ارگ کریم‌ خان؛ معرفی+راه های دسترسی

انواع مختلفی از روش های سفر کردن وجود دارد که به علت تنوع وسایل نقلیه ای است که برای سفر کردن وجود دارد. یکی از انواع سفر هیچهایک کردن می باشد که بیشتر جوانانی که دهه سوم زندگی خود یعنی 20 تا 30 سال هستند از این نوع سفر تبعیت می کنند. هیچهایک کردن به نوعی از سفر اطلاق می شود که شما با کمک خودرو های گذری خود را به مقصد می رسانید.

این نوع سفر می تواند بسیار هیجان انگیز و متفاوت باشد که از کشورهای اروپائی شروع شد و موج آن به کشورهای دیگر در جهان نیز رسید. هیچهایک کردن در ایران نیز در دهه اخیر رشد چشمگیری داشته است و بسیاری از جوانان ایرانی نیز دست به تجربه کردن آن زده اند. آنها سفرهای خود را به سراسر ایران از طریق این نوع سفر انجام می دهند. یکی از مقاصدی که افراد بسیاری علاقه خاصی به دیدار از آنجا دارند شیراز می باشد. شما می توانید با هیچهایک و اگر علاقه ای به آن ندارید با استفاده از خرید بلیط قطار شیراز به این شهر تاریخی سفری داشته باشید.

معرفی ارگ کریم‌ خان

ما در این قسمت از مجله مستر بلیط به سراغ ارگ کریم‌خان رفته ایم. این ارگ در مرکز شیراز و در نزدیکی بازار وکیل قرار دارد. ارگ کریم خان مانند اکثر بناهای تاریخی در شیراز در زمان کریم خان زند و به دستور او در سال 1145ساخته شده است. این ارگ در زمان زندیه محل زندگی پادشاهان بوده است که دارای قسمت های مختلفی است. دلیل نام گذاری آن نیز به زندگی کردن کریم خان زند در این مکان بر می‌گردد. این بنا در دوره های مختلف تاریخ دست خوش انواع مختلفی از حوادث شده است تا به شکل امروزی به دست ما رسیده است.

تاریخچه ارگ کریم‌خان

اگرچه سلسله زند فقط سی سال در آنجا زندگی می کرده است، اما به افتخار بنیان‌گذار آن به نام ارگ کریم خان (ارگ در اصطلاح فارسی به معنای قلعه است) نامیده شده است. معماری این قلعه شبیه به قلعه  بوخارا، یک ارگ قرون وسطایی است، اما کریم خان احتمالاً قصد استفاده از قلعه را برای یک عملکرد مهم نظامی یا دفاعی را نداشته است. دیوارهای این قلعه گرچه به نظر قوی است، اما از آجر خشت ساخته شده بود که به هیچ وجه نمی توانسته جلوی حملات آن دوره را بگیرد.

فضای داخلی توسط بهترین معماران، نقاشان، نجاران ساخته شده است که به آنها مواد بسیار گران قیمت و پیشرفته ای برای کار داده شده بود. کریم خان که به عنوان یک مروج هنر و سخاوتمند شناخته می شود، می خواست که اقامتگاه وی برابر با ساختمان‌های باشکوه در اصفهان باشد که زمانی شکوفا شده و پایتخت پارس بود.

در حیاط داخلی مستطیل، دو حوض ساخته شده و یک باغ مرکبات سایه دار ایجاد شده است. در اطراف قلعه گودال وجود داشت، آب از سیستم پیچیده ای از لوله های آبرسانی و لوله های آبگیری از یک قنات در حاشیه شهر به سمت آن جریان داشت.

پس از سقوط سلسله زند، شیراز اهمیت خود را به عنوان پایتخت از دست داد و به تدریج در حال ویران شدن بود. بعد ها این مکان تبدیل به اقامتگاهی برای استاندار کل استان فارس شد. در زمان قاجارها، یک نقاشی بزرگ و رنگی روی کاشی در بالای دروازه اصلی ساخته شد که یک داستان معروف از شاهنامه را به تصویر می کشد.

نقاشی مشخصه با زمینه سفید نبرد بین شخصیت اصلی شعر یعنی رستم و دیو سفید را نشان می دهد. نبرد رستم، جنگ بی پایان بین خیر و شر را توصیف می کند. در همین زمان، قلعه، دفتر فرماندار کل فارس، عبدالحسین فرمانفرما بود، به لطف او این قلعه نوسازی و نقاشی دیواری های قدیمی بازسازی شد.

متأسفانه پس از سرنگونی سلسله قاجار در اوایل سلطنت پهلوی، از این قلعه به عنوان زندان استفاده می شد. در طی چند دهه، ساختمانهای قدیمی به یک وضعیت رقت انگیز دچار شدند. بخشی از نقاشی های دیواری به سادگی ویران و یا به طرز بدی رنگ آمیزی شده بود. تا سال 1350 بود که یک ایستگاه پلیس جدید و یک زندان در کنار آن در شهر ساخته شد و این قلعه به سازمان میراث فرهنگی ایران اهدا شد. در سال 1356 کار مرمت و بازسازی آغاز و سپس بازدید از این قلعه برای عموم آزاد شد.

معماری ارگ کریم‌خان

پلان این بنای تاریخی مربعی شکل می باشد که در هر ضلع آن ساختمان های مختلفی بنا شده است و جنس آن از آجر و سنگ می باشد و  مساحت آن 12800 متر مربع است. در ضلع‌های شمال، جنوب و غربی آن دارای یک ایوان و شش اتاق در دو طرف آن می باشد. ضلع شرقی به حمام و اماکن خدماتی تعلق دارد.

برج و بارو و دیوارها

از بیرون که به ارگ نگاه کنید چهار برج و بارو را در چهار طرف آن می بینید که به همراه خندقی که در گذشته در اطراف آن حفر شده بود، نقش دفاعی را برای ارگ ایفا می کرده اند. دیوارهای برج ها هر چه رو به بالا حرکت می کند ضخیم تر می شوند. در قسمت پایین آن 3 متر و در بالاترین قسمت 12 متر ضخامت دارند و ارتفاع آنها نیز 14 متر می باشد.

یکی از جذابیت هایی که این مکان دارد خم شدن یکی از برج و باروهای آن می باشد که شباهتی به برج پیتزا در ایتالیا پیدا کرده است. برجی که در قسمت غربی قرار دارد به علت ناماسب بودن خاک آن برای شالوده کمی به سمت غرب کشیده شده است و با دیگر برج ها تفاوت پیدا کرده است. همین امر سبب شده است تا این مکان به صورت ذوزنقه باشد هر چند از بیرون نمائی مربع مانند دارد.

هر برج دارای سه طبقه است که با استفاده از پلکان این سه طبقه به هم متصل می شوند. دو اتاق  در هر برج وجود دارد که یکی از اتاق ها برای استراحت نگهبان ها ساخته شده است و اتاق دیگر به عنوان اسلحه خانه کاربرد داشته است.

این بنا نه در داخل و نه در بیرون دارای تزئینات خاصی نبوده است و اوج تزئینات آن را در اتاق‌های ارگ می توانید ببینید. این بنا دارای دیوارهای دو لایه است یعنی یک لایه بیرونی و یک لایه درونی.  لایه بیرونی دیوارها ضخیم تر از لایه درونی می باشد. ارتفاع دیوارها 12 متر می باشد که بالای آنها یک ناودان‌هایی جهت خالی کردن آب باران و مزقله‌هایی جهت تیراندازی ایجاد شده است.

اتاق‌ ها

طراحی اتاق ها در ارگ به گونه ای است که از هر اتاق به اتاق های اطراف آن راه وجود دارد و نیازی نیست با خارج شدن از اتاق به آن اتاق دیگر رفت. مقرنس تزئینات هر اتاق را تشکیل می دهد. علاوه بر این هر اتاق دارای ساختارهایی به این شرح می باشد: رنس، طاقچه‌های بالای دوال، سردر، ازاره‌های اتاق (بخش سنگی از دیوار اتاق یا ایوان است که از کف طاقچه تا روی زمین باشد)، کفپوش، ارسی (پنجره‌هایی با لنگه‌های بازشو بالارونده)، پستو، طاقچه‌های پایین، قطاربندی ( تزئینات به‌صورت نواری از تزئینات اصلی ایرانی) و کتیبه‌های بالای طاقچه‌های پایین.

شاهنشین‌ ها

در سه ظلع این ارگ که اتاق های آن قرار  دارد شاهنشین هایی نیز وجود دارد. شاهنشینی که در ظلع شمالی قرار دارد برای زمستان ها مناسب بود زیرا آفتاب گیر است و در آن یک بخاری کار گذاشته بودند تا فضای آن را گرم کند. سقف کاذبی برای آن طراحی کرده بودند که از جنس چوب است و دو ستون در قسمت جلوئی قرار دارد که از جنس سنگ هستند و نقوش گل شاه عباسی بر روی آنها حکاکی شده است.

قسمت شمالی و جنوبی کاملا باهم قرینه هستند و هر چیزی به هر شکلی که در یک قسمت وجود دارد در قسمت دیگر نیز قرار دارد. شاهنشین قسمت غربی دارای ستون هایی از جنس چوب سرو با نقش های مارپیچ است. روبروی این شاهنشین حوض آبی قرار دارد که آن را برای تابستان ها مناسب می کند.

حوض های آب

از دیگر عناصر موجود در معماری این مکان می توان به حوض های آب اشاره کرد که در آنجا به کار برده شده اند. این حوض ها را با سنگ اتابک  درست کرده اند و در میان هر حوض فواره هائی جهت زیباتر شدن چشم انداز قرار داده اند. مانند دیگر قسمت ها هر بخش برای خود حوضی جداگانه دارد که در امتداد حوض شمالی و جنوبی آبراهه ای قرار دارد که آب حوض به داخل آن میریزد و این آبراهه‌ ها آب را به یک گودال مکعبی سنگی هدایت می کنند.

حمام ارگ

در گوشه جنوبی شرقی محوطه، درگاهی وجود دارد که به حمام ارگ کریمخانی، منتهی می شود. این حمام زیبا تمام بخش های معماری سازه‌های مشابه را به خود اختصاص داده است که باعث می شود بازدید از آن ارزشمند باشد. تزئینات ساده و در عین حال دوست داشتنی، تزئینات گچ کاری بر روی دیوارهای این حمام که دلالت بر عشق هنرمندان آن به گل ها و طبیعت دارد، آنچه همیشه هنرمندان شیرازی  از آن الهام گرفته شده اند.

کف و سکوهای مرمر، حوض‌های عایق بندی شده برای آب گرم و سرد، لوله های ساخته شده از خاک رس برای گرم کردن در زیر کف‌ها و انتقال آب و مواردی از این دست همه در این حمام قابل مشاهده است و پژواک بازگشت صدای شما در داخل سالن بزرگ این حمام شما را به یاد سیستم های پر هیاهوی حمام های قدیمی می اندازد، جائی که خانواده سلطنتی در آنجا ملاقات می کردند و توسط خادمان خود شستشو و ماساژ داده می شدند.

حمام های قدیمی از بخش های مختلفی تشکیل می شده است که هر قسمت مخصوص کار خاصی بوده است. اولین قسمت از این حمام «سربینه» است. سربینه از یک اتاق همراه با چهار ستون در اطراف آن تشکیل می شود. در وسط این اتاق حوضی قرار دارد. حوض وسط مخصوص گرم کردن فضا می باشد و این مکان رختکن حمام محسوب می شود.

قسمت بعدی را «گرمابه» تشکیل می دهد. گرمابه اصولا از بخش های مختلفی مانند خزینه تشکیل می شود. این قسمت مخصوص شست و شو و مشت و مال دادن است. نور گرمابه از روزنه هائی که در سقف آن وجود دارد تامین می شود.

فضایی نیز بین گرمابه و سربینه وجود دارد که به صورت راهرو مانند و تو در تو ساخته می شد تا از خارج شدن گرمای گرمابه جلوگیری نماید. به این راهرو یا دالان «میان در» گفته می شد. این حمام اختصاصی خانواده سلطنتی بود و کسی به جز اعضای خانواده از آن اجازه استفاده از آن را نداشتند.

بازدید از ارگ کریم‌خان

برای بازدید از این مکان می توانید در ساعات 8.30 تا 21 مراجعه کنید و از دیدنی های آن لذت فراوان ببرید. هزینه ورودی به این مکان برای گردشگران داخلی و خارجی متفاوت می باشد. گردشگران خارجی 50،000 تومان و گردشگران داخلی 5،000 تومان باید بابت ورودی بپردازند.

راه های دسترسی به ارگ کریم خان

این مکان روبروی بازار وکیل و نبش خیابان هجرت و زند قرار دارد. برای رسیدن به آن علاوه بر اتومبیل شخصی می توانید از وسایل نقلیه عمومی نیز استفاده کنید. در صورت نیاز می توانید هر وسیله ای که ترجیح می دهید را انتخاب کنید. در صورت استفاده از مترو باید در ایستگاه زندیه از قطار پیاده شوید و حدود 8 دقیقه تا مسیر پیاده روی داشته باشید.