کاخ عالی قاپو کجاست؟ معرفی + راه‌های دسترسی

کاخ عالی قاپو کجاست؟ اصفهان به عنوان پایتخت فرهنگی ایران دارای شهرتی جهانی است و هر ساله گردشگران بسیاری از کشورهای مختلف برای بازدید از جاذبه های تاریخی گردشگری آن به اصفهان سفر می کنند. بخش قابل توجهی از بناهای تاریخی موجود در اصفهان مربوط به دور صفویه هستند.

از جمله مشهور ترین این بناها می توان به کاخ عالی قاپو اشاره نمود که در ضلع غربی میدان نقش جهان واقع شده است. مینیاتورها، کاشی کاری ها و گچ بری های بی نظیری که بر روی این عمارت با شکوه به بهترین نحو ممکن انجام شده است آن را به اثری شاهکار تبدیل کرده که شهرتی جهانی دارد.

تاریخچه کاخ عالی قاپو

کاخ یا عمارت عالی قاپو از مهم ترین بناهای دوره صفویه محسوب می شود که به نام های قصر دولتخانه و دولتخانه مبارکه نقش جهان  نیز شهرت داشت. این بنا به دستور شاه عباس اول در اواخر قرن دهم هجری در اصفهان ساخته شد و به مقر اصلی شاهان صفوی تبدیل گشت. کاخ عالی قاپو در مقابل مسجد شیخ لطف الله و در ضلع غربی میدان معروف نقش جهان واقع شده به همین جهت از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

معماری بی نظیر، گچ بری ها، مینیاتور و کاشی کاری های هنرمندانه و بسیار زیبا که نمایی فوق العاده زیبا به کاخ بخشیده اند سبب شد که به عنوان اثر ملی به ثبت برسد. علاوه بر آن به دلیل قرار گیری در میدان و مجموعه نقش جهان این کاخ نیز دارای شهرتی جهانی است  و نام آن در لیست میراث جهانی یونسکو قرار گرفته است.

گروهی از باستان شناسان معتقد هستند که شالوده و بنای اولیه عالی قاپو مربوط به دوره تیموریان است و شاه عباس و جانشینان او با ایجاد تغییراتی در این بنا آن را به حالت مدرن امروزه تبدیل کرده اند. اما تحقیقاتی که تیمی از باستان شناسان ایتالیایی در رابطه با کاخ عالی قاپو در زمان پهلوی انجام داده اند نشان داد که تمامی قسمت ها و بخش های کاخ عالی قاپو کاملا در دوران صفویه پی ریزی و ساخته شده اند و هرگز در دوره تیموریان ساخته نشده اند. ساختمان اولیه کاخ و دیواهای خشتی که در بعضی از قسمت های کاخ مانند ضلع جنوب غربی آن وجود دارند کاملا دارای نشانه های ساختمان هایی است که در عصر صفوی ساخته شده اند، بنابراین این ادعا از پایه کاملا اشتباه است.

عالی قاپو به چه معنی است؟

عالی قاپو از دو کلمه «عالی» و «قاپو» تشکیل شده است که معنی آن درگاه بلند یا سردر بلند می باشد.  به منظور ساخت این سردر بلند از سنگ سماق استفاده شده  و با عبور از این بخش می توان وارد عمارت شد. در دو طرف ورودی قصر پلکانی ساخته شده است که در نهایت به طبقات فوقانی ختم می شود. این عمارت با شکوه با ارتفاع 48 متر دارای 6 طبقه است که از طریق سه راه پله به یکدیگر متصل شده اند.

در طبقه همکف عالی قاپو دو تالار که به امور اداری دوران صفویه اختصاص داده شده بود وجود دارد که از آن با نام کشیک خانه یا صدر خانه یاد می شود. ساختمان اصلی این بنا در سال های 971 الی 977 یعنی دوره شاه عباس اول و به دستور او ساخته شد. البته پروسه ساخت و تکمیل آن حدود 100 سال طول کشید و تعمیرات و تزئینات نهایی کاخ عالی قاپو  حتی در دوره شاهان پس از شاه عباس اول ادامه یافت.

کاخ عالی قاپو پس از اتمام دوره صفویه به شدت تخریب شد و آسیب های فراوانی دید اما مرتبا مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت، به طوری که امروزه با وجود سالیان زیادی که از عمر این بنا می گذرند همچنان به قدری زیبا و تحسین برانگیز است که نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند. از این رو می توان گفت عالی قاپو یکی از شاهکارهای معماری دوران صفویه محسوب می شود.

ساخت کاخ عالی قاپو

ساخت این بنا در طی مراحل مختلفی انجام شد و برای این منظور معروف ترین معماران و هنرمندان عصر صفوی که با ذوق و خلاقیت و همچنین مهارتی که داشتند همیشه بهترین آثار را تولید می کردند دعوت شده اند. به طور کلی کاخ عالی قاپو طی 5 مرحله ساخته شد که در ادامه به شرح آن می پردازیم. اگر می خواهید با کاخ عالی قاپو این بنای تاریخی ارزشمند بیشتر آشنا شوید پس تا پایان با مجله مستر بلیط همراه باشید.

مرحله اول ( ساخت بنای اولیه)

کاخ عالی قاپو دارای چندین ورودی است که یکی از این درها در نخستین مرحله پیش از ساخت سایر بخش ها و درهای دیگر ساخته شد. وجه تمایز این در با سایر درهای عمارت ارتباط مستقیم داشتن با سایر بناها و کاخ های سلطنتی بود. ساخت کاخ ها نیز همزمان با این عملیات شکل گرفت. کاخ های سلطنتی معمولا در میان باغ های با شکوه و بزرگ بنا می شدند و فقط شاه و درباریان  می توانستند در جهت انجام امور اداری، قضایی، تشریفاتی و … سلطنت در آنجا حضور داشته باشند.

علاوه بر ساختمان اصلی که مختص شاه است در این مجموعه بخش هایی از ساختمان های تازه تاسیس دیگر را به درمانگاه سلطنتی، اصطبل شاهی، محل نگهبانان و مطبخ  اختصاص دادند. قطعا چنین عمارت بزرگ و با شکوهی باید درب ورودی ای داشته باشد که بسیار خاص و زیبا و مطابق با چهار چوب جدید شهری باشد که شان و مرتبه عمارت نیز حفظ گردد.

ساختمان اولیه عالی قاپو متشکل از دو طبقه به ارتفاع 13 متر بود که ابعادی 20  در 19 داشت. این ساختمان به نحوی طراحی شده بود که پنجره های آن تا ارتفاع 6.5 متری از بیرون قابل مشاهده نبود و همین سبک باعث شده بود که با سایر بناهای سلطنتی ساخته شده در آن زمان متفاوت باشد.

هنگامی که کاخ عالی قاپو در میدان نقش جهان ساخته شد ساختمان بازار که در محوطه میدان وجود دارد فقط یک طبقه به ارتفاع 6.4 متر بود و تعداد مغازه های محدودی در آن وجود داشت. قسمت دیگر میدان نیز کاملا باز بود و نسبت به الان فضای کمتری داشت اما با جایگاه خاصی که میدان در معاملات و عرضه اشیای تجاری پیدا کرده بود سبب شد این بخش از میدان را وسیع تر نمایند.

مرحله دو (گسترش بنا)

افزایش جمعیت و توسعه فضای شهری در شهر اصفهان به عنوان پایتخت و همچنین اهمیت فراوان مقر حکومتی سبب شد که سران حکومت صفویه تصمیم بگیرند کاخ عالی قاپو را گسترش دهند و تعدادی طبقات جدید به آن بیافزایند. توسعه کاخ عالی قاپو سبب شد طاق نماهای اولیه آن به داخل میدان نقش جهان گسترش یابند و طبقه ای دیگر به این بنای با شکوه افزوده شود.

مرحله سوم (ایجاد سالن موسیقی)

پس از دومین مرحله از ساخت کاخ عالی قاپو بخش های جدیدی به کاخ افزودند تا شرایطی برای استراحت و تفریح مهمانان دربار و شاه تامین گردد. در این مرحله طبقه ای دیگر به عنوان سالن موسیقی به کاخ افزوده شد که دارای تفاوت های فراوانی با طبقات زیرین خود بود. این طبقه از کاخ، شکل ساختمان کاخ را به برج تغییر داد که کاشی کاری ها و تزئینات بسیار زیبایی در آن استفاده شده بود.

مرحله چهارم ( ساخت و افزودن ایوان )

در زمان ساخت طبقه اول از کاخ عالی قاپو ایوان یا همان غرفه شاهی نیز ساخته شده بود اما با توسعه کاخ و افزایش تعداد طبقات آن و زیاد شدن کاربرد نمایشی میدان این نیاز احساس شد که باید ایوان‌های جدیدی در کاخ و در سمت شرقی بنا ایجاد شود. تا پیش از ساخت ایوان ها و تغییرات انجام شده تنها چادرهای بازرگانان در میدان نقش جهان مشغول به فعالیت بودند اما از این پس به عنوان میدان مشق سربازان نیز مورد استفاده قرار می گرفت و فضایی از غرفه ها به این امر اختصاص یافته بود.

مرحله نهایی

در این مرحله به عنوان آخرین مرحله از ساخت کاخ عالی قاپو تغییرات لازم و نهایی بنا انجام شد. به این ترتیب که ستون ها و سقف چوبی را به ایوان افزودند. علاوه بر این به منظور برقراری ارتباطات بهتر ما بین طبقات راه پله های شاهی نیز به بنا افزوده شدند. از دیگر اقداماتی که در این مرحله صورت گرفت می توان به  ساخت سیستم آبرسانی به منظور تامین آب مورد نیاز طبقات کاخ، ساخت حوض مسی ایوان و تامین آب مورد نیاز آن، تزئینات نهایی و …  اشاره نمود.

معماران کاخ عالی قاپو

هر چند که سند محکم یا کتیبه ای در کاخ عالی قاپو وجود ندارد که نام معماران و سازندگانش بر روی آن درج شده باشد اما سبک معماری و نوع طرح و نقش هایی که در ساخت کاخ استفاده شده است نشان دهنده آن است که به احتمال زیاد کاخ عالی قاپو توسط معماران مشهوری مانند استاد محمد رضا ابن، استاد علی اکبر اصفهانی، استاد حسین بنای اصفهانی ساخته شده باشد.

دو بنای تاریخی مسجد شیخ لطف الله و مسجد جامع عباسی نیز از آثار برجسته این معماران مشهور می باشد که همه این آثار از با شکوه ترین بناهای دوره صفوی هستند.

نقشه و معرفی بخش های مختلف

کاخ عالی قاپو که از جمله بناهای سلطنتی دوره صفوی محسوب می شود که از بخش های مختلفی تشکیل شده است. از مهم ترین بخش های کاخ عالی قاپو می توان به موارد زیر اشاره نمود.

ساختمان کاخ عالی قاپو

ساختمان کاخ دارای چندین طبقه است که تزئینات و کاشی کاری هایی که در ساخت آن استفاده شده کاملا متمایز از سایر طبقات می باشد. در طبقه همکف کاخ دو تالار بزرگ و یک ایوان اختصاصی بزرگ وجود دارد که امور اصلی حکومتی و سلطنت در آن انجام می شد. در طبقه سوم نیز ایوان بزرگ دیگری وجود دارد که بر روی 18 ستون بلند قرار گرفته است.

تزئینات چوبی و کاشی کاری ها، نقاشی هایی که بر روی این ستون ها استفاده شده اند در نوع خود بی نظیر هستند و دارای زیبایی خیره کننده می باشند. علاوه بر این در طبقه سوم عمارت و ایوان آن حوضی از مرمر و مس ایجاد شده است که فضای ایوان را بسیار شیک و تاثیر گذار نموده است.  قرینه این حوض که بر روی تزئینات سقف منعکس می شود فضای محیط ایوان را بیش از پیش زیبا و منحصر به فرد می نماید.

این تالار یکی از قسمت های کاخ محسوب می شود که در زمان جانشینان شاه عباس اول به کاخ افزوده شده است. در این تالار طاق‌ها و اتاق های بسیار بزرگ و زیبایی با تزئینات و نقاشی های بی نظیری وجود دارد که دیوارهای اتاق ها را پوشش داده اند و در کنار یکدیگر ترکیبی ایجاد کرده اند که نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند.

ایوانی در پشت تالار واقع شده که از داخل آن گنبد زیبای توحید خانه به زیبایی دیده می شود و چشم انداز بی نظیری دارد. امروزه سالنی که این گنبد بر روی آن واقع شده است به عنوان کلاس های درس در دانشگاه پردیس اصفهان مورد استفاده قرار می گیرد. در زمان های گذشته جهانگردان و نمایندگان خارجی ازکشورهای مختلف برای تماشای مسابقاتی مثل چوگان و جشن های مختلف از این تالار و ایوان استفاده می کردند. سایر طبقات کاخ نیز دارای سالنی بزرگ به همراه چند اتاق کوچک هستند.

ویژگی های منحصر به فرد کاخ عالی قاپو

کاخ عالی قاپو به سبب ویژگی های خاصی که دارد به عنوان بنایی با شکوه و ارزشمند از آن یاد می شود. از جمله شاخص ترین خصوصیات این کاخ می توان به مینیاتور کاری های بی نظیری که توسط رضا عباسی هنرمند چیره دست و مشهور دوره صفوی، گچ بری هایی که در آخرین طبقه کاخ و تالار آن (اتاق موسیقی ) انجام شده و همچنین سایر تزئینات، آینه کاری ها و نقاشی هایی که بر روی دیوارهای کاخ انجام شده است اشاره نمود.

علاوه بر زیبایی و ظاهر چشم نواز کاخ که حاصل تلاش هنرمندان دوره صفوی است انعکاس هایی که از نغمه های نوازندگان و اساتید موسیقی شکل گرفته و به بهترین شکل ممکن به حالت طبیعی و به دور ازانعکاس به گوش حاضرین می رسد نیز از دیگر دلایل محبوبیت کاخ است که نشان دهنده مهارت و دانش مهندسی معماران عصر صفوی می باشد و جای تحسین دارد.

تزئینات داخلی و خارجی کاخ عالی قاپو

در بخش های خارجی بنا و قسمت های هلالی بالای ورودی ها یا همان لچکها آجر، کاشی های رنگارنگ، خطوط اسلیمی و .. جهت تزئینات به کار رفته است و برای تزئینات داخلی نیزاز طرح های زیبای گل و بته، نقاشی های پرندگان، حیوانات و شکارگاه برروی لایه چینی و کشته بری و همچنین مینیاتورهای تصویری خارجی به دست نقاشان اروپایی و مینیاتورهای ایرانی به سبک نقاشی های رضا عباسی و … استفاده شده است.

هر یک از این تزئینات به صورت کاملا ماهرانه و خلاقانه به بهترین شکل ممکن انجام شده اند و کار از سطح کیفیت بالایی برخوردار است. در این میان تالار موت از زیبا ترین و با شکوه ترین بخش های عمارت است که گچ بری ها و کاشی کاری های آن نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند و می توان گفت یکی از مهم ترین دلایلی است که نظر افراد را به بازدید از این بنا جلب می کند.

متاسفانه پس از به پایان رسیدن دوره صفوی و روی کار آمدن دوره قاجار این عمارت با شکوه  مدتی در اختیار ظل السلطان قرار داشت که  مورد بی توجهی قرار گرفت و به دلیل حوادثی که در کاخ عالی قاپو اتفاق افتاد بخش قابل توجهی از کتیبه ها و نقاشی ها و تزئینات آن تخریب شد و خسارات فراوانی را وارد نمود که موجب شد بنا بارها مورد مرمت و باز سازی قرار گیرد.

تالار موسیقی معروف به تالار صوت

این تالار که در طبقه ششم کاخ عالی قاپو واقع شده است به اتاق صوت معروف شده و گچ بری‌های آن شهرتی جهانی دارند. طراحی و معماری این تالار به شکلی صورت گرفته است که همانند یک استودیو مجهز و پیشرفته در انعکاس صوت ها  و ضبط صداها عمل می کند. در واقع ساختار این تالار به نحوی است که صداها را بسیار رسا و صاف در کل فضای تالار پخش می کند.

دیوارهای این تالار با نقاشی  های بسیار زیبا و با شکوه، گچ بری های فوق العاده دقیق و با ظرافت به شکل انواع جام و صراحی  پوشیده شده اند و آن را به  تالاری با شکوه تبدیل کرده اند.

پله های کاخ عالی قاپو

پله های کاخ عالی قاپو یکی از جذاب ترین و جالب ترین بخش های آن است که از همان ابتدای ورود معماری منحصر به فرد آن نظر افراد را به خود جلب می نماید. شکل قرار گیری این پله ها در نگاه اول بسیار عجیب اما زیبا هستند. در واقع این کاخ دارای راهرویی تنگ و باریک است که پله های مارپیچی دارد و فاصله هر یک از آن ها حدود 20 سانت می باشد. این پله ها راه ارتباطی تمامی طبقات کاخ با یکدیگر هستند و به طور کلی عمارت عالی قاپو دارای 114 پله مارپیچ است.

قسمت جلویی مدخل عمارت

عمارت در بخش جلویی ساختمان که جلوتر از ساختمان اصلی است واقع شده است. در قسمت بالای ورودی ایوانی واقع شده که از سه طرف کاملا باز است و بر روی 18 ستون مستحکم  واقع شده است. کاربری دقیق این ایوان مشخص نیست اما بر اساس نوشته های مورخان در گذشته اطراف این ایوان را با استفاده از پرده پوشش هایی ایجاد نموده بودند.

یکی از زیبا ترین قسمت های این ایوان حوض وسط آن می باشد که فواره ای زیبا در میان آن وجود دارد و منظره زیبایی خلق نموده است. این حوض از جنس مس است و لبه های آن مرمری می باشد. بعد از ورود به این ایوان راهرویی شمالی و جنوبی وجود دارد که در انتها به عمارت اصلی عالی قاپو ختم می شود.

شرایط بازدید از کاخ عالی قاپو

کاخ عالی قاپو که در ضلع غربی میدان نقش جهان واقع شده است از معروف ترین و مهم ترین بناهای تاریخی اصفهان و مجموعه نقش جهان محسوب می شود. گردشگرانی که بلیط هواپیما اصفهان، اتوبوس یا قطار آن را تهیه کرده اند و قصد دارند در سفر چند روزه خود به این شهر تاریخی به بازدید از کاخ عالی قاپو بروند بهتر است که اطلاعاتی در رابطه با ساعات فعالیت این مجموعه داشته باشند تا بتوانند برنامه ریزی دقیقی برای سفر خود انجام دهند.

کاخ عالی قاپو همه روزه به جز ایام تعطیلات رسمی از ساعت 9 صبح الی 19:30 عصر پذیرای بازدید کنندگان گرامی می‌باشد. البته توجه داشته باشید که این مجموعه نیز همانند سایر بناهای تاریخی اصفهان معمولا در هنگام اذان ظهر تا حدود 2 ساعت تعطیل می باشد و می توانید در این تایم برای صرف نهار به یکی از رستوران های نزدیک میدان نقش جهان بروید.

هزینه بلیط بازدید از کاخ عالی قاپو برای اتباع ایرانی و غیر ایرانی یکسان نیست و اتباع خارجی باید هزینه بیشتری را بپردازند. با توجه به اینکه هزینه بلیط را فقط می توانید با کارت بانکی بپردازید پس حتما کارت عابر بانک  در هنگام مراجعه جهت رزرو بلیط به همراه داشته باشید. برای بازدید از این بنای تاریخی به 2 الی 3 ساعت زمان نیاز خواهید داشت.

آدرس و نحوه دسترسی به کاخ عالی قاپو

با توجه به اینکه کاخ عالی قاپو در ضلع غربی میدان نقش جهان قرار گرفته و میدان نقش جهان در مرکز اصفهان واقع شده دسترسی به آن به راحتی امکان پذیر است. برای بازدید از این بنای تاریخی می توان از وسایل حمل و نقل عمومی مانند مترو، تاکسی و اتوبوس استفاده نمود.

اگر می‌خواهید از با استفاده از مترو به بازدید از کاخ عالی قاپو بروید کافی است که پس از سوار شدن به مترو از ایستگاه نزدیک به محل سکونت خود در ایستگاه میدان امام حسین (ع) پیاده شوید و مسیری را پیاده بپیمایید تا به مقصد برسید. همچنین اتوبوس نیز انتخاب خوبی برای رفتن به کاخ عالی قاپو است، زیرا در نزیکی این بنا ایستگاه های اتوبوسی وجود دارد که به راحتی می توانید خود را به کاخ عالی قاپو برسانید.

با استفاده از تاکسی های سطح شهر نیز به راحتی می توانید طی مدت زمان کوتاه تری خود را به میدان نقش جهان و کاخ عالی قاپو برسانید. همچنین پارکینگ‌هایی نیز در اطراف میدان نقش جهان وجود دارد تا افرادی که می‌خواهند با خودرو شخصی به بازدید از این مجموعه بروند بتوانند از آن استفاده نمایند.