موزه آب یزد

یزد را باید تنها شهر ایران دانست که در مقام مقایسه با بسیاری دیگر از نواحی، هنوز هم بافت قدیمی خود را تا حد قابل توجهی حفظ کرده است. این منطقه قدمت کهنی دارد و تاریخی پر بار را پشت سر نهاده؛ گذر از دوره ها و سلسله های مختلف قطعا سبب شده تا امروزه با دیدنی های خاصی در آن جا مواجه باشیم. ده ها حکومت که یکی پس از دیگری آمده و هر یک آثار و نشانه های درخشانی از خود به جا گذاشتند، اهمیت به سزای جاذبه های آن را یادآور می شوند. از دیگر ویژگی های محیطی شهر باید به اقلیم و موقعیت جغرافیایی نسبتا کم باران و خشک آن اشاره کرد. کم آبی از دیرباز مشکل مردم این دیار بوده است و حفر چاه و قنات عمر درازی در ایران دارد؛ یزد نیز از این قاعده مستثنی نیست. یکی از خانه های زیبا و بسیار قدیمی یزد به نام عمارت کلاهدوزها، در حال حاضر به موزه ای تبدیل شده که به طور تخصصی به تاریخچه آب می پردازد. در مجله مستر بلیط، برای آشنایی با این مکان شگفت انگیز به میدان امیر چخماق سری می زنیم و به بنایی تماشایی وارد می شویم؛ که حتما از شناخت آن لذت خواهید برد.

تاریخچه

در میان سال 1266 تا 1269 هجری شمسی حاج سید علی اکبر کلاهدوز، ساخت خانه ای که امروزه به نام خود سید آقا می شناسیم، به اتمام رساند. ایشان یکی از کسبه و تجار مشهور و معتمد شهر بود که به واسطه اقدامات خیرخواهانه اش، هنوز هم در یزد با احترام بسیار از او یاد می کنند.

تبدیل شدن به موزه آب

در اردیبهشت سال 1379 با برگزاری اولین دوره نشست بین المللی قنات، شرکت سهامی آب استان یزد تصمیم گرفت تا این موزه ارزشمند را افتتاح کند. در حال حاضر ده ها شیء ارزشمند و کهن سال که هر یک نشان دهنده دوره خاصی هستند، در آن جا به نمایش گذاشته شده است.

نقشه و معرفی قسمت های مختلف

عمارت کلاهدوزها که روزگاری حاج سید به همراه خانواده در آن سکونت داشت 720 متر مربع وسعت دارد. مجموعه ساختمان در یک زیرزمین و چهار طبقه اصلی خلاصه می شود. ویژگی که سبب شده تا موزه آب به نسب سایر موزه های کشور به مراتب خاص تر محسوب شود؛ به عبور انشعابی از قنات 2 هزار ساله زارچ و کاریز رحیم آباد و محل تلاقی آن ها در طبقه زیرین خانه ارتباط دارد. در واقع به نوعی باید گفت که بنا هنوز هم مانند یک قرن پیش، زنده و فعال است. می توانید تصور کنید که همچین سازه ای با موقعیت فوق العاده اش، در ناحیه ای کم آب چقدر گران قیمت بوده و هر کسی به سادگی از پس خرید آن برنمی آمد. پس از زیرزمین به طبقه اول اصلی می رسیم. آن جا در نقش انبار یا سردخانه فعالیت می کرد. در خانه های قدیمی طبیعتا یخچالی وجود نداشت، به همین دلیل غذاها برای جلوگیری از فساد باید در محیطی سرد نگهداری می شدند. در این طبقه که به صورت 8 ضلعی عمیقی بنا شده بود، گذر آب خنک قنات سبب می شد تا در گرم ترین روزهای سال هم دمای آن از 14 درجه عبور نکند. در عمق حدودا 10 متری آن که به طبقه پایین نزدیک تر بود، مواد غذایی مثل گوشت را نگه می داشتند. طبقه دوم فضایی با دمای معتدل تر است که برای فرار از گرمای تابستان آن را ساخته بودند.

در مناطق خشک و گرم ایران، عمدتا در خانه های اعیانی محلی را مشخص می کردند که در فصل تابستان، همچنان خنک باشد. در عمارت کلاهدوز، هر فردی بخشی مخصوص به خود در این طبقه داشت و اهالی منزل برای استراحت به آن جا مراجعه می کردند. نزدیکی آن به کاریز سبب می شد تا به نسبت طبقات بالاتر، همواره معتدل بماند. طبقه سوم مختص سکونت مالک بنا، خانوده او، خدام و خدمتکاران بود. این فضا با پنجره های رنگارنگ و مشبک ارسی متمایز می شد و از بیرون نمایی به شدت خیره کننده داشتند. اتاق نشیمن یا پنج دری بزرگی نیز در این قسمت به چشم می خورد. خدمتکاران و خدام نیز همان جا، در اتاق های مجاور اقامت می کردند. آشپزخانه عمارت هم در کنار محل زندگی آن ها، در همین محوطه بود. در فصول پاییز و زمستان آن جا گرم و راحت ترین نقطه خانه به شمار می رفت. طبقه آخر را به نام چاه خانه می شناختند. در آن جا دو نفر از کارکنان و مسئولین نگهداری از قنات ها، آب را برای استفاده اهالی بالا می کشیدند. هنوز لوازم و ساز و کارهای آن ها قابل مشاهده است. اینکه در بیش از صد و اندی سال پیش همچین سیستمی برای بهره برداری از آب در اختیار داشته اند و لوله کشی به صورت ابتدایی وجود داشت؛ شگفتی بسیاری به همراه دارد. حیاط ساختمان با حوض بزرگ چشم نوازش، یکی دیگر از دیدنی ترین قسمت های خانه به شمار می رود. گل کاری ها و باغچه تماشایی آن نیز به صمیمی و پر نشاط تر دیده شدن فضا، افزوده است.

تزئینات داخلی موزه

غالب تزئینات و طراحی های خاص سازه به طبقه سوم یا همان بخش مخصوص صاحب خانه مربوط می شود. پنجره سازی به سبک ارسی قدمت دیرینه ای در ایران دارد؛ در این عمارت نیز یکی از زیباترین و هنرمندانه ترین آن ها را شاهد خواهید بود. گچ کاری های قالبی فضای داخلی به علاوه کاشی کاری های ظریف و چشم نواز، با اولین نگاه از مهارت استاد کارانی در آن جا کار کرده اند؛ خبر می دهد.

آثار موجود در موزه آب

وجود این موزه تخصصی، از اهمیت آب در اقلیم خشک و نیمه خشک ایران صحبت می کند؛ به همین علت تماشای آن برای همه افراد لذت بخش و جالب خواهد بود. مستر بلیط توصیه می کند بدون بازدید از آن هرگز شهر یزد را ترک نکنید. هم اکنون ابزار و وسایل زیادی که در زمان های دور از آن ها برای حفر قنات استفاده می شد؛ در بنای تاریخی کلاهدوزها نگهداری می شود. علاوه بر آن چندین نمونه ظروف آبگینه، سفالی، انواع کوزه های گران بها نیز پشت ویترین ها به نمایش گذاشته شده اند. مورد جالب دیگری که به آن برمی خورید، چند سند ازدواج است. در شهر سنتی و مذهبی یزد بسیاری از خانم ها در قدیم، به تبعیت از حضرت فاطمه (س) آب را مهریه خود قرار می دانند. همچین این مورد از اهمیت حیاتی و ارزشمندی بی اندازه آب، در مناطق گرم و خشک نیز خبر می دهد.

جاذبه های اطراف موزه آب یزد

میدان امیرچخماق و مجموعه قاجاری خان در فاصله اندکی از موزه قرار دارند و در یک روز می توان از هر سه مورد بازدید کرد.

شرایط بازدید از موزه آب یزد

تنها در ایام تعطیلات رسمی درب های خانه بسته هستند. ساعت بازدید از 8 صبح تا 14:30است. پس از وقفه ای یک ساعته از ساعت 15:30 بعد از ظهر تا 19 عصر دوباره رفت و آمد بلامانع خواهد بود.

آدرس و راه های دسترسی با وسایل مختلف

در قدم اول برای دسترسی به موزه آب ، باید بلیط هواپیما یزد را خریداری کنید. در صورت استفاده از اتوبوس یا خودروی شخصی هم از پایتخت تا مقصد، حدودا 7 ساعت زمان می برد. پس رسیدن به شهر از طریق یکی از دو پایانه اتوبوس دروازه قرآن – شهدای محراب و یا چهارراه بعثت – راه آهن اقدام کنید. سپس از آن جا به طرف خیابان امام، میدان امیرچخماق و در نهایت خیابان قیام راهی شوید. پس از اندکی قدم زدن، عمارت کلاهدوز یا موزه آب مقابل تان قرار می گیرد.