چغازنبیل؛ معرفی + راه های دسترسی

چغازنبیل کجاست؟ بین النهرین تا حدود 550 ق.م که ضمیمه ایران شد، چندین دولت پرقدرت و بزرگ بر آن حکومت می کردند. آنان نفوذ آیین، تمدن و علوم خود را گسترده و بر اقوام خلف تحمیل کردند.

از جمله این دولتها می توان بابل، سومر، آشور، آکد و عیلام را نام برد. عیلام یکی از باشکوه ترین گنجینه های تمدن کهن ایران، در اواخر هزاره سوم ق.م است. آنان بانی اولین دولت مرکزیِ سلطنتی، در فلات این سرزمین بودند. دکتر محمد معین عیلام را شامل خوزستان، لرستان و کوههای بختیاری کنونی میداند.

عیلامی ها سرزمین خود را هاتمتی خوانده اند، که این کلمه از دو قسمت «ها» به معنی سرزمین و «تمتی» به معنای مقدس یا خدایان تشکیل گردیده و در مجموع به معنی سرزمین مقدس یا سرزمین خدایان است.

عیلام باستان، از دو ناحیه تشکیل شده بود، ناحیه کوهستانی که انزان یا انشان  نامیده می شد و از نظر فرهنگ و تمدن، بکرتر بود و ناحیه جلگه ای که شوشون نامیده میشد و به دلیل ارتباط با سایر تمدن ها از پیشرفت چشمگیری برخوردار بود.

آنها، به سبب همسایگی با تمدن های بزرگ و پیشرفته، از نفوذ و تبادلات فرهنگی–تجاری برخوردار بودند و از این طریق موفق به پیشرفت هایی در زمینه های مختلف شهرنشینی، هنری، ادبیات و مهمتر از همه ابداع خط تصویری شدند.

حیات این تمدن بزرگ تا 640 ق.م به طول انجامید. یکی از آثاری که از آن زمان به جای مانده است زیگورات چغازنبیل است که ما برای این بخش مجله مستر بلیط به معرفی آن می پردازیم.

معرفی چغازنبیل

«چغازنبیل» پرستشگاهی است باستانی واقع در استان خوزستان، در 35 کیلومتری جنوب شرقی شهر شوش، در زمان فرمانروایی «اونتاش گال» یکی از پادشاهان ایلامی، در حدود 1250 پیش از میلاد برای خدای حامی پایتخت، «اینشوشیناک» بنا شد. این سازه در سال 1۹۷۹ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت.

«عیلامیان» یکی از اقوام سرزمین ایران بودند که  از سه هزار و دویست سال پیش از میلاد، تا 640 پیش از میلاد بر بخش بزرگی از مناطق جنوب غربی فلات ایران فرمانروایی می کردند. عیلامیان، نیز چون بسیاری از اقوام آن زمان الهه پرست بودند و چندین خدا داشتند که بزرگترین آن ها «اینشوشیناک»، خدای حامی شوش یا خدای بزرگ نام داشت.

چغازنبیل، نام باستانی این محل است که در زبان لری، از دو واژه چغا به معنی تپه و زنبیل به معنای سبد تشکیل شده است. این اشاره ای است به مکان معبد که روي تپه بوده و آن را به زنبیل واژگون تشبیه می کردند. روزگاری این بنای باشکوه دارای 52 متر ارتفاع و 5 طبقه بوده، و مجسمه «اینشوشیناک» بر روی آن قرار داشته است.

در اصطلاح به این معبد زیگورات می گفتند، از نظر لغوی زیگورات از دو کلمه زاگ و گار تشکیل شده است که مکان خداوند معنی می دهد. بنابر اعتقاداتی که از قدیم وجود داشت این گونه اماکن مقدس نباید به ساختمان های معمولی مردمی که فنا می شوند شباهت داشته باشد. بلکه محلی است که اموات در آنجا مدفون هستند و در آنجا باقی می مانند. به همین سبب زیگورات مکان جاودانگی ارواح و پرستشگاه ابدی آنهاست.

زیگورات چغازنبیل، در مرکز شهر ویران شده «دور اونتاش» قرار داشته است. این شهر دارای  دو حصار و هفت دروازه بوده که ۶ دروازه آن با مسیر سنگ فرش به زیگورات می رسیده و تنها دروازه جنوب شرقی آن برای ورود ارابه ها استفاده می شد. جلوی پلکان های جنوب شرقی زیگورات نیز هفت قربانگاه قرار دارد و بر روی بسیاری از سنگ فرش ها رد پای کودکان دیده می شود،که علت آن نامعلوم است.

این زیگورات باشکوه با حمله «آشور بانی پال» پادشاه آشور به همراه تمدن عیلام پایان می یابد و ویران می شود.

معماری زیگورات چغازنبیل

در جوامع باستانی، معابد نقش بسیار مهمی داشتند؛ و همواره بلندترین و مرتفع ترین بناها بودند. عمدتاً در مرکز شهر و از خشت خام یا آجر پخته، ساخته می شدند. شاه اونتاش ناپریشا (اونتاشگال) پادشاه عیلامی، همچون سایر فرماندهان به ساخت و هدیه بنای زیگورات به خدایان علاقه مند بود.

او در 1205 ق.م و 95 کیلومتری جنوب شرقی شوش، شهر مقدس دوراونتاش را به کمک مهارت های ساختمان سازی بنیان گذاشت و در مرکز آن معبدی مرتفع و شگفت انگیز، بر مبنای نقشه عمودی ساخت و آن را زیگورات چغازنبیل نامید.

این شهر مجموعه ای از قصرها و معابد بود که علیرغم داشتن سه حصار دیواری، هرگز به عنوان شهر دفاعی و قلعه ای به کار نرفت. زیگورات به معنی بلند و برافراشته، مکان خداوند، محل جاودانه ارواح و پرستشگاه ابدی آنهاست.

قاعده زیگورات مربع شکل است و طول هر ضلع آن 105.20 متر است و در اصل دارای 5 طبقه به ارتفاع 53 متر بوده که در حال حاضر فقط 25 متر و سه طبقه از آن باقی مانده است. طبقه پنجم که بر فراز معبد قرار داشت به انشوشیناک خدای اصلی تعلق داشت.

این خدا هنگامی که از آسمان به زمین می آمد تا مردم او را ستایش کنند در این طبقه جای می گرفت بنابراین زیگورات نقش پلکانی را داشت که زمین و آسمان را به هم متصل می کرد.

سفر به شوش را می توانید با استفاده از قطار انجام دهید و بهترین روش برای خرید بلیط قطار شوش خرید آنلاین است.

روسازی بنای زیگورات را آجرهای بزرگی به ابعاد مختلف تشکیل می دهد. به طور کلی اسکلت بنا شامل چند حجم ساختمانی است که درون هم قرار دارد به طوریکه هر قدر به طرف بالا می رود حجم ها کوچکتر می شوند.

در نتیجه حفاری هایی که در چغازنبیل انجام شده است این اصل که ساختمان زیگورات در یک مرحله ساخته نشده، پذیرفته شده است. ابتدا دو طبقه چهار ضلعی با یک فضای آزاد در وسط احداث شده و یک ردیف اطاق های دراز و باریک دور این صحن وجود داشت که درب آنها به طرف صحن یا فضای آزاد باز می شد. در مرحله دوم سایر طبقات را از کف زمین ساخته و فاصله افقی طبقات را با خشت پر کرده اند.

تا پیش از کشف و خاک برداری زیگورات چغازنبیل باستان شناسان فکر می کردند که زیگورات مرکب از چند طبقه است و هر طبقه بر روی طبقه زیرین بنا شده است.

ولی با یک تونل آزمایشی که در ضلع شمالی زیگورات چغازنبیل زده شد مشخص گردید که هر یک از حجم های طبقاتی بر روی زمین بکر ساخته شده و کلیه طبقات از یک عمق و سطح بنیاد گشته است و مانند چند جعبه در داخل یکدیگر قرار دارند و هر طبقه داخل دیگری محصور گشته است به طوری که 44 متر از طبقه پنجم درون طبقات دیگر جای گرفته است و فقط 9 متر از آن که قسمت بالای این طبقه بود دیده می شد به همین خاطر پروفسور ملوان باستان شناس انگلیسی در موقع بازدید از چغازنبیل و فهمیدن این موضوع گفت: « حالا باید تمام زیگورات های حفاری شده از نو حفاری شوند».

معماران زبر دست عیلامی طبقات پنجگانه را به دقت و حساب شده انجام داده اند به طوریکه با تمام عظمت، فشاری بر پایه ها وارد نشده است.

در چهار ضلع این طبقه پلکانهایی طبقات پنجگانه را به هم متصل می کند. طبقه دوم دارای 16 متر طول و 8 متر ارتفاع است. در این طبقه اطاق هائی با سقف هلالی وجود داشت، این اطاق ها در طول اضلاع شمال غربی، جنوب غربی و جنوب شرقی واقع بودند و عرض آنها 2.10متر و طول هر کدام به 8 تا 10 متر می رسید.

اطاق های مذکور به هم راه داشتند و پلکان های جداگانه ای ورودی هر کدام بوده است. بر خی از اطاق های طبقه دوم فاقد پلکان است و درب آنها به دروازه های طاق دار اصلی که چهار متر ارتفاع دارد باز می شود. اطاق های پله دار مخصوص قرار دادن هدایا ونذرها و ازاق های دیگر که پلکان نداشتند، احتمالا جایگاه برخی از خدایان بودند.

راه های دسترسی به چغازنبیل

چغازنبیل در 40 کیلومتری جنوب غربی شهر شوش قرار دارد بنابراین اگر قصد دیدار آن را دارید باید در این مسیر قرار بگیرید. استفاده از خودرو شخصی یا تاکسی احت ترین روش برای رفتن به این مکان است.

شرایط بازدید

برای تماشای این مکان مانند اکثر مکان های تاریخی کشورمان باید هزینه ای بابت ورودی پرداخت کنید که این هزینه برای گردشگران داخلی و خارجی فرق دارد. گردشگران خارجی مبلغ بیشتری برای دیدن آن باید بپردازند.

این مکان در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی، ۲۱ رمضان شهادت امام علی، ۲۸ صفر رحلت پیامبر، ۱۴ خرداد رحلت امام خمینی، ۲۵ شوال شهادت امام جعفر صادق تعطیل است و در روزهای دیگر باید بین ساعت 8 صبح تا 5 بعد از ظهر مراجعه کنید. پوشیدن کفش و لباس مناسب را فراموش نکنید.