تل ضحاک فسا کجاست؟ معرفی + راه‌های دسترسی

تل ضحاک فسا کجاست؟ شهرستان فسا در شرق استان فارس و در مجاورت شهرستان های جهرم، استهبانات، داراب، زریندشت، سروستان و خرامه قرار دارد.

شرایط زیست محیطی مناسب در این شهرستان باعث شکل گیری سکونت گاه هایی از هزاره چهارم و سوم پیش از میلاد شده و از آن زمان و بدون وقفه زندگی و سکونت در این منطقه وجود داشته است.

ابن فقیه، مورخ و جغرافیدان قرن سوم و چهارم هجری، در مورد علت نام گذاری اين شهر به فسا چنین آورده است: «فارس را به نام فارس بن طهمورث نام کرده اند و پارسیان بدو منسوب اند… او را ده فرزند بود: جم و شیراز و استخر و فسا (پسا) و جنابا و کسکر و کلواذی و قرقیسیا و عقرقسوف و دارابگرد (دارابجرد). به هريک از اينان، همان شهری را داد که به نام و نسبت هموست …».

در فارسنامة ناصری، در مورد وجه تسمیه فسا چنین آمده است: نام فسا در اصل «بسا» به باء يک نقطه بود و بعد از تصرف عربی «باء» را به «فاء» تبدیل نمودند و بسا در لغت به معنای بس است يعنی: کفايت کرد يا به معنی بسیار است؛

وجه تسمیه، آنکه شايد وقتی اين ناحیه را آباد کردند بعد از ملاحظه گفتند: «اين آبادی برای اينجا بس است» يا آنکه «اين آبادی بسیار شد». در هر صورت این شهر به علت قدمت بالایی که دارد دارای آثار تاریخی مختلفی است که تل ضحاک فسا یکی از آنهاست.

معرفی تل ضحاک فسا

محوطه تل ضحاک که در حدود یک کیلومتری جنوب شهر امروزی فسا قرار دارد، مهمترین محوطه باستانی این شهرستان است. تل ضحاک که محل شهر قدیم فسا نیز است، در سال 1310 خورشیدی و با شماره 15 به ثبت ملی رسید.

خندقی با وسعت 750 در 660  متر و با عمق حدود 6 متر و عرض متفاوت که به طور متوسط 30 متر است، تپه مرکزی (تل ضحاک) و برخی دیگر از تپه های کوچک و بزرگ این محوطه را محصور کرده است.

پژوهش های باستان شناسی که تا کنون در این محل انجام شده، نشان دهنده این است که این محوطه از هزاره چهارم پیش از میلاد دارای سکنه بوده است.

مدارک و شواهد مهم باستانی به دست آمده از این محوطه، که مربوط به دوران ایلامی، هخامنشی، سلوکی، اشکانی و ساسانی است، نشان می دهد که در تمام دوران تاریخی این مکان محل استقرار و سکونت بوده است.

با ورود اسلام به ایران و فتح شهر فسا، این شهر هم چنان آبادان و داری اهمیت بود تا جایی که در قرن چهارم هجری به یکی از بزرگترین شهرهای ولایت فارس تبدیل شد و در حدی بود که با شیراز برابری می کرد. توصیفات این شهر، در سده های نخستین اسلامی، در آثار جغرافی نگاران و کم و بیش مورخان آن دوره آمده است.

بخش های مختلف تل ضحاک فسا

این محوطه که زمانی محل اولیه شهر فسا بوده است از قسمت های مختلفی تشکیل شده بود که در ادامه به صورت مختصر در مورد آنها توضیحاتی ارائه می کنیم.

کهندژ

دژ حکومتی مظهر قدرت در دورة ساسانی بود که مرکز سیاسی و نظامی شهر به حساب می آمد. دژ حکومتی در دوره اسلامی به کهندژ يا قهندژ معروف شد. کهندژ، مجموعه ای مرکب از کاخ ها، آتشگاه اصلی، ديوان ها، سربازخانه ها، ذخائر، خزائن و انبارهای آذوقه است.

در بین جغرافی نگاران قرون اولیه اسلامی، اصطخری به وجود کهندژ در شهر فسا اشاره کرده اند. اصطخری، جغرافی نگار قرن چهارم هجری، در بخشی از توصیف خود از شهر فسا آورده است: « فسا شهری قديم است و در آنجا قلعه و خندقی و ربضی کرده و …». بدون شک، منظور اصطخری از قلعه، همان کهندژ است که مقر زندگی حکمران شهر بوده است.

ربض

با ورود اسلام به ايران، تغییر و تحولاتی در کالبد و شکل شهرها به وجود آمد؛ به اين صورت که دو بخش اصلی کهندژ و شارستان، در الگوی شهر کهن ايرانی، به تدريج موقعیت خود را از دست دادند و به رشد و برآمدن آرام منطقه شهری جديد، که ربض نامیده شد انجامید.

ربض بر خلاف دوره ساسانی، که محل زندگی افراد طبقات پست بوده، در دوران اسلامی به محلی برای اجتماع اکثر مردم تبديل شد، تا جايی که مسجد جامع و بازار به عنوان دو هسته مذهبی و اقتصادی شهرها در اين بخش ایجاد می شدند.

مسجد جامع

در بین جغرافی نگاران و مورخین دوران اولیه اسلامی، تنها مقدسی از مسجد جامع فسا نام می برد و در توصیف آن چنین می نویسد: «مسجد جامع نیز که از آجر است، در آنجا (ربض) است. از جامع شیراز بزرگتر و مانند جامع دار الاسلام دارای دو صحن است که با يک سرپوشیده به يکديگر می رسند».

بازار

شهر فسا نیز، در سده های نخستین اسلامی، بازاری داشت که در آثار اکثر جغرافی نگارانی که از اين شهر ديدن کرده اند، به آن اشاره شده است. مقدسی آن را چنین توصیف می کند که: « بازار فسا در ربض اين شهر قرار دارد و همه آن از چوب ساخته شده است».

مقدسی همچنین شهر فسا را با بغداد مقايسه کرده و می گوید: « شهر مانند فسا و بغداد دو بخش است و دکان و منبر را با هم دارد».  که در اينجا، منظور از دکان همان بازار شهر است.

محله

در بین جغرافی نگارانی که به توصیف ظاهر شهر فسا پرداخته اند، تنها اصطخری است که اطلاعاتی، هرچند محدود، از محله ها و ويژگی های کوچه و خیابان اين شهر و همین طور خصوصیات خانه های مردم عادی ارائه می دهد: «و خانه های آن شهر از يکديگر جدا بنا کرده است و شوارع و راه گذارهای مردم فراخ و در بزرگی و طول و عرض مقابل و ممائل شیراز باشد و آب و هوای فسا خوش تر از آب و هوای شیراز است و خانه های فسا نیز فراخ تر از شیراز است. و بنیاد خانه های فسا تمامت از گل و بیشتر چوب ها که در خانه های ايشان استعمال می کنند چوب سرو است».

قسمت هایی که در بالا برای شما توضیح داده شد قسمت هایی است که مطمئنا شهر قدیمی فسا را تشکیل می دادند. امروزه تنها قسمتی از این شهر که در کاوش ها بقایایی از آن پیدا شده، کهندژ یا کاخ حکومتی آن است.

اگر تصمیم دارید در سفر به شهر فسا از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنید، اتوبوس می تواند گزینه مناسبی باشد. همچنین برای خرید بلیط اتوبوس فسا می توانید به مستر بلیط مراجعه کنید و به صورت آنلاین بلیط خود را تهیه کنید.

راه های دسترسی به تل

این محوطه در ۳ کیلومتری جنوب شرقی فسا در روستای خیرآباد واقع شده است پس اگر تصمیم دارید از این محوطه دیدن کنید باید سفر خود را به سمت روستای خیر آباد آغاز کنید.

بازدید از تل ضحاک فسا

بازدید از این محوطه به صورت رایگان امکان پذیر است. پیشنهاد مجله مستر بلیط به شما این است که اگر سفری به فسا داشتید دیدن این محوطه را در برنامه های خود قرار دهید.