حمام نوبر؛ معرفی+راه های دسترسی

بناهای تاریخی و عام المنفعه ایران بخشی افتخارآمیز از هنر معماری ایران و نیز زبان گویایی از فرهنگ غنی ایرانی حاکم بر آن هستند؛ یکی از این بناها حمام های سنتی است. حمام ها یکی از زیباترین، مردم وارترین، فنی ترین و متنوع ترین فضاها هستند. قدمت حمام ها با توجه به اهمیت پاکیزگی در آیین زرتشتی به پیش از اسلام برمی‌گردد.

کلمه گرمابه که تشکیل شده است از کلمه گرم + آبه ساختمان گرم معنی می دهد، که برخی در آن را به اشتباه آبگرم معنی می‌کنند. با ورود اسلام به ایران حمام همچنان نقش مهمی در شهرها ایفا می کردند. این موضوع به دلیل تاکید اسلام بر پاکیزگی نیز بیشتر شد. حمام های سنتی مکان مناسبی برای پاکیزگی جسم، رفع خستگی، تعدیل دمای بدن و نیز محل انجام مراودات اجتماعی و مراسم و آیین ها بوده، بنابراین پیوند محکمی با فرهنگ مردم داشته و محل برخورد موضوعات متنوعی چون طب و سلامتی بوده است.

چنان چه در متون طبی همواره حمام ها از جهت خواص درمانی، اصول بهداشتی ساخت و نگهداری مورد توجه قرار می گرفت. بنابراین معماری حمام سنتی را می توان جزء معماری های شفابخش قرار داد چراکه مهم ترین فلسفه ایجاد گرمابه ها را باید در حفظ بهداشت و سلامتی جامعه جستجو کرد، توجه ادیان به حفظ سلامتی انسان، توصیه و احکام مفصلی را در این خصوص به همراه داشته است. در ادامه این بخش از مجله مستر بلیط برای آشنائی بیشتر شما به سراغ یکی از حمام های تاریخی شهر تبریز یعنی حمام نوبر رفته ایم.

معرفی حمام نوبر

گرمابه تاریخی نوبر در بافت تاریخی تبریز بر سر خیابان تاریخی تربیت قرار دارد. تاریخ ساخت این گرمابه را حدود 1297 ه. ق. گزارش کرده اند و البته در نقشة قدیمی دارالسلطنة تبریز نیز موقعیت آن در مجاورت درب نوبر، یکی از دروازه های هشتگانة تبریز قاجاری، ثبت شده است.

گرمابة تاریخی نوبر را در نقشة «تره زل- قابویه» نیز می توان مشاهده کرد. این گرمابه که در سال 1373 ه.ش. متروک شده بود، در سال 1378 به شمارة 2512 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده و سپس کاربری آن به سفره خانة سنتی تغییر یافت.

معماری حمام

حمام های سنتی ایران دارای یک ساختار کلی بوده و از قوانینی خاص پیروی می کرده اند. حمام نوبر تبریز نیز از این قاعده مستثنی نبوده و دارای تمامی امکانات همانند دیگر حمام های تاریخی بوده است.

کسی که می‌خواست به حمام برود باید از یک فضای سرد به فضای گرم دیگری قدمی می گذاشت، اگر این کار یک دفعه صورت می‌گرفت بدن دچار اختلال می شد و برای سلامتی انسان زیان داشت. پس در قسمت ورودی هر حمامی راهرو های بلند و پیچ در پیچ می ساختند که حد فاصل ورودی و دهلیز بود و پس از گذشتن از این راهرو وارد دهلیز می‌ شدند. برای رود به گرمخانه نیز فاصله ای به نام میاندر وجود داشت.

در میاندر یک یا دو سکو جهت تا انداختن لنگ و گذاشتن و اسباب و وسایل حمام وجود داشت و معمولاً راه دستشویی نیز از داخل آن عبور می کرد. مردم پس از گذشتن از میاندر که آن نیز راهرو پیچ در پیچی بود وارد گرمخانه می‌شدند.

فضای داخل گرمخانه چند قسمت تقسیم می‌شد از جمله قسمتی جهت کیسه کشیدن بدن و تمیز کردن، خزانه و قسمتی را جهت انجام حجامت اختصاص می‌دادند. خزانه ها در حمام های کامل سه عدد بودن یکی مخصوص آب گرم و دیگری مخصوص آب سرد و خزانه میانی نیز مخصوص آب ولرم بود. خزانه های اطراف که حاوی آب گرم و سرد بودند قله یا گله نامیده می شدند و مورد استفاده قرار نمی‌گرفتند، و فقط از خزانه آب ولرم استفاده می‌شد.

گرم کردن حمام نیز به وسیله تون انجام می‌گرفت که در زیر حمام قرار داشتند و مواد سوختنی آن بته و هیزم بوده است. نور گیری حمام نیز به وسیله جامخانه که عنصری شیشه ای بود و در سقف حمام تعبیه می شد انجام می گرفت.

در طرفین دیوارهای دالان ورودی گرمابة نوبر، ده طاقچة آجری جناغی به ارتفاع 320 سانتی متر و عرض 160 سانتی متر و عمق 20 سانتی متر قرار دارند که رو به رو و قرینة یکدیگر هستند. یعنی این ده مجلس کاشی نگاری هفت رنگ در این طاقچه ها نصب شده اند که شش مجلس در سمت راست راهرو و چهار مجلس در سمت چپ راهروی ورودی قرار دارد.

ابعاد هر مجلس کاشی نگاره عبارت است از 140 × 300 سانتی متر و هر مجلس از تعداد 7 × 15 کاشی نگارة خشتی هفت رنگ به ابعاد 20 در 20 سانتی متر تشکیل شده است. شاید یکی از سخت ترین کارهائی قبل از سفر به تبریز باید انجام دهیم تهیه بلیط است. امروزه برای تهیه بلیط هواپیمای تبریز دیگر نیازی به خرید حضوری نمی باشد و تنها با استفاده از مستر بلیط در کمترین زمان این کار را می توانید انجام دهید.

بازدید از حمام نوبر

کاربری این حمام در سال 1380 عوض و تبدیل به سفرخانه سنتی شده است. بنابراین برای بازدید از آن می توانید در زمان نهار و یا شام مراجعه کنید تا هم بتوانید چیزی میل کنید و هم به تماشای حمام بپردازید.

راه های دسترسی به حمام نوبر

این حمام در خیابان امام خمینی قرار دارد. برای رسیدن به آن می توانید از اتوبوس، تاکسی و مترو استفاده کنید. قرار گیری آن در این منطقه موجب شده است به بسیاری از آثار تاریخی دیگر نزدیک باشد بنابراین همزمان می توانید از دیگر آثار نیز بازدید کنید. اگر تصمیم به استفاده از مترو برای رفت و آمد دارید می توانید در ایستگاه مترو ساعت از قطار پیاده شوید.