نقش رستم؛ معرفی + راه های دسترسی

نقش رستم کجاست؟ آثار تاریخی به جای مانده از ادوار مختلف تاریخ در ایران هر کدام جذابیت های خاص خود را به همراه دارند، اما آثار تاریخی که از دوران باستان به جای مانده اند، لطف دیگری دارند.

این آثار تاریخی نشانگر تمدن چندین هزار ساله کشورمان هستند که تحقیق بر روی آنها تاریخی را به روی ما باز می کند که ردی از گذشتگانمان و ایرانیان اولیه را می توانیم بیابیم. این تاریخ پر شکوه برای هر ایرانی غرور و عزت خاصی را به همراه می آورد. این آثار تاریخی نه نها برای ایرانیان جذاب هستند بلکه گردشگران خارجی فراوانی را از نقاط مختلف دنیا به اینجا می کشانند.

شهر مرودشت را می توان دارای قدمتی باستانی دانست، دلیل این امر نیز وجود آثار تاریخی با قدمتی چند هزار ساله است. این شهر سالانه میزبان گردشگران بسیار چه در داخل کشور و چه از بیرون است.

یکی از بناهای تاریخی موجود در این شهر با سازه ها و نقش برجشته های حیرت انگیز، نقش رستم است. در این بخش از مجله مستر بلیط اطلاعات مختلفی از این اثر تاریخی برای شما گردآوری کرده ایم پس تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.

معرفی نقش رستم

این مجموعه تاریخی در نزدیکی روستای زنگی آباد قرار دارد و از بخش های مختلفی همچون گور های صخره ای و نقش برجسته تشکیل شده است. این مجموعه، آثاری از دوران مختلف تاریخ ایران همچون عیلامیان، هخامنشیان و ساسانیان در خود جای داده است.

این منطقه در بین سال های 1200 ق.م تا 625 م بسیار مورد توجه بوده است، دلیل این امر نیز مقبره پادشاهان سلسله های مختلف در این محل است. پادشاهان دودمان هخامنشی ( داریوش اول، خشایارشاه، اردشیر اول و داریوش دوم) آرامگاه هایشان را در این محل ساخته اند.

در نقش رستم در سینه‌ کوه‌ سیوند چهار دخمه متعلق به پادشاهان هخامنشی تراشیده شده است و در بخش های پائین کوه چندیدن سنگ نگار از دوره ساسانیان و نیز از دوره عیلامیان نقش بسته است، که اطلاق نام نقش رستم به این محل به خاطر وجود همین نگاره ها است. در برابر این دخمه ها در فاصله کمی از کوه، بنایی قرار دارد که به نام کعبه زرتشت معروف است و از دوره هخامنشیان باقی مانده است.

تاریخچه نقش رستم

در عهد پادشاهی کوروش بزرگ در این محل بنای سنگ عجیبی ساخته شده بود که هر یک از دانشمندان باستان شناس راجع به آن عقیده بخصوصی اظهار کرده اند بدون اینکه بتوانند هویت آن را معلوم سازند. این بنا را نویسندگان ایرانی دوران اسلام کعبه زرتشت نامیدند.

قسمت های مختلف مجموعه نقش رستم

کعبه زرتشت

کعبه زرتشت در واقع به شکل مکعب مستطیلی است که تنها یک مدخل دارد که بوسیله پلکانی از سنگ به آن می شود داخل شد. در هر طرف نمای این کعبه چهار پنجره کور وجود دارد. کلمه پنجره کور با این شبه پنجره تطبیق می کند زیرا از دور اینطور به نظر می رسد که واقعا کعبه زرتشت بوسیله این پنجره ها که در دو طبقه قرار گرفته اند روشن می شود ولی در واقع پنجره ای وجود ندارد، اینها فقط فرو رفتگی هائی هستند که به تقلید پنجره ساخته شده اند.

این بنا تماما سنگ است ولی در ازاره‌ی بالای آن با سنگ از پوشش های چوبی تقلید شده و نقش دندانه واری به وجود آمده است. دیواره های چهار طرف کعبه نیز صاف نیست بلکه فرو رفتگی ها و پیش آمدگی هائی در آن بوجود آورده اند. روی هم رفته از نظر تناسب اندازه ها و خطوط و زینت خارجی کعبه زرتشت بنایی است که از نظر معماری نمی تواند مورد ایراد قرار بگیرد.

پروفسور گیرشمن در کتاب «ماد و پارس» اظهار می کند که این بنا معبدی است و اضافه می کند هرودوت در آنجا که گفته است ایرانیان معبدی نداشته اند و نقش خدایان را مجسم نمی نموده آن اشتباه کرده است و این کعبه همان معبد ایرانیان در زمان کوروش بزرگ است. معلوم نیست منظور پروفسور گیرشمن از معبد چیست.

اگر بخواهیم بگوئیم مردم در این کعبه آنقدر کوچک است که محوطه داخل آن گنجایش بیش از دو نفر را ندارد، و نیز نمی توان اظهار کرد که در داخل آن مثلا مجسمه ای از خداوندی قرار داده می‌شد و عبادت کنندگان به مناسبت وجود آن مجسمه در اطراف آن کعبه به عبادت می پرداخته اند زیرا اولا ما می دانیم که ایرانیان برای تنها خدای بزرگشان که اهورامزدا نامیده می شود هیچ وقت مجسمه ای نساختند و ثانیا منطقی نیست که مجسمه ای بسازند و آنرا در اطاق کوچکی مانند کعبه زرتشت قرار دهند.

به علاوه هیچ یک از متون هم زمان هخامنشی ها اشاره به چنین مطلبی نکرده است. بنابراین کلمه معبد به این بنا نمی تواند اطلاق شود.

بعضی از دانشمندان گفته اند آرامگاهی بوده است. می توان پرسید آرامگاه کدام پادشاه؟ بعضی دیگر همانند گدار گفته اند آتشگاهی بوده است که آتش مقدس را در درون آن قرار می داده اند و در مواقع انجام تشریفات مذهبی از آن استفاده می کرده اند.

با اینکه نزدیک این کعبه دو آتشدان سنگی از زمان کوروش هنوز وجود دارد بعید به نظر می رسد که آتشی در این کعبه بتواند حفظ شده باشد زیرا همه می دانیم که آتش احتیاج به هوا دارد و درون این کعبه طوری ساخته شده است که وقتی مدخل بزرگ سنگی آن بسته باشد حتی چراغ روغنی نمی تواند بیش از چند ساعت در آن روشن باشد.

عجیب تر اینکه نظیر کعبه زرتشت در پاسارگاد و کمی دورتر از آن در محلی موسوم به تخت رستم نیز وجود دارد که به صورت نیمه ویرانه است. آقای ویکندر باستان شناس معروف عقیده دارد که این کعبه معبد آناهیتا بوده است و مجسمه این الهه در آن قرار داشته است و آقای پروفسور گیرشمن پس از بیان نظر دانشمند فوق اضافه می کند که در این صورت احتمالا این برج مربوط به پرستش خداوند سه‌گانه «مزدا، سروش، اشی» یا «اهورامزدا، میترا، آناهیتا» بوده است.

هنوز مشخص نیست که این بنا در زمان کوروش کبیر به چه دلیل ساخته شده بود تنها چیزی که مشخص است این است که این بنا محلی مقدس بوده است. برای سفر به مرودشت می تواندی بلیط قطار مرودشت را از مستر بلیط به صورت آنلاین تهیه کنید.

مقبره پادشاهان هخامنشی

در محل نقش رستم می توانید مقبره چهار شاه هخامنشی به نام های داریوش اول، خشایار شاه، اردشیر اول و داریوش دوم که در دل کوه حکاکی شده اند را ببینید.

داریوش آرامگاه خود را به صورت دخمه ای در کوه ساخته است. این دخمه داریوش را بر فراز تختی نشان می داده روبرویش آتش فروزان و بر بالای سرش مظهر اهورا مزدا حجاری شده است.

بر زیر تخت دو ردیف حجاری شامل 28 نفر که هر کدام نماینده یکی از ملل تابعه ایران هستند دیده می شود. اهمیت بخصوص حجاری های این دخمه بواسطه دارا بودن کتیبه ای فراوان و منحصر به فرد است زیرا بر بالای سر هر یک از حجاری های زیر تخت نام ملیت و سرزمین وی معرفی شده و بدین وسیله راهنمای روشن و خوبی بجهت حجاری های تخت جمشید بوجود آمده است، ما بین چهار ستونی که بر زیر تختگاه داریوش حجاری شده کتیبه های مفصل مشتمل بر نیایش اهورامزدا و زندگانی داریوش و غیره بخطوط میخی نقش گردیده و در میان آنها درب ورود بدخمه ایجاد شده است.

در داخل دخمه دالان طولانی در جلو و 9 جایگاه سنگی در عقب احداث گردیده و هر جایگاه دارای تخت سنگ یک پارچه مستطیلی بوده که پس از نهادن جسد در جایگاه ابدی آنرا بر رویش قرار داده اند.

غیر از دخمه داریوش سه عدد دخمه بزرگ دیگر نیز شبیه آن در همان نقطه کوه توسط خشایار شاه و سایر شاهان هخامنشی ایجاد گردیده و درون آنها از 3 الی 9 جایگاه احداث نموده بودند و به همین مناسبت نقش رستم را قبرستان شاهان هخامنشی معرفی کرده اند.

نقش برجسته های پائین کوه

در نقش رستم نمونه های زیبا از نقوش برجسته عهد ساسانی موجود و یادگارهائی از اردشیر بابکان، شاهپور اول، بهرام گور و نرسی بر روس سنگ باقی است، بنابراین دیده می شود آن قطعه از کوهستان که در دوره های عیلامی و هخامنشی جایگاه مقدیسی بوده است و شاهان سلسله هخامنشی مقابر خود را در آن احداث نموده اند در عهد ساسانی نیز جلوگاه پیکرها و نقوش بر جسته زیبای شاهان تجمل دوست ساسانی بوده است.

حجاری شاهپور اول

گراوری که بر روی یکی از تابلوهای ده گانه دیده می شود شاهپور اول را سوار بر اسب و در کمال جلال و شکوه نشان می دهد و والرین امپراطور روم را که اسیر شاهپور شده در حال زانو زدن جلو اسب این شهریار برای تقاضای اعطای آزادی و بازگشت به کشور خود نشان می دهد.

در جلو اسب شاه یکی از همراهان والرین ایستاده و در عقب شاهپور یکی از درباریان شاه دیده می شود که به حال احترام ایستاده و انگشت ابهام خود را مطابق معمول و سبک زمان خود جلو بینی خم کرده است. نصف بالای بدن شخص بر روی حجاری نمایان شده و بجای باقی پیکرش صفحه مربع مستطیلی که دارای کتیبه ای بزبان پهلوی است قرار دارد.

اهورامزدا و اردشیربابکان

این مجلس در نقش رستم 2 متر از زمین فاصله دارد و پهنایش 30/6 تا 65/6 متر است، و بلندایش به 40/2 متر می رسد. در اینجا شاهنشاه اردشیر در سمت چپ مجلس نمایان شده است. وی بر اسب سوار است و از نیم رخ نمودار گشته، و به اهورا مزدا که سوار بر اسب و رو به راست است نگاه می کند و دیهم شهریاری را از او می گیرد.

پشت سر شاهنشاه، جوانی مگس پرانی بدست دارد، و زیر پای اسب اردشیر پیکر بی جان اردوان، آخرین پادشاه اشکانی بر خاک افتاده و قرینه آن، پیکر اهریمن زیر پای اسب اهورا مزدا له شده است. هم اردشیر و هم اهورامزدا توسط کتیبه هایی سه زبان یونانی، پهلوی اشکانی، پهلوی ساسانی معرفی شده اند. متن کتیبه ها بدین صورت است:

این است پیکر مزدا پرست.

خداوندگار اردشیر، شاه شاهان.

ایران، که نژاد از ایزد دارد، پسر.

خداوندگار بابک شاه.

حجاری عیلامی

حجاری عیلامی در مجلسی مستطیل شکل به طول 7 متر و عرض 5/2 متر تراشیده شده بود، و یک ایزد و ایزد بانوی عیلامی را نشان می داده است که به حالت نیم رخ رو به سوی چپ بر تختی مزین به نقوش مار نشسته بوده اند، و گروهی به پیششان نیاز می آورده اند و یا نیایششان می کرده اند. هنوز نقش مارها را به خوبی می توان دید، و قسمتی از پیکرهای دو اورنگ نشین نیز قابل تشخیص است.

در دست راست مجلس و پشت سر تخت، خدائی عیلامی، مردی با ریش و موی انبوه و بلند و دستها به سینه گذارده به حالت احترام ایستاده، رو به موجود الهی دارد. کلاه وی گرد است و با بندی بسته شده و قسمت پیشین آن جلو آمده و چون نقابی بالای پیشانی سایه انداخته است، ردایش بلند است و تا پاشنه پا می رسد و گویا حاشیه مزین داشته است.

قرائنی در دست است که وی یک پادشاه عیلامی بوده است که به پرستش خدا و الهه ای عیلامی ایستاده بود. کمی دورتر، در سوی چپ تخت دومی، اثری از یک شخص دیگر دیده می شود که دامن زنگوله مانند پوشیده است و احتمالا یکی از پرستندگان بوده است. بقیه نقش محو شده، تنها در سمت چپ مجلس، سر و نیم تنه یک نفر دیگر مشخص است.

وی تاجی کنگره دار بر سر دارد و روی به طرف راست یعنی مقابل اورنگ نشینان و مرد ریش بلند دارد. هویت وی مشخص نیست اما چون بی ریش است و صورتی ظریف دارد احتمال می دهند که ملکه باشد. تاریخ این مجلس به حدود 1200 سال قبل از میلاد تخمین زده می شود.

بهرام دوم و درباریانش

تاج بهرام به صورت کلاه کروی تنگی است که بر روی دیهمی بسته اند و نوارهای دیهم بلند و پرچین به پشت سر افشان شده است. گوی شاهنشاهی بر بالای تاج قرار دارد و دو بال گشوده شاهین یا شهباز از دو سوی تاج بیرون آمده است. این دو بال علامت فر کیائی است و بال مرغ وارغنه است.

شهبانوی بهرام کلاه بلندی دارد که در برخی موارد شکل سر جانوری بر قسمت قدامی آنها داده شده است و شاهزاده بهرام (ولیعهد) نیز کلاهی دارد که نوک آن بصورت پرده ای یا جانوری نموده شده، و پوشیدن این نوع کلاهها علامت بزرگی و افتخار بوده است.

از بهرام دوم دو نقش در سینه کوه حجاری شده است، یکی در شرق نقش تاجگذاری اردشیر و بر جای نقش عیلامی نیم محو شده، که وی را در  میان درباریان نشان می دهد و دیگری نزدیک پائین آرامگاه داریوش بزرگ که او را در نبرد با دشمن نمایش می دهد.

مواردی که در بالا شرح آنها آورده شده قسمتی از نگاره های نقش رستم هستند که در دل کوه حکاکی شده اند.

راه های دسترسی به نقش رستم

برای دسترسی به این محل بهتر است از خودرو شخصی استفاده کنید زیرا موقعیت آن به گونه ای است که تنها با خوردو می توان به آنجا رفت.

بازدید از نقش رستم

برای بازدید از این منطقه بهتر است لباس و کفش مناسب به همراه داشته باشید، به علت موقعیتی که این مکان دارد نیاز به پوشیدن کفشی است که به راحتی بتوان پیاده روی کرد. هزینه ای نیز باید بابت دیدار از این مکان بپردازید که این مبلغ برای گردشگران داخلی و خارجی متفاوت است.