بازار سرپوشیده زندیه؛ تاریخچه + راه های دسترسی

شهر جهرم در فاصله اندکی تا شیراز، از قدیمی ترین نواحی مسکونی ایران است که مورخان و پژوهشگران قدمت آن را به قرن سه یا چهار قبل از میلاد و عصر امپراطوری های هخامنشی و ساسانی مربوط می دانند.

این منطقه بیشتر به علت وجود باغات و محصولات کشاورزی بسیار مرغوبش، مانند مرکبات و خرما و… معروف شده است. در شاهنامه فردوسی بارها از آن نام برده شده و در بسیاری از منابع تاریخی معتبر دیگر نیز راجع به آن شرح و تفصیل هایی نوشته اند.

عمر طولانی این شهر دلیل محکمی شده تا امروزه جاذبه های گردشگری بی نظیری را در آن جا شاهد باشیم، قدمگاه یا آتشکده، مدرسه خان،  بازار زندیه، غار سنگ تراشان و مسجد جامع از جمله آن ها به شمار می روند.

در ادامه این مطلب از مجله مستر بلیط به دیار سرسبز جهرم سفر کرده و یکی از فاخر ترین آثار معماری کهن ایران، بازار سرپوشیده حکومت زند را به شما معرفی می کنیم. تا انتهای این ماجرا جویی دلچسب همراه ما باشید.

تاریخچه بازار سرپوشیده زندیه

همانطور که از اسم بازار مشخص است، سال دقیق احداث مکان به دوران پادشاهان زند باز می گردد. از آن جا که آن ها شهر شیراز را به پایتختی برگزیده بودند، جای تعجب نیست اگر بدانیم شمار زیادی از نواحی اطراف و زیر دایره نفوذ حکومت نیز دست به آبادانی زندند.

در سال 1250 هجری قمری، فرماندار وقت جهرم و فسا، محمد حسین خان جهرمی چند تیمچه، کاروان سرا، حمام و مسجد را به هم متصل کرد و سپس در مدت زمان نسبتا کوتاه 6 سال، بازار را به شکل امروزی درآورد.

هر چند قطعا و بی شک سبک طراحی و معماری این مکان را مختص به دودمان کریم خان می دانیم اما بخش اعظم و تاثیر گذار شکل گیری مکان، در سال های بعد و هم زمان با روی کار بودن آغا محمد خان قاجار به وقوع پیوست.

در بسیاری از کتیبه های نصب شده که گوشه و کنار محوطه به چشم می خورد صریحا به این مطلب اشاره شده است. این اثر ارزشمند به تاریخ 16 مرداد ماه 1352 شمسی با شماره 950 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

نقشه و معرفی بخش های مختلف

شیوه معماری و ساخت باز جهرم شباهت فوق العاده ای به بازار وکیل شیراز دارد؛ همین شباهت بی اندازه سبب شده تا عنوان خواهران دو قلو به آن ها اطلاق شود. نمونه مورد بحث از لحاظ زیبایی، شکوه و ظرافت ذره ای همتای شیرازی خود کم ندارد. گنبد منقوش و طاق های خیره کننده از بخش مهمی هستند که در بدو ورود نظر بینندگان را جلب می کنند.

تمام نقاط اطراف گنبد هم با کاشی کاری های چشم نواز پوشانده شده است. در بالای آن نیز یک بادگیر بزرگ به منظور تهویه هوای درون بازار تعبیه شده که در نوع خود بسیار جالب توجه خواهد بود. به هر صورت با اندک دقتی می توان دریافت که در نقشه کشی محوطه دانش و تبحر زیادی نسبت به آن زمان به کار رفته و این مایه شگفتی و مباهات است.

در مجموع این بازار در دو طبقه مجزا، یک بخش مختص به حجره ها و فروش کالا ها و طبقه دیگر هم به عنوان انبار اجناس ساخته شده و مورد استفاده قرار می گرفت. در فاصله اندکی از محوطه درونی، 3 کاروانسرای بزرگ هم به چشم می خورد که همانطور که اشاره کردیم با پیگیری های حاکم وقت شهر، محمد حسین خان به مجموعه بازار افزوده شد.

کاروان سرای لاری ها در شمال غربی، تیمچه گلشن در ضلع جنوب غربی و یک کاروان سرای دیگر آن هم در جنوب غربی جزو بخش های مختلف این فضا بودند که یکی از آن ها در حال حاضر به پارکینگ مبدل گشته است. کتیبه های گران بهایی نیز بر روی گنبد چارسوق جلب توجه می کنند، که در ادامه بیشتر درباره شان توضیح خواهیم داد.

کتیبه های بازار

این آثار که اغلب از جنس سنگ مرمر هستند و با خط نستعلیق مزین شده اند؛ بر چهار طرف هشتی گنبد نصب قرار گرفته اند. اشعار مکتوب بر کتیبه ها به سال ساخت کل مکان اشاره دارد و همچنین از آیات و احادیث، آغا محمد خان قاجار، محمد رضا شاه پهلوی و تواریخ مختلف مرمت ها سخن گفته شده است. هر یک از این سنگ نوشته ها در سال های مختلفی پس از زمان اولیه ساخت بازار، حجاری شده و به آن جا آورده شدند؛ تمام تاریخ های پای کتیبه ها کاملا این مسئله را بازگو می کند.

اجناس بازار سرپوشیده زندیه

اینکه به طور شفاف و دقیق در گذشته و سال های آغازین فعالیت بازار در آن چه مواردی خرید و فروش می شد اطلاعات کاملی وجود ندارد؛ اما می توان حدس زد که مواد خوراکی و غذایی، پنبه، انواعد پارچه و ابریشم، ظرف و ظروف و… در آن جا خرید و فروش می شد. امروزه نیز پارچه فروشی ها و لباس های زنانه، مردانه و بچگانه موجود در بازار جهرم معروف است و کیفیت قابل قبولی دارند.

همچنین از لحاظ قیمت نیز مکانی مناسب و ارزان به حساب می آید. شواهد تاریخی نشان می دهد که همواره این محوطه جزو مراکز تجاری پر رونق و پر آمد و شد در شهر جهرم بوده است؛ در وقایع حساس نیز کسبه و تجار مشغول در آن نقش اساسی و مفید ایفا می کردند. بازار ها در کنار مساجد و مکتب ها جزو دیگر مکان های موثر در جهت دار شدن و پیش رفتن جامعه به یک سمت و سو محسوب می شدند که این مورد هم استثنا نیست.

شرایط بازدید

طبیعتا ورود به این محل رایگان است و احتیاجی نیست که وجهی در قبال آن پرداخت شود. اگر تنها به قصد تماشای یک اثر تاریخی فوق العاده به آن جا می روید یک الی دو ساعت زمان برای تان کافی خواهد بود؛ اما اگر قصد خرید داشته باشید، مستر بلیط پیشنهاد می کند حداقل سه تا چهار ساعت را در نظر بگیرید تا در برنامه ریزی سفر تان خللی ایجاد نشود. فصل بهار و پاییز از جهت اینکه جوی معتدل تر و خنک تر دارند برای سفر به ناحیه گرم و خشک فارس مناسب تر هستند. بهر حال می توانید بسته به شرایط خود زمان و نحوه مسافرت تان را انتخاب کنید.

راه های دسترسی به بازار سرپوشیده زندیه

شهر زیبا و سرسبز جهرم فرودگاه دارد، فرودگاه شهدا از قدیمی ترین ها در ایران است که در حال حاضر نیز به فعالیت مشول است. به همین علت این امکان برای شما فراهم است تا با خرید بلیط هواپیما خود را به مقصد شگفت انگیز خود برسانید. همچنین خرید بلیط اتوبوس جهرم هم گزینه مطلوبی خواهد بود. یک پیشنهاد جالب دیگر هم سفر هوایی به سمت شیراز است؛ با یک برنامعه ریزی صحیح می توانید از هر دو شهر و جاذبه هایش دیدن کنید.