در این مطلب می خواهیم راجع به یکی از مهم ترین جاذبه های مذهبی قم که، حرم حضرت معصومه (س) است، صحبت کنیم. همانطور که می دانید حرم حضرت معصومه دومین جاذبه مهم مذهبی ایران پس از حرم امام رضا علیه السلام معرفی می شود. در ادامه شما را با تاریخچه و بخش های مختلف حرم حضرت معصومه (س) از جمله صحنه عتیق و جدید، مسجد اعظم و مسجد بالاسر، کتابخانه، موزه، مدرسه فیضیه و … آشنا خواهیم کرد، پس همراه مستر بلیط باشید.
تاریخچه حرم حضرت معصومه (س)
همانطور که ذکر شد حرم حضرت معصومه (س) از نمونه مهم ترین جاهای دیدنی قم است که در سال ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. حضرت معصومه دختر امام موسی کاظم (ع) و خواهر امام رضا (ع) است، به همین دلیل سالانه میلیون ها زائر ایرانی و خارجی جهت زیارت این حرم مطهر به قم سفر می کنند.
بازسازی حرم مطهر در دوره های مختلف
حضرت معصومه (س) پس از اینکه دار فانی را در شهر قم وداع گفتند موسی بن خزرج که از بزرگان قم بود باغ بزرگی را به نام بابلان وقف ایشان کردند و حضرت معصومه در این باغ که همان مکان فعلی حرم مطهر می باشد به خاک سپرده شد. نخستین گنبدی که برفراز تربت حضرت معصومه (س) بنا شد در سال ۲۵۶ هجری بود که توسط حضرت زینب دختر امام جواد علیه السلام ساخته شد. یک گنبد برجی شکل بود که از سنگ و آجر ساخته شده بود و درست همان زمانی بود حضرت زینب برای زیارت حضرت معصومه (س) و در واقع عمه اش به قم سفر کرده بود. پس از آن در سال ۳۵۰ هجری قمری توسط زید بن احمد بن بحر اصفهانی که آن زمان حاکم قم بود، بقعه مطهر حضرت معصومه بازسازی شده است و درب بزرگ تری به جای آن درب کوچک قرار داد. در سال ۴۲۹- ۴۶۵ هجری قمری در عصر طغرل سلجوقی امیر ابوالفضلی عراقی اقدام به ساخت گنبد بزرگی به جای گنبد کوچک مرقد کرد و آن را از ابتدا بنا کرد. این گنبد از تزیینات کاشی و آجری برخوردار بود که تا سال ۴۵۷ هجری قمری ساخت آن به طول انجامید. در سال ۵۲۹ با تلاش های زن نیکوکاری که شاد بیگم نام داشت و دختر عماد بیگ بود بر بارگاه پاک آن حضرت گنبدی بنا شد. در سال ۶۵۰ هجری قمری امیر مظفر احمد بن اسماعیل که از سلسله مظفریان بود به بزرگ ترین استاد کاشی ساز آن زمان که محمد بن ابی طاهر کاشی قمی نام داشت دستور داد که کاشی های متنوعی را برای بارگاه ایجاد کند. باید گفت ۸ سال کار ساخت آن ها طول کشید و در نتیجه در سال ۶۱۳ هجری قمری کار نصب و تزیین آن به پایان رسید.
اوج شکوه بارگاه در دوره صفویه
باید گفت که در عصر صفوی اوج شکوه و جلال بارگاه حضرت معصومه افزایش یافت زیرا با افزودن تزئینات کاشی کاری و هم چنین ساخت گنبد و بارگاه به طور ویژه از خادمان و زائران پذیرایی شد. لازم است بدانید که شاه اسماعیل اول علاوه بر ایجاد ایوان قسمت شمالی شالوده صحن کهنه را هم بنا نهاد. در سال ۹۶۵ هجری شاه طهماسب صفوی ضریحی آجری، که به کتیبه های معرق و کاشی های هفت رنگ مزین شده بود، در چهار طرف بارگاه بنا کرد. نخستین ضریح حضرت معصومه توسط شاه طهماسب اول صفوی ساخته شد. هم چنین ایوان جنوب مدرسه فیضیه هم که به صحنه کهنه متصل می شود از جمله اقدامات شاه طهماسب است. در سال ۱۰۷۷ شاه صفی در سمت جنوبی استانه صحن زنانه را ایجاد کرد که به مسجد طباطبایی شهرت دارد. این صحن راه مخصوصی به مقبره شاه سلیمان، شاه عباس و شاه سلطان حسین دارد.
مصونیت حرم مطهر در مقابل حمله مغول
گفته می شود که در زمان حمله مغولان به حرم حضرت معصومه آسیبی وارد نشده است زیرا تا عهد صفویان ساختمان عراقی پابرجا بود. درست است که آثار ویرانیه مغولان در قم مشاهده شده اما از صدمه به حرم مطلبی گفته نشده است. پس از حمله مغولان سلطان محمد الجایتو شروع به عمران و بازسازی شهر قم و هم چنین حرم کرد که می توانید روی کاشی ها تصویر سواران مغول بر آن را ببینید. خوب است بدانید زمانی که دوران حکومت صفویان رو به پایان بود به هنگام حمله افغان ها به ایران همه آثار نفیس و زر و زیورهای حرم و حتی طلا های صندوق مرقد شاه عباس توسط اشرف افغان به یغما برده شد.
دوره قاجار
در سال ۱۲۱۸ هجری قمری فتحعلی شاه قاجار دستور داد که گنبدی با ۱۲ هزار خشت و طلا بسازند. هم چنین در سال ۱۲۳۰ هجری قمری درخواست کرد که ضریح این بارگاه مطهر نقره پوش شود. خوب است بدانید که این ضریح بارها مورد مرمت قرار گرفت و ضریح نقره جدیدی به جای آن نصب شد. از جمله اقدامات دیگر فتحعلی شاه قاجار شامل طلا کاری گلدسته های حرم، درب ساخته شده از جنس طلا، تزیینات هنرمندانه در سقف زیر گنبد، کفپوش هایی با سنگ مرمر، آینه کاری های دیوار های حرم است.
نقشه و معرفی بخش های مختلف
بقعه حرم حضرت معصومه از طول و عرضی به اندازه 2/95 و 1/20 متر و ارتفاع 1/20 متر برخوردار است که پوشیده از کاشی های زرفام نفیس است. این آستان مقدس از بخش های بسیاری برخوردار است که مجله مستر بلیط شما را با آن آشنا خواهد کرد پس تا انتهای مقاله همراه ما باشید.
صحن عتیق
صحن عتیق که از زمان فتحعلی شاه وجود داشت دست خوش تغییرات بسیاری قرار گرفت که به صورت هشت ضلعی نامنظم درآمد. پس از آن میزان ایوان های صحن عتیق بیشتر شد که امروز هفت ایوان دارد، که سه ایوان در قسمت شمالی صحن و چهار ایوان در جنوب آن واقع شده است. ممکن است نام ایوان طلا به گوش تان خورده باشد که مشهورترین ایوان صحن عتیق به شمار می آید، که در دوران حکومت فتحعلی شاه مورد طلا کاری قرار گرفت.
صحن جدید
صحن جدید از آثار میرزا علی اصغر خان اتابک است که ساختمان آن از سال ۱۲۹۵ تا ۱۳۰۳ هجری قمری به درازا کشیده است. این صحن به شکل چند ضلعی نامنظم است که هفت ایوان دارد که ایوان آیینه از همه معروف تر است. باید گفت که این ایوان به جا مانده از شاهکار معماری استاد حسن معمار قمی به شمار می آید. شما در ایوان های صحن جدید انواع کتیبه های نفیس به خط کوفی و نسخ و ثلث، تزیینات کاشی کاری، گچبری، آینه کاری و مقرنسکاری را مشاهده خواهید کرد.
صحن صاحب الزمان
صحنه صاحب الزمان از مساحتی به میزان هشت هزار متر مربع منقوش به کتیبه های قرآنی برخوردار است. باید گفت که این صحن دارای چهار ورودی است که شامل ورودی شرقی ( شبستان امام خمینی (ره)، ورودی غربی (پل اهنچی)، ورودی شمالی (بست مسجد اعظم) و ورودی جنوبی (خیابان جدید الاحداث) می شود. صحن حضرت جوادالائمه (ع) و صحن پیامبر اعظم صلی الله نمونه صحن های جدیدی هستند که در بارگاه حضرت معصومه (س) قرار دارد. هم چنین آرامگاه مطهر حضرت معصومه در داخل مسجد بالاسر واقع در صحن عتیق واقع شده است.
گلدسته ها
در آستان حضرت معصومه مجموعا شش گلدسته قرار دارد که از نمونه آن ها گلدسته های اتابکی است که در صحن اتابکی وجود دارند. این گلدسته ها در سال ۱۳۰۳ هجری قمری به همت علی اصغر خان اتابک در دو طرف ایوان آینه نصب شدند. نمونه ی دیگر گلدسته های کاشی کاری ایوان طلا در صحن عتیق واقع شده اند، که فتحعلی شاه در سال ۱۲۱۸ دستور طلا کاری آن ها را داد و پس از آن در سال ۱۲۸۶ هجری قمری به همت حسین خان شاهسوند مورد بازسازی قرار گرفت. از دیگر گلدسته های این حرم گلدسته های کوتاه هستند که برای اذان گفتن از آن ها استفاده می شود. این گلدسته های کوتاه در بخش درونی صحنه جدید واقع شده، که به صورت هشت ضلعی نامنظم ایجاد شده اند.
مسجد اعظم
در سال ۱۳۳۷ هجری شمسی با تلاش های سید حسین طباطبایی بروجردی مسجد اعظم قم که به نام مسجد آیت الله بروجردی هم معروف است، درست در کنار بارگاه حضرت معصومه واقع شد. در ابتدا این مسجد به شکل کاملاً مستقل ایجاد شد اما با گذشت زمان و گسترش یافتن حرم حضرت در محوطه حرم قرار گرفت. معمار این بنای سه ایوانی حسین لرزاده است که امروز تبدیل به مراکز تدریس حوزه علمیه قم شده است.
مسجد بالاسر
از نمونه زیباترین و قدیمی ترین بخش های حرم حضرت معصومه مسجد بالاسر به شمار می رود که در صحن عتیق واقع شده است. علت نامگذاری این مسجد به این دلیل است که عهد صفوی بالای سر حضرت معصومه قرار گرفته است به همین دلیل به مسجد بالاسر معروف شده است. جالب است بدانید که این مسجد در دوران صفویه به عنوان مهمان سرا کاربرد داشته است. روحانیون معروفی مانند آیت الله محمد حسینی طباطبایی، آیت الله محمد تقی بهجت، استاد مرتضی مطهری، آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی و آیت الله هاشمی آملی دفن شده در این مسجد هستند.
کتابخانه حرم حضرت معصومه (س)
کتابخانه آستانه فاطمه معصومه سلام الله در سال ۱۳۳۱ هجری شمسی با تلاش های سید ابوالفضل ایجاد شد و ایشان ۱۵۰۰ جلد کتاب به کتابخانه هدیه کرد. امروزه این کتابخانه در صحن پیامبر اعظم واقع شده است، که تعداد بسیاری کتاب سنگی، خطی، چاپی و چاپ سربی در این کتابخانه یافت می شود. باید گفت که از کتابخانه های بزرگ عمومی کشور ایران به شمار می رود این کتابخانه چهار طبقه دارد، که دارای چهار تالار مجزا ویژه آقایان و چهار تالار برای بانوان است.
موزه آستانه مقدسه حضرت معصومه (س)
از نمونه قدیمی ترین موزه های ایران موزه آستانه مقدسه حضرت معصومه به شمار می رود که قدمت آن به ۱۳۱۴ هجری شمسی برمی گردد. تا قبل از آنکه این موزه ساخته شود آثار هنری و تاریخی در گوشه و کنار حرم به صورت پراکنده قرار گرفته بود. این موزه در سال 1361 به ساختمان فعلی که در کنار مدرسه فیضی قرار دارد منتقل شد که امروزه از مساحتی به میزان ۳۲۰۰ متر مربع برخوردار است. این موزه آثار با ارزشی از عاشقانه کریمه اهل بیت، پادشاهان، آثار اهدایی علاقه مندان به حفظ میراث تاریخی و هنر را دارا است. موزه آستانه مقدس حضرت معصومه از بخش های گوناگونی مانند نقاشی، پارچه بافی، حجاری و سنگ های قدیمی، فلز کاری، خاتم کاری، تابلوهای خط و تذهیب، قرآن های خطی و شیشه گری تشکیل می شود.
مدرسه فیضیه قم
مدرسه فیضیه در کنار میدان آستانه و جنب حرم واقع شده است که در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. این مکان در حد فاصل سال های ۱۳۳۰ و ۱۲۱۴ هجری قمری در زمان حکومت فتحعلی شاه ساخته شد که از مدارس معروف حوزه علمیه قم به حساب می آید. این مدرسه چهار ایوان و دو طبقه دارد که در مجموع دارای ۸۰ حجره است. علت نامگذاری این مدرسه به فیضیه به این خاطر است که گفته می شود داماد ملاصدرای شیرازی از علمای دوره صفویه فیض کاشانی نام داشته، که در این مدرسه مشغول به تدریس بوده و یا اینکه اقامت دائمی داشته است. به همین خاطر اهمیت این مدرسه تنها محدود به بعد دینی و آموزشی آن نیست در واقع باید گفت که در تاریخ سیاسی معاصر ایران نقش برجسته ای داشته است.
شرایط بازدید حرم حضرت معصومه (س)
بازدید از حرم مطهر حضرت معصومه (س) به صورت شبانه روزی امکان پذیر است و شما می توانید هر زمانی که تمایل داشته باشید بلیط اتوبوس قم را تهیه کرده و به قصد زیارت حرم حضرت معصومه سفر کنید. خوب است بدانید که ساعات بازدید موزه آستانه مقدس همه روز از ساعت ۸ صبح الی ۲ و نیم ظهر و همچنین از ساعت ۱۷ الی ۲۱ شب امکان پذیر خواهد بود.
آدرس و نحوه دسترسی با وسایل مختلف
شما با هر وسیله نقلیه ای قادر خواهید بود به این شهر مذهبی سفر کنید اما اگر می خواهید سفری آسوده را تجربه کنید ما به شما پیشنهاد می کنیم بلیط قطار قم را خریداری کرده و از زیارت این حرم مطهر بهره مند شوید. حرم مطهر حضرت معصومه (س) واقع شده در قم و بلوار زائر است.
دیدگاهتان را بنویسید