اگر اهل گردشگری و سفر باشید، این موضوع را به خوبی می دانید که در هر شهری یک مسجد قدیمی با عنوان «مسجد جامع» وجود دارد. البته برخی از این مساجد قدمت تاریخی ندارند و برخی دیگر به علت معماری منحصر به فرد و قدمت چند صد ساله، نه تنها به عنوان یک مکان مذهبی بلکه به عنوان یک مکان تاریخی در آن شهر محسوب می شوند و مسجد جامع قزوین که با نام «مسجد عتیق» هم شهرت دارد، یکی از همین مساجد قدیمی و زیباست. در دوره های اسلامی، مساجد بسیار زیبا و دیدنی در شهرهای مختلف ایران ساخته شد و مسجد جامع قزوین هم که در فهرست کهن ترین مساجد ایران قرار دارد به همین دلیل هم نام دوم آن را «عتیق» گذاشته اند. چراکه با توجه به قدمتی که دارد، همانند یک شی یا مکان عتیقه به شمار می رود. جالب است بدانید که مسجد جامع قزوین (مسجد عتیق) نسبت به دیگر مساجد جامعی که در شهرهای دیگر ساخته شده، از لحاظ مساحت بزرگتر و بر روی یک آتشکده که متعلق به زرتشتیان بود ساخته شده است. در ادامه به مستر بلیط همراه باشید تا شما را با یکی از بهترین مساجد زیبای ایرانی بیشتر آشنا کنیم.
تاریخچه مسجد جامع قزوین (مسجد عتیق)
در خصوص ساخت این بنا حدس و گمان ها و تاریخ های مختلفی وجود دارد، اما بر اساس شواهد و تاریخ های به جای مانده مشخص شده که این بنا در سال 192 هجری قمری ساخته شده است. متاسفانه در همان سال ها، مغول ها در حمله شان به قزوین آسیب های بسیاری بر این بنا رسانند و برخی از قسمت های آن تخریب شد. اما پس از گذشت مدتی و با روی کار آمدن حکومت های مختلف، رفته رفته مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت و حتی برای گسترش، قسمت های بیشتری از زمین های اطراف را به آن افزودند. البته با این وجود آثار و شواهد و یادگاری های چندانی از سال های ابتدایی ساخت این مسجد وجود ندارد و بیشترین آثار مربوط به دوران حکومت سلجوقی ها و صفوی هاست. در آن زمان که مغول ها این مکان مقدس را به آتش کشیدند، بیشترین خرابی ها مربوط به بخش ایوان آن بود. باستان شناسان متوجه شده اند که مسجد عتیق یا همان جامع، به دستور شخصی به نام ابو احمد کسائی اولین بار در سال393 مورد مرمت قرار گرفت و بار دوم هم توسط سالار ابراهیم مرزبان بازسازی شد. مسجد عتیق یا جامع قزوین با شماره ثبت 121 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
نقشه و معرفی بخش های مختلف
معماری منحصر به فرد و زیبا
یکی از ستودنی ترین بخش های مسجد عتیق قزوین، معماری شگفت انگیز آن است که نشانگر توانایی و هوشمند بودن معماران ایرانیست. وسعت بنای عتیق حدود 3500 متر است و دستور ساخت اولیه آن را شخصی به نام هارون الرشید که خلیفه عباسی بود صادر کرد. در گذشته درهای متعددی برای این مسجد ساخته بودند که به گفته باستان شناسان در قرن هفتم بوده است. اما به مرور زمان و با وجود بازسازی های متعدد جای بیشتر درها را دیوار کشیدند و اکنون این مسجد تنها دو در دارد که یکی در ضلع شرقی و دیگری در ضلع شمال غربی بنا شده است. سبک معماری این مسجد جامع بزرگ و زیبا، همانند بسیاری از مساجد قدیمی دیگر، به صورت چهار ایوانی و همانطور که گفتیم در سال های طولانی توسط حکومت های مختلف مورد بازسازی قرار گرفته که این موضوع به این معنی است که هر قسمت آن سبکی متفاوت و مختص به دوره های حکومتی دارد. برای مثال برخی از قسمت ها شبیه به سبک معماری صفویان و قسمت هایی دیگر مربوط به دوران سلجوقیان است. حیاط مسجد مربعی است و ایوان هایی که در ضلع شمالی قرار دارند به همراه مناره ها کاشی کاری شده اند. از میان چهار ایوان موجود در مسجد عتیق باید گفت که ایوانی که در ضلع غربی واقع شده است سبک معماری متفاوت و منحصر به فرد تری دارد، علت آن هم این است که در گذشتگان دور شاه سلیمان به علت علاقه فراوانش به این مسجد، دستور می دهد تا آن را مورد مرمت قرار دهند و حاصل آن بازسازی ایوانی زیبا و با شکوه می شود که دیواره هایش را با سنگ مرمر مزین کرده اند.
جالب است بدانید که در هر ایوان رواق هایی وجود دارد که بر روی شان نام امام جماعت هایی که در تمام این سال ها در این مسجد بوده اند، حک شده است. در رواق های ضلع جنوب دو طاق معروف وجود دارد که نام شان طاق احمدی و طاق هارونیه است. طاق هارونیه کاملا مشرف به دهلیز شرقی است و آن را با مصالحی همچون خشت خام و گل ساخته اند. در پشت ایوان ضلع جنوبی هم یک طاق دیگر با نام جعفری وجود دارد که در دوران سلجوقی ها به آن اضافه شده است. طاق جعفری را شخصی به نام «امیر خمارتاش» درست در زمان حکومت ملک شاه ساخت. طاق جعفری به صورت مربعی ساخته شده است و نمایی زیبا دارد و درست در ضلع جنوبی اش محرابی بسیار ساده اما زیبا ساخته شده است که آن را با سنگ مرمر و کاشی های سنتی مزین کرده اند. اگر نگاهی به جنوب محراب بیندازید، متوجه خواهید شد که یک منبر از جنس سنگ هم وجود دارد و بر روی شبستان یا همان طاق مقصوره که به آن طاق جعفری هم می گویند، یک گنبد بی نظیر از لحاظ معماری ساخته شده جنس آن دو پوش است. در زیر گنبد امیرخمارتاش شبستان های دیگری هم وجود دارد که آن ها را به گونه ای ساخته اند تا به یکدیگر راه داشته باشند و به اصطلاح تو در تو هستند. در گذشته به این شبستان ها آتشکده گفته می شد. فضای مسجد جامع قزوین بسیار آرامش بخش است و حسی روحانی و معنوی به شما خواهد بخشید.
کتیبه های نفیس و ارزشمند مسجد جامع قزوین
در مسجد جامع قزوین، کتیبه های متعددی وجود دارد که قصد داریم در مجله مستر بلیط به آن اشاره کنیم. اولین کتیه مهمی که در این مسجد به چشم می خورد البته هر چند که تخریب شده اما هنوز هم آثاری از آن باقی مانده، کتیبه ای است که در قسمت سر در اصلی مسجد وجود دارد و اکنون چیز زیادی از آن باقی نمانده است در این کتیبه متنی مربوط به شخصی به نام کیخسرو غلام خاصه شریفه به چشم می خورد. در یکی از طاق های ضلع شمالی هم یک کتیبه وجود دارد که متعلق به سال 1272 هجری قمری و آیه هایی از قرآن بر روی آن حک شده و دور و برش با کاشی های رنگارنگ سنتی تزیین شده است. در ایوان ضلع جنوبی هم یک کتیبه وجود دارد که درست در طبقه دوم قرار گرفته است البته گفته می شود که این کتیبه میان طبقه اول و دوم ایوان قرار دارد و شکل ظاهری آن باریک و بلند است و با خط خوش نستعلیق بر روی آن تاریخ ساخت ایوان، مربوط به سال 1069 هجری قمری، هک شده است که این تاریخ مربوط به دوران حکومت شاه عباس دوم است. اطراف این کتیبه با کاشی هایی زیبا به رنگ لیمویی مزین شده است. در ایوان های دیگر هم کتیبه های متعددی وجود دارد که بر روی یکی از آن ها سوره جمعه حکاکی شده است و تمامی خط ها طلایی رنگ هستند. در قسمت مقصورها هم چندین کتیبه قرار گرفته است که همگی متعلق به دوره قاجار و صفوی هستند و در مقصوره خمارتاشی هم 5 کتیبه به ردیف درست شده که با خط کوفی روی آن را حکاکی کرده اند. در ایوان ضلع جنوبی هم چندین کتیبه بر روی دیواره هایش وجود دارد که بر روی یکی از آن ها با خطی زیبا سوره بقره حک شده است البته این کتیبه دو قسمت است و بر روی جفت شان به صورت کامل سوره را نوشته اند و دو طرف محراب را در بر گرفته است.
گنبدهای با شکوه
یکی دیگر از قسمت های مهم مسجد جامع قزوین که بسیار مورد توجه مردم قرار گرفته، گنبدهای آن هستند. این گنبدها هم توسط خمارتاش ساخته و به صورت دو پوش طراحی شده اند. بر روی گنبد اصلی مسجد 5 کتیبه با خطی خوش حکاکی شده و بر روی هر کدام را با هنر زیبای گچبری تزیین کرده اند. جالب است بدانید که این کتیبه ها از روز اولی که مسجد بنا شد، وجود داشتند و با وجود حمله مغول ها و به آتش کشیدن مسجد، همچنان سالم باقی مانده اند. در هر یک از کتیبه های گنبد با خط ثلث یا کوقی و نستعلیق به صورت درشت نام سازندگان مسجد حک شده است البته بر روی یکی از آن ها هم آیاتی از قرآنم کریم را نوشته اند. در یکی از کتبیه ها هم در مورد آب موجود در قنات مسجد نوشته هایی را حکاکی کرده اند. گنبد به صورت 8 ضلعی طراحی شده و شکوه و جلالی بی نظیر به نمای مسجد بخشیده است. این گنبد با طیفی از کاشی های فیروزه ای و زرد رنگ به صورت خاصی تزیین شده است. در این مسجد 8 شبستان بسیار بزرگ و دلباز وجود دارد که درست در 4 گوشه حیاط بنا شده اند و علاوه بر این چیزی که بیشتر موجب شگفتی گردشگران می شود، وجود شبستان های زیرزمینی است که آن ها هم درست در کنار شبستان های بالایی قرار گرفته اند. درون زیرزمین ها هوا بسیار خنک است و بسیار بزرگ و دلباز هستند.
آب انبار و قنات در مسجد جامع قزوین
دو بخش دیدنی و جذاب دیگری که می توانید در این مسجد مشاهده کنید، آب انبار و قناتی است که در آن قرار دارد. برای دیدن قنات باید به ایوانی که در ضلع شرقی قرار دارد بروید، در این قسمت یک حوض بسیار بزرگ وجود دارد که برای رسیدن به قنات باید از آن گذر کرده تا به آبخوری برسید و سپس به پله هایی سنگی، اگر از پله ها بالا بروید، می توانید قنات را مشاهده کنید. قنات خمارتاش دقیقا از وسط آبخوری عبور می کند و از مسجد خارج و به سمت دروازه ای به نام شاهزاده حسین روانه می شود. آب انبار هم درست در همان محدوده قنات واقع شده است و حدود 1800 متر مکعب ظرفیت دارد. شیر آب انبار پشت پله ها قرار دارد که در آن قسمت می توانید یکی دیگر از کتیبه های تاریخی مسجد را که با خط نستعلیق حکاکی شده را ببینید. این آب انبار در جهت ذخیره آب به دستور شاه سلیمان صفوی ساخته شد. ساختمان آب انبار بسیار ساده و بدون هیچگونه تجملات خاصی ساخته شده اما با وجود سادگی باز هم زیباست.
موزه سنگ و سفال در مسجد
و اما به مهم ترین و جالب ترین بخش مسجد خواهیم رسید! مسجدی که یک موزه تاریخی را در دل خود جای داده است. موزه ای که یادگاری از مردمان قدیم است درست زمانی که نگهداری از مواد خوراکی و آب سخت بود و خبری از ظروف زیبا و وسایل نگهدارنده غذا و خوراکی مانند یخچال نبود. موزه سنگ و سفال قزوین در یکی از شبستان های مسجد که در ضلع غربی قرار دارد، واقع شده و علاوه بر آن بسیاری از صنایع دستی قزوین را به نمایش گذاشته است. این موزه در سال 1392 افتتاح شد و در آن انواع ظروف سفالی قدیمی و سنگ نگاره های تاریخی نگهداری می شود. موزه سنگ و سفال قزوین با همکاری دو سازمان مهم یعنی سازمان میراث فرهنگی و سازمان صنایع دستی و گردشگری شروع به همکاری کرد.
شرایط بازدید از مسجد جامع قزوین (مسجد عتیق)
برای بازدید از این مسجد تاریخی هیچگونه محدودیتی وجود ندارد اما پیشنهاد می کنیم که تا حد امکان موقع غروب آفتاب و اذان مغرب به آنجا بروید. درست زمانی که خورشید غروب می کند و اهلی محله برای اقامه نماز به مسجد می روند و در حوض بزرگ و زیبای آن وضو می گیرند. فضای مسجد در چنین لحظاتی بسیار روحانی و معنوی خواهد بود.
آدرس و نحوه دسترسی با وسایل مختلف
مسیر دسترسی به مسجد جامع قزوین بسیار سر راست است، کافیست خودتان را به خیابان شهدا برسانید. اگر نتوانستید این خیابان را پیدا کنید از مردم خیابان سوال بپرسید معمولا مردم خیابان شهدا را با نام «سپه» نیز می شناسند. سالانه بسیاری از توریست ها و گردشگران داخلی با تهیه بلیط هواپیما قزوین به این شهر می آیند و از این مکان های تاریخی دیدن می کنند.
دیدگاهتان را بنویسید