رختشویخانه

 زنجان یکی از شهرهای کوهستانی ایران به شمار می رود که آب و هوای آن در تابستان معتدل است. فصل زمستان در این شهر بسیار طولانی است به همین علت به یکی از مقصد های مهم گردشگری تبدیل شده و دارای جاذبه های تاریخی و طبیعی بیشماری است. از گنبد سلطانیه  تا غارهای کتله خور و  … همگی جاذبه های بی نظیری را برای گردشگران به وجود آورده اند. یکی از این جاذبه ها رختشویخانه زنجان است که نمونه ای منحصر به فرد در جهان به شمار می رود. این مجموعه که در بافت تاریخی زنجان قرار دارد در یکی از مناطق پر جمعیت مسکونی تاسیس شده است. در ادامه بحث در مجله مستر بلیط به گفت و گو در مورد ویژگی ها، معماری و چگونگی تاسیس این رختشویخانه می پردازیم.

تاریخچه

در سال 1307 هجری شمسی دو برادر به اسم اکبر و اسماعیل به ساخت این مجموعه اقدام کردند. مشهدی اسماعیل بنای ساختمان را ایجاد کرد و مشهدی اکبر معماری این رختشویخانه را بر عهده گرفت. شهردار آن زمان زنجان که علی اکبر توقیفی بود زمینی را خریداری کرد و دستور داد که آن را تاسیس نمایند. معماری این بنا را می توان به روش های معماری و ساخت بناها در اواخر دوره قاجاریان نسبت داد، این مجموعه به دلیل دارا بودن معماری بی نظیر و منحصر به فرد در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. در سال 1377 با تغییر کاربری رختشویخانه زنجان، آن را به عنوان یکی از مهم ترین موزه های این شهر تبدیل کردند که موضوع آن مردم شناسی است. برای بازدید از این رختشویخانه می توانید بلیط مورد نیاز خود را از طریق سایت اینترنتی مستر بلیط خریداری کنید و سفر خود را به این شهر خوش آب و هوا آغاز نمایید.

نقشه و معرفی بخش های مختلف

همان طور که گفته شد یکی از جاذبه های دیدنی و بی نظیر زنجان رختشیوخانه آن است. رختشویخانه به اتاقی اطلاق می شود که لباس ها و گاهی اوقات ظروف خود را در آن جا می شویند. امروزه این اتاق را با وسیله هایی چون لباسشویی، یک دستشویی بزرگ برای شستشوی دست ها و رخت خشک کن درست می کنند. در ایران نمی توان هیچ ساختمانی را پیدا کرد که اینگونه برای شستشوی لباس ها از آن استفاده نمایند. معماری این بنا دقیقا شبیه به دروازه ارگ و مسجد عباس قلی خان است. رختشویخانه در همه روزها در اختیار تمامی مردم قرار می گرفت و بدون اینکه هیچ پولی را پرداخت نمایند در این اتاق لباس های خود را می شستند. در زنجان زمستان ها سرمای سخت و طاقت فرسایی ایجاد می شد که زنان برای شستن لباس ها با مشکل رو به رو می شدند به همین علت برای راحتی و آسایش زنان این بنا را احداث کردند. این ساختمان را در شلوغ ترین محل زنجان یعنی بابا جمال چوقوری ساختند که امروزه خیابان سعدی از سمت غرب آن می گذرد. آب این ساختمان از طریق قنات قلعچه حاجی میربها الدین تامین می شد. مخزن این رختشویخانه حدود 17 متر می شود که ارتفاع آن 8 متر بود. تا ارتفاع 4 متری دیوارهای این ساختمان را با مصالحی پوشش داده اند که می شود آن را پر از آب کرد. قسمتی از این مخزن دارای یک تراس می باشد که با ایستادن بر روی آن می توان به محل شستن لباس ها تسلط داشت. این تراس را برای نظارت بر افراد حاضر در آن جا ساخته بودند. این بنا هیچ نمونه و مشابهی در سراسر ایران و کل جهان ندارد به همین علت مدیر کل میراث فرهنگی زنجان می گوید که ساختمان رختشویخانه واقع در زنجان برای رختشویی بانوان احداث شده که در هیچ کجای دنیا نمی توان بنایی را با چنین کاربری پیدا کرد. این چنین مجموعه ای با چنین ویژگی های منحصر به فرد در هیچ کدام از شهرهای ایران ساخته نشده است.

در ساخت بنای رختشویخانه از مصالحی چون سنگ، چوب  و آجر بهره برده اند، با توجه به اینکه آب هر لحظه به بنای ساختمان برخورد داشت، اما از استحکام بسیار بالایی برخوردار بود. نمای بیرون ساختمان را با کاهگل پوشش داده اند و نمای درونی آن را با لاشه سنگ ها ساخته اند. چند نورگیر را بر روی سقف این بنا تعبیه کرده اند که در زمان اوقات شرعی نور از آن ها عبور می کرد. در این رختشویخانه امکاناتی چون سرویس بهداشتی، بازارچه صنعتی، کارگاه چارق دوزی، شربتخانه و … وجود دارد. بازدید از موزه ها می تواند برای افرادی که به تاریخ و فرهنگ پیشینیان علاقه دارند بسیار لذت بخش باشد از این رو شما هم اگر جز از این افراد هستید می توانید بلیط هواپیما زنجان را تهیه نمایید و سفر خود را به این شهر خوش آب و هوا شروع کنید. چهار قسمت را می توان در محوطه رختشویخانه مشاهده کرد که اولین قسمت آن محوطه سرایداری و مدیریت آن است، این قسمت به عنوان ورودی اصلی بنا به شمار می رود که تعدادی اتاق را برای سکونت سرایداران در آن ساخته بودند. بعد از مرمت این اتاق ها به نگهبانی، گیشه فروش بلیط، سرویس های بهداشتی و اتاق های راهنمایان تبدیل شدند. قسمت دوم آن که مربوط به شستشوست، دارای سالن رختشویی، شاه نشین و خزینه است. قسمت اصلی آن سالن بزرگی، که در قدیم محل شستشوی لباس ها بوده، است و در این سالن می توان مجسمه های زنان را در سن های مختلفی مشاهده کرد که در حال شستن لباس هستند. لباس های جالبی مثل شلوار، دامن چین دار، روسری پیراهن و … را می توان در این بخش مشاهده کرد. زن های مسن از دامن های کوتاه و زن های جوان از دامن های بلند استفاده کرده اند. قسمتی دیگر از سالن مربوط به مخزن اصلی رختشویخانه می شود که سالی یکبار آن را تمیز می کردند. شاه نشین این قسمت را بر بالای آب انبار ساخته بودند که امروزه به محل کارگاه آموزش چاروق یعنی کفش رو فرشی اختصاص داده اند. بازارچه صنایع دستی از دیگر قسمت های این رختشویخانه به شمار می رود که در ابتدای ورود به رختشویخانه قرار گرفته است.

دو مجسمه قوچ سنگی را در ابتدای ورودی قرار داده اند. قوچ های سنگی در زمان حکومت صفویان ساخته می شدند که این دو قوچ هم از همان دوران باقی مانده اند. در این بازارچه کالای تولید شده مثل ملیله کاری ها، سفالگری ها، اشیاهای مینا کاری شده، گلیم  و … را که به فروش می رسانند، به نمایش گذاشته اند. هنگامی که از رختشویخانه عبور می کنید به حیاط با صفایی خواهید رسید که نیمکت هایی چوبی را در آن جا قرار داده اند و می توانید در این قسمت به نوشیدن یک فنجان چای و شربت های خانگی بپردازید. این محل در گذشته به عنوان شربت خانه به شمار می رفته است. در این مکان برای شستن لباس ها چند حوضچه سنگی را ساخته اند که از طریق جوی های آبی که از مخزن اصلی سرازیر می شود  لباس های خود را شستشو می دادند و فاضلاب آن از طریق مخزن هایی که در زیر پاشویه قرار داشتند به بیرون راهی می شد. طراحی داخلی رختشویخانه را بسیار زیبا ایجاد کرده اند و سالن این بنا دارای یک ستون است که به صورت قرینه به دو قسمت تقسیم می شوند. فاصله این 11 ستونی که ایجاد کرده اند از چهار واحد حوضچه و مجاری آب در حد فاصل حوضچه های آن تشکیل شده است. فضای این سالن 62 متر و زیر بنای آن 8520 متر است. هنگام راهی شدن به سوی زنجان اگر قصد دارید از قطار استفاده نمایید و لذت مسافرت با قطار را تجربه کنید می توانید از طریق سایت معتبر مستر بلیط اقدام به خرید بلیط قطار زنجان کنید. محلی را که برای شستشوی لباس ها در نظر گرفته اند به چهار قسمت تقسیم می شود، آبی که از حوضچه اول گذر می کند مخصوص لباس های بسیار آلوده و بیماران خاص است و آبی که از حوضچه های دوم و سوم می گذرد برای لباس های نسبتا تمیز در نظر گرفته شده و محلی برای آب کشی لباس ها به شمار می رود. حوضچه چهارم برای شستن ظرف های آشپزخانه بود و حوضچه آخر آن که اولین حوض از مجاری است محلی برای آب آشامیدنی بود. بنای رختشویخانه را امروزه بعد از مرمت و بازسازی به عنوان موزه مردم شناسی تغییر کاربری داده اند در این موزه می توان با فرهنگ و آداب و رسوم مردمان شهر زنجان آشنا شد، انواع لباس ها، زیورآلات زنانه و ابزارهای دیگر را در این موزه به نمایش می گذارند.

شرایط بازدید

بازدید از موزه مردم شناسی یا رختشویخانه زنجان می تواند بسیار لذت بخش باشد، چرا که شما را با فرهنگ و آداب و رسوم پیشینیان آشنا خواهد کرد. برای رفتن به این موزه می توانید تمامی روزها از ساعت 9 صبح تا 7 غروب به این محل بروید و با خرید بلیط مورد نیاز وارد موزه شوید.

آدرس و مسیر دسترسی با وسایل مختلف

رختشویخانه زنجان در نزدیکی خیابان سعدی قرار دارد. برای اینکه بتوانید به این محل دسترسی داشته باشید می توانید به خیابان سعدی بروید، بعد از آن به کوچه فرهنگ وارد شوید در این جا با کوچه رختشویخانه رو به رو خواهید شد. اگر هنگام مسافرت از وسایل حمل و نقل عمومی چون اتوبوس بهره می برید می توانید بلیط اتوبوس زنجان را تهیه نمایید و زمانی که به مقصد رسیدید سوار تاکسی شوید و خود را به این منطقه برسانید.