مسجد شیخ لطف الله؛ تاریخچه+نقشه

یکی از جاذبه های مهم استان اصفهان، مسجد شیخ لطف الله است که از معماری بی نظیر دوران صفویه برخوردار می باشد. در ضلع شرقی میدان زیبای نقش جهان جویای این مسجد شوید. تاریخ احداث این بنای کاشی کاری شده به قرن 11 هجری قمری (سال 981 شمسی و 1602 میلادی ) بر می گردد. شاه عباس اول دستور ساخت مسجد را صادر و استاد محمد رضا اصفهانی معمار چیره دست و معروف آن زمان، این سازه را طی مدت 18 سال احداث کرد.

با دیدار این مسجد، فرصت بازدید از میدان نقش جهان، عمارت عالی قاپو و مسجد شاه را نیز دارید زیرا همگی در همسایگی یکدیگر قرار دارند. بی خود نیست که این شهر را نصف جهان نامیده اند، در هر گوشه آن می توانید آثار باستانی قدمت دار و منحصر به فرد را ببینید. چنانچه برای سفر به شهر اصفهان تصمیم جدی دارید، می توانید اطلاعات لازم در خصوص گردشگری را از مجله مستر بلیط دریافت کنید.

تاریخچه مسجد شیخ لطف الله

هدف از  ساخت این مسجد، گرامی داشت شیخ لطف الله میسی بوده که در عصر حاضر بازدید کنندگان زیادی از سراسر ایران و جهان را به سوی خود می کشاند. آن طور که آرتور آپهم پوپ، تاریخ دان آثار ایرانی اهل آمریکا پیشنهاد کرد، در سال ۱۲۹۹ رضا شاه فرمان ترمیم و نوسازی مسجد را صادر نمود. آن هنگام که پروژه چهار باغ و باغ هزار جریب عملی گشت، طراحی این مسجد نیز در دست اجرا قرار گرفت و در برهه ای که معماری عصر صفویه دوران اوج خود را می گذراند مورد استحصال قرار گرفت.

احداث مسجد شیخ لطف الله در سال ۹۸۱ خورشیدی کلید خورد و سرانجام در سال ۹۹۸ عملیات ساخت آن خاتمه پیدا کرد. نکته ای که در خصوص زمین این بنا وجود دارد این است که، مسجد شیخ لطف الله را بر ویرانه های مسجدی که سال ها پیش در آن مکان بود، تاسیس کردند. اسم مسجد، بر گرفته از نام یکی از روحانیون عالی قدر شهر جبل عامل لبنان یعنی شیخ لطف الله جبل عاملی، در عصر صفویه و حکومت شاه عباس است.

این فقیه بزرگ همانند شیخ بهایی و چند تن از دانشمندان و عارفان دیگر، به وسیله شاه عباس از لبنان به ایران نقل مکان کردند. این بزرگان در وهله نخست مقیم شهر مشهد و قزوین شدند و پس از چندی به اصفهان آمدند.

سلسله صفویه به دین اسلام و مذهب شیعه اهمیت زیادی داده و از این رو برای روحانیون و مجتهدین احترام خاصی قائل بودند. شیخ لطف الله عاملی با شاه عباس نسبت فامیلی نزدیک داشت و در واقع پدر همسرش بود و همین امر موجب شد که شاه دستور تاسیس مسجد و همینطور مدرسه ای به اسم وی را بدهد تا بتواند در آنها به آموزش و تعلیم امور دینی و مذهبی بپردازد. به فتوای خود این عالم، نماز روزهای جمعه در مسجد به صورت جماعت بر گذار می شد و پیروانش نیز او را همراهی می کردند.

نقشه و معرفی بخش های مختلف

کاشی هایی که در قسمت فوقانی اره‌ها، همگی کاشی معرق کاری هستند. خطی که در برخی از کاشی های معرق قسمت داخل و بیرون قبه و سنگ نبشته ها به کار گرفته شده، خط ثلث علی رضا تبریزی عباسی می باشد. از آنجا که مسجد شیخ لطف الله از گلدسته و شبستان ورودی محروم است و همچنین ورودی اصلی آن از پله برخوردار می باشد، تفاوت عمده ای با دیگر مساجد دارد.

وجود گلدسته برای مساجد اسلامی یکی از اجزای مهم بشمار می رفت و از آنجایی که این مسجد مخصوص بزرگان دربار شاه بود، بدون مناره ساخته شد تا هیچ یک از مردم عادی برای انجام امورات مذهبی در این مکان حضور نداشته باشند. مسجد شیخ لطف الله از معماری اصفهان پیروی می کند که معماری اصیل ایرانی است.

نمای مسجد با پسروی از پیکره شرقی محوطه آغاز می گردد و با طی کردن ۴ پله می توان به صحن سردر رسید. برای بخش پایینی دیوارهای صحن از سنگ های مرمر با رنگ زرد استفاده شده است، این نوع سنگ در بیشتر مساجد و حرم ها به چشم می خورد. در سکوهای اطراف هم می بینیم که این نوع سنگ خود نمایی می کند.

دَر ورودی مسجد شیخ لطف الله دو تایی بوده و جنس آن از چوب درخت چنار می باشد که با سپری شدن قریب به ۴۰۰ سال از ساخت آن، همچنان استوار باقی مانده است. روبه روی مسجد که مزین به یک حوض هشت ضلعی بوده، در سال های ۱۳۱۶ الی ۱۳۱۸ هجری شمسی جمع آوری شد. کف محلی که گنبد در آن نگهداری می شود، جنسی گچی داشته و پنجرهای چوبی آن باعث می گردد نور به خوبی در بخش زیرین ساختمان نفوذ کرده و روشنایی آن مکان را فراهم سازد.

جالب اینکه در این مسجد حیاطی وجود ندارد. کار سردر معرق این سازه در انتهای سال ۱۰۱۱ هجری قمری به اتمام رسید و در نهایت سال ۱۰۲۸ مصادف با پایان پروژه احداث مسجد و تزئینات آن بود. در سنگ نبشته سردر مسجد از خط ثلث عباسی استفاده شده و تاریخ کتابت آن به سال ۱۰۱۲ هجری قمری بر می گردد.

معماری بی نظیر و فوق العاده این مسجد بر عهده محمد رضا اصفهانی بود که به خوبی موفق شده با کمک گرفتن از نور طبیعی، به کار گرفتن رنگ ها و نگارگری های زیبا، این اثر بی بدیل را خلق کند. نام وی درون محراب جمیل مسجد روی دو لوح چنین حک شده است: ” عمل فقیر حقیر محتاج برحمت خدا محمدرضا بن استاد حسین بنا اصفهانی ۱۰۲۸ “.

علاوه بر علی رضا عباسی که خوشنویس کتیبه های مسجد بود، باقر بنا یکی دیگر از خطاطانی بود و آثار او که بسیار شبیه خط ثلث علیرضا عباسی بود، در مسجد به چشم می خورد. آنچه که باعث شده مسجد شیخ لطف الله در بین تمام مساجد جهان تک و بی نظیر جلو کند، به کار گیری کاشی های معرق و نفیس در قسمت داخلی و خارجی قبه آن است.

بسیاری از مورخین و باستان شناسان خارجی، زیبای محصور کننده این مسجد را تکریم کرده اند. از دیگر خصوصیات مهم و چشم نواز مسجد می توان به وجود نور کافی و رنگ های فوق العاده اشاره کرد. اگر در ساعات و اوقات مختلف یک روز به گنبد مدور مسجد نگاه کنید متوجه تغییر رنگ عجب آن خواهید شد.

زاویه تابش نور خورشید موجب می شود که رنگ گنبد در صبح هنگام خاکی، در ظهر با رنگ صورتی و پس از غروب خورشید با رنگ خاکستری دیده شود. این ویژگی باعث شده افراد زیادی خود را برای دیدن این مسجد به اصفهان برسانند. مسجد شیخ لطف الله از لحاظ رنگ، تک بوده زیرا سایر مساجد آن دوره همگی آبی بودند اما این بنا نخودی رنگ می باشد. از شگفتی های دیگر مسجد باید به چرخش ۴۵ درجه ای در مدار شمال به جنوب آن اشاره کنیم که به تعبیری آن را “پاشنه” می نامند.

در ورودی سازه در قسمت شرق میدان مستقر است و چنانچه مسجد را نیز به همین سمت احداث می کردند، تعیین جهت قبله با مشکل روبه رو می شد. برای پیشگیری از چنین معضلی یک راهرو از همان ابتدای ورودی مسجد، به طرف چپ و در ادامه به طرف راست تغییر جهت می دهد. بنای مسجد در قسمت شرقی قرار گرفته و اگر از بیرون به آن نگاه کنید تصور بر این بوده که دیوار نمای آن در قسمت شمال به جنوب ساخته شده است، اما در همین بخش دیواری تاسیس شده که طرف قبله می باشد.

زمانی که از بیرون ساختمان به کلیت مسجد خیره می شوید به هیچ وجه اثری از کجی نمی بینید و این خود بزرگی و خلاقیت ذهن معمار آن را می رساند. به محض اینکه وارد مسجد می شوید متوجه پیچش صحن در مقابل ظاهر بیرون خواهید شد، در حالی که قبه کوتاه آن به دلیل مدور بودن، زاویه کجی را نمایان نمی کند.

در مسجد می توان کتیبه های دیگری را یافت که استاد قلم، علی رضا عباسی بر روی آنها نقل و قول ها و احادیثی از پیامبر عظیم الشأن اسلام را به نمایش گذاشته است. همچنین اشعاری نیز وجود دارد که باستان شناسان را بر این باور داشته که متعلق به شیخ بهایی عارف، شاعر، ریاضیدان و منجم عصر صفوی می باشد.

محراب به نحوی ماهرانه و زیبا ساخته شده که چشم هر بیننده ای را به سوی خود می کشاند. در پایان یکی از دو کتیبه کمربندی داخل قبه، آیین و تشریفات ورود به مسجد به نقل از رسول اکرم نوشته و در پایان کتیبه کمربندی دوم، سوره جمعه و نصر یه طور کامل آورده شده است. با خرید بلیط هواپیما اصفهان، تصمیم خود را برای دیدن این مسجد خارق العاده جدی کنید و به درستی مفهوم توضیحات گفته شده را با جان و دل درک نمایید.

لازم است اشاره کنیم که در مقطعی از زمان در سلسله صفوی، نام این مسجد به صدر یا صدر العلماء تغییر یافت اما در عصر حاضر مجدداً آن را مسجد شیخ لطف الله می خوانند. این اثر در 15 دی ماه سال 1310 به ثبت ملی رسید.

شرایط بازدید

برای بازدید از مسجد شیخ لطف الله گزینه های مختلفی وجود دارد که تورهای گردشگری یکی از آنهاست. دَرب این مسجد به روی توریست ها و گردشگران باز بوده و محدودیت خاصی در این بین وجود ندارد و نکته قابل ذکر، هزینه بسیار اندک ورودی است که برای بازدید کنندگان داخلی و خارجی متغییر می باشد. ساعات بازدید نیز همه روزه حتی جمعه ها راس ساعت 09:00 صبح آغاز شده و در ساعت 17:00 غروب به پایان می رسد.

باید بگوییم که این بنا در ایام عزاداری و همچنین در زمان نماز ظهر بسته خواهد بود. اگر می خواهید زیبایی مسجد را در اوج خود ببینید، به وقت غروب آفتاب در آنجا حاضر باشید تا طاووس طراحی شده درگنبد مسجد را به طور کامل به نظاره بنشینید. از این رو که اصفهان پرترددترن شهر توریستی ایران بشمار می رود، شرایط مسافرت به آن با هر وسیله نقلیه ای محیاست.

اگر نمی خواهید برای سفر به این شهر بلیط هواپیما خریداری کنید، بلیط قطار اصفهان گزینه بعدی شما خواهد بود و در نهایت سفر با اتوبوس را در پیش رو خواهید داشت. البته این گزینه ها برای زمانی است که تصمیم دارید از ناوگان حمل و نقل عمومی استفاده نمایید.

آدرس و نحوه دسترسی با مترو

برای دسترسی به مسجد شیخ لطف الله می توان از تاکسی، اتوبوس یا مترو استفاده کرد اما چنانچه قصد دارید با مترو به این مکان دیدنی بروید، ایستگاه مترو امام حسین مناسب ترین گزینه برای شما خواهد بود و سپس به میدان نقش جهان بروید.