بازار تهران؛ معرفی+نقشه بازار

همه ما در طول زندگی مان سفرهای کوتاه یا بلند مدت زیادی رفته ایم هر کدام از ما برای سفرهای مان انگیزه های متفاوتی داریم. سفر معمولا به چند بخش عمده تقسیم می شوند مثل سیاحتی، زیارتی، یا تجاری و کاری. آیا تا به حال به سفری فکر کرده اید که همه این جنبه های متفاوت سفرها را در خود داشته باشد؟

همه ما در سفرهای مان بخش جدا نشدنی خرید چه به عنوان سوغاتی و چه برای رفع نیازهای خودمان را داریم. در واقع خرید بخش جذاب و دلنشینی از سفر است. در کشور عزیزمان شهرهای بسیاری هستند که به خاطر بازارهای شان مورد توجه قرار می گیرند، این بازارها گاهی فقط جنبه تجاری داشته و گاهی هم علاوه بر یک بنای تجاری به عنوان یک سازه تاریخی و فرهنگی نیز از آن یاد می شود.

یکی از همین مکان های تجاری، تاریخی و فرهنگی بازار بزرگ تهران است اگر تا به حال به تهران سفر نکرده اید توصیه می کنیم در اولین فرصت برای خرید بلیط هواپیما تهران اقدام کرده و از این مکان جذاب و دوست داشتنی دیدن نمایید. بازارها همیشه در طول ادوار تاریخی مکان هایی پر از وقایع فرهنگی، تاریخی و حتی سیاسی بوده اند مانند اعتصاب بازاریان تهران در مرداد سال 1285 که به صدور فرمان مشروطیت انجامید.

بازارها در طول تاریخ همیشه جایگاه ویژه ایی داشته اند آن ها به عنوان پراهمیت ترین پل های ارتباطی در فضای شهری در کشور به شمار می روند در بسیاری از ادوار از بازارها به عنوان مکانی برای انجام فعالیت های سیاسی و یا ابراز اعتراضات اجتماعی استفاده می شده در برخی از بازارها کاروان سراهایی ساخته می شدند تا تجار به راحتی بتوانند به خرید و فروش بپردازند، بدون اینکه دغدغه فکری بابت اقامت گاه خود در طول سفرهای تجاری شان داشته باشند. در ادامه با ما با مجله مستر بلیط همراه باشید تا شما را با یکی از بازارهای تاریخی و بزرگ تهران آشنا کنیم.

معرفی بازار تهران

یکی از مشهورترین بناهای شهر تهران، بازار تهران واقع در خیابان پانزده خرداد است. این محله از قدیمی ترین محله های تهران به شمار می رود که از بخش های متفاوتی همچون گذرهای مسقف، سراها، پاساژها، بازارچه، تیمچه ها و دالان ها تشکیل می شود. این بازار همواره مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی در تمام طول سال می باشد. در اطراف بازار بناهای تاریخی دیگری نیز وجود دارد، مانند مسجد جامع یا مسجد امام که به عنوان آثار تاریخی ثبت گردیده اند. بازار تهران به صورت مسقف ساخته شده که گویا به خاطر گرمای روزهای تابستان به این شکل طراحی گردیده است.

در اطراف بازار کوچه و پس کوچه هایی زیادی وجود دارند که همگی به بازار راه دارند و داخل بازار نیز راهروهای پیچ در پیچی جود دارد که طی دوره های مختلف برای گسترش بازار به آن افزوده شده است. علاوه بر این ها نیز مکان های متفاوت دیگری در بازار به چشم می خورد همچون زورخانه، قهوه خانه، حمام، سقاخانه و حسینه که برای بازاریان جنبه ی خدماتی داشته و دارد. بازار تهران در بخش های مختلفی به فروش انواع اقلام ضروری و غیر ضروری می کند بخش های بازار را که به اصطلاح ساده راسته می گویند هر کدام مختص به فروش جنس خاصی است مثل راسته بزازها و یا راسته خشکبار و سایر گذرها.

تاریخچه

حدود 220 سال پیش تهران به عنوان پایتخت از سوی آقامحمد خان قاجار تعیین شد، اما تا زمان سلطنت ناصرالدین شاه پیشرفت عمده و چشمگیری بجزء ساخت چند کاخ بزرگ   نداشت. با به تخت نشستن ناصرالدین شاه تهران با سرعت زیادی به سوی پیشرفت قدم بر
می داشت که این سرعت ترقی به دلیل سفرهای ناصرالدین شاه به کشورهای اروپایی بود. از جمله اقدامات ناصرالدین شاه، ساخت بازار تهران بود. او یک معمار فرانسوی را برای طراحی نقشه ی بازار به ایران فرا خواند، او همچنین یک عمارت بزرگ را به سبک اپراهای مشهور فرانسه در مرکز بازار تاسیس کرد که در آن به برگزاری جشن ها و اعیاد مذهبی و همینطور برگزاری مراسم تعزیه خوانی و عزاداری های محرم و صفر می پرداختند، این بنای تاریخی تکیه ی دولت نامیده شد.

بازار تهران به سرعت به مرکز مبادلات و معاملات تجاری انواع کالاهای داخلی و خارجی تبدیل گردید. این بازار در تمام طول دوران مشروطیت به عنوان مرکز حرکت ها و فعالیت های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی محسوب می شد. طبقه‌ی مرفه اجتماع در بازار تهران متمرکز بودند اما پس از براندازی حکومت قاجار و روی کار آمدن پهلوی اول بازاریان مرفه به قسمت های تازه ساخت شهر نقل مکان کردند و حکومت وقت برای تامین امنیت بازاریان و سرمایه های شان ورودی های هشت گانه را ساخته و قانون منع عبور و مرور را بعد از ساعت 6 عصر در بازار اعمال کردند.

البته طرح ورودی های هشت گانه موفقیت آمیز نبود زیرا تمام کوچه پس کوچه های اطراف بازار به داخل آن راه داشتند که کنترل تمامی آنها از عهده ی شهربانی خارج بود در دوره ی پهلوی دوم با تاسیس پاساژها و بازارچه ها به شیوه ی مدرن بازار از حالت سنتی خود خارج شد. اگر چه از مرکزیت فعالیت های سیاسی و اجتماعی نسبتا خارج شد ولی همچنان در برخی از وقایع تاریخی نقشی پر رنگ را ایفا می کرد و همچنان نهاد های دینی در مرکزیت فعالیت شان در بازار پا برجا بودند. در زمینه ی نام گذاری بازارها و راسته‌های فروشندگان اجناسی که معامله می شد نقش اساسی داشت، مثلا بازار پارچه فروش ها و یا بازار مسگر ها و پارچه فروش ها و… .

نقشه و معرفی بخش های مختلف بازار تهران

بازار تهران دارای تعداد زیادی راسته و بازارچه می باشد که از جمله بازارهای معروفش بازار امیر، بازار آهنگران، بازار بین الحرمین، پردیس، خیاط ها، دوازه نو، زرگرها، بازار رضا، بازار قیصریه، بازار مسگرها و بسیاری راسته های دیگر می باشد. در یکی از قسمت های قدیمی بازار تهران، بازار چهارسوق وجود دارد که جزو میراث ملی ثبت گردیده، این بازار را در سال 1185 خورشیدی ساخته اند.

بافت این بازار به صورت هشت ضلعی است که سقفش ارتفاع کوتاهی داشته و گچبری های زیبایش به جذابیت محیط این بازار افزوده است. کمی جلوتر برویم به بازار امیر می رسیم که در سال 1229 خورشیدی بنا شده و پس از آن تیمچه ی حاجب الدوله که در جوار مسجد جامع قرار گرفته و همچنین بنایی زیبا که از دوره ی ناصرالدین شاه قاجاربه یادگار مانده است. این بنا به عنوان مرکز خرید لوازم تحریر شناخته می شود. بزرگی و قدمت بازار تهران آنقدر زیاد است که در سال 1356 به عنوان اثر ملی در سازمان میراث فرهنگی ثبت شد.

در قسمت شرقی بازار مسجد جامع قرار گرفته که شبستان های متعددی دارد و قدیمی ترین شبستانش به نام آیت الله شاه آبادی نام گذاری شده و قدمتی هزار ساله دارد. شبستان عقیق نیز با قدمت 700 ساله پس از آن به عنوان قدیمی ترین شبستان شناخته می شود که در سال 1357 در رده ی آثار ملی قرار گرفت. شبستان های دیگر این مسجد تاریخی به نام های شبستان زیرزمین، استرآبادی، و شبستان کوچک که در قسمت ضلع شمالی مسجد واقع شده اند در ضلع جنوبی مسجد شبستان بزرگ و یا زیر گنبد قرار دارند. علاوه بر این ها کتابخانه ای نیز در محوطه ی مسجد ساخته شده که مکانی مذهبی و تاریخی محسوب می گردد.

بنای تکیه دولت، که از جنوب شرقی به کاخ گلستان و از جنوب غربی به شمس العماره و در شمال به سبزه میدان متصل می شود، درست در مقابل مسجد جامع بازار قرار دارد. این تکیه در سال 1248 به عنوان مکانی برای نمایش تئاتر با گنجایش بیست هزار نفر ساخته شد، بنایی متشکل از سه طبقه و ارتفاع 24 متر که شامل سه درب ورودی، بیست اتاق و یک ایوان مجلل بود که با چلچراغ عظیمی که از سقف آویزان بود نمایی چشمگیر ایجاد می کرد. اما متاسفانه در سال 1325 این مکان زیبا برای ساخت ساختمان بانک ملی تخریب شد و بانک ملی شعبه ی بازار در واقع همان تکیه ی دولت می باشد.

در بازار تهران رستوران های بسیاری نیز ساخته شده اند که برخی از آنان قدمتی بالای 100 سال دارند، اگرچه امروزه رستوران های مدرن زیادی در جوار رستوران های قدیمی ساخته شده اما بافت معماری سنتی که در ساخت برخی از آنان رعایت شده، جلوه و زیبایی خاصی به بازار می بخشد. بخش جذاب دیگر بازار مربوط به کالسکه سواری می شود، که تهران قدیم را برای هر بیننده ایی تصویرسازی می کند.

صدای نعل اسب ها بر روی سنگ فرش کف بازار اینقدر دلنشین و جذاب است که هر مستمعی را به دوران کهن بازار می کشاند. گردشگران می توانند برای گردش در بازار و یا خرید یکی از کالسکه ها را کرایه کنند. یکی دیگر از کوچه های قدیمی اطراف بازار کوچه ی نوروزخان است که به عنوان اولین کوچه ی پله دار تهران شناخته می شود. این کوچه به دلیل شیبی که داشته در فصل زمستان برای عبور و مرور بازاریان و مردم عادی مشکل ایجاد می کرده که با ساخت پله مشکل رفت و آمد را تا حدود زیادی برطرف ساختند. مساحت بازار تهران حدود 150 هکتار می باشد که به عنوان قلب تپنده ی تجاری شهر تهران بسیار حائز اهمیت است.

محور شمالی بازار به خیابان پانزده خرداد و از قسمت محور جنوبی به خیابان مولوی، از شرق به خیابان خیام و در ضلع غربی به خیابان مصطفی خمینی مرتبط می شود و همه این ها نشان از این دارد که بازار تهران از موقعیت مکانی خوبی برخوردار می باشد. در هر کدام از خیابان های نام برده بازارهای مجهز و مهمی وجود دارد، علاوه بر این مراکز کاروانسراها و مدارس قدیمی نیز در این مسیر خودنمایی می کنند که بر جذابیت تاریخی بازار می افزایند. داخل بازار راهروهایی با طاق های ضربی شکل جلب توجه می کنند که این طاق ها در گذشته به عنوان سیستم تهویه ی بازار به کار میرفته اند.

از سویی دیگر طاق ها و سقف های هشت ضلعی نمایی خارق العاده به بازار بخشیده است. در مرکز بازار گنبدهای آجری قرار گرفته و با اینکه به مرور زمان بخشی از آن ها آسیب دیده اند اما هنوز زیبایی خیره کننده ای دارند که بر اساس معماری خراسانی طراحی شده اند. کاروانسراها با مرور زمان به بافت داخل بازار اضافه شدند در قسمت مسیر پیاده روهای داخل بازار از هر دو طرف مغازه ها به صورت زنجیر وار قرار گرفته اند و عابرین همزمان که از مغازه ها دیدن می کنند از داخل کاروانسراها نیز عبور می کنند و علاوه بر خرید به تماشای مناظر تاریخی بازار نیز می پردازند.

قسمت های تزیین شده ی سقف و یا بخشی از دیواره ی بازار و کاروانسراها با ظرافت خاصی طراحی شده است. این طراحی ها با نماهایی از گچبری و یا آجرهای باریک که به اشکال هندسی در آمده اند تلفیقی از معماری ایرانی اسلامی می باشد. در آن قسمت در بازار که مسقف می باشد در گذشته از روزنه هایی در سقف برای روشن کردن داخل بازار استفاده می شده است.

در این میان نام گذاری بخش های بازار نیز علل خاصی به لحاظ تاریخی یا اجتماعی دارد. برای مثال بازار امیر برگرفته از نام امیرکبیر می باشد که در سال 1267 از سوی شیخ عبدالحسین که به عنوان وکیل اموال امیر کبیر شناخته می شود، برای ساخت بازار وقف شده است.

و یا تیمچه ی حاجب الدوله که در کنار مسجد امام قرار گرفته توسط حاج علی خان حاجب الدوله ساخته شده است. بخش های مختلف بازار مثل راسته ها که همان مسیرهای فرعی و اصلی داخل بازار هستند، که دکان ها و مغازه ها در دو سوی آن قرار گرفته اند. بخشی دیگر سراهاست که همچون حیاطی است که با مغازه های دور تا دورش محصور شده اند و تفاوت شان در تعداد طبقات یا نوع ایوان های آن ها است.

قسمت دیگر تیمچه ها هستند که فضاهای کوچک و سرپوشیده ای برای عرضه ی کالاهای خاص می باشند. و در نهایت چهارسوق ها که همان تقاطع های دو راسته را به این نام می خوانند. در طول دوران های مختلف برای بیشتر شدن جاذبه های بازار کارهای فرهنگی و اجتماعی زیادی انجام شده مانند ایجاد گروه های نمایش های روحوضی و یا سیاه بازی، که معمولا در روزهای پیش از ایام نوروز که مردم برای خرید به بازار می روند. با اجرای این گروه ها علاوه بر خرید سرگرم هم می شوند ویا استفاده از قطارهای کوچک درون شهری که با رنگ آمیزی شاد مورد توجه بازدیدکنندگان قرار می گیرد.

شرایط بازدید

برای بازدید و خرید از بازار تهران می توانید هر ساعتی از شبانه روز را انتخاب کنید. بازاری ها و کسبه تهران معمولا از ساعت 7 الی 9 صبح مغازه ها و حجره های شان را باز می کنند و تا ساعت 9 الی 10 شب مشغول به کار هستند. این بازار همه روزه فعالیت دارد و از شنبه تا چهار شنبه می توانید روزی را برای خرید انتخاب کنید. اما پنج شنبه ها بخش های داخلی بازار تنها از ساعت 9 تا 2 بعد از ظهر فعالیت می کنند. روزهای جمعه هم که بخش داخلی تعطیل بوده و تنها بخش بیرونی بازار و دست فروش ها مشغول هستند.

آدرس و نحوه دسترسی با مترو

اگر تا به حال به بازار تهران رفته اید، پس حتما این موضوع را می دانید که بهترین و راحت ترین راه برای رسیدن به این بازار، استفاده از مترو است. برای دسترسی به مسیر متروی بازار تهران می توانید در ایستگاه 15 خرداد پیاده شده و به مسیر بازار رضا برسید. البته این مسیر نسبتا طولانی است و باید حداقل 30 دقیقه پیاده روی کنید می توانید با تاکسی هم بروید اما ممکن است این 30 دقیقه به 1 ساعت تبدیل شود! چراکه خیابان های آن منطقه به شدت شلوغ هستند.