پل ورسک

تا به حال به این فکر کرده اید که اگر پل ها ساخته نمی شدند چه اتفاقاتی پیش می آمد؟ سازه هایی که شاید خیلی توجه برانگیز نباشند اما نقش بسیار پر اهمیتی ایفا می کنند. گاهی می توانند نتایج یک جنگ را دست خوش تغییر و ظاهر شهرها را عوض کنند و حتی مناسبات سیاسی را شکل دهند. پل سازی در کشور ما پیشینه ای چند هزار ساله دارد و در شهرهای بزرگ و کوچک نمونه های فوف العاده ای از آن ها قابل مشاهده است. تعدادی که آثار باستانی ارزشمند محسوب می شوند و نمادی از مهارت استاد کاران ایرانی هستند. ورسک که حتما بارها اسمش را شنیده اید، پلی که راه آهن تهران – شمال را به هم می رساند و در حال گذراندن هشتاد و چند سالگی اش است. سازه ای که به خاطر ارتفاع قابل توجه اش در کتاب رکورهای گینس هم به ثبت رسیده است. در این مطلب از مجله مستر بلیط به شهر سوادکوه استان مازندران سری می زنیم و این اثر شگفت انگیز را به شما معرفی خواهیم کرد. ماجراهای شنیدنی جالبی درباره آن وجود دارند که به تفصیل درباره شان توضیح خواهیم داد؛ در ادامه همراه ما باشید.

تاریخچه

بخشی از حکومت رضا شاه پهلوی در گیر و دار جنگ جهانی دوم می گذشت. اتفاقی دردآور که مصائب زیادی به بار آورده بود. پلی که بعدها به دستور او ساخته شد؛ نقش قابل تقدیری را در این بحبوحه ایفا کرد. در سال 1305 شمسی لایحه ایجاد خط آهن سراسری به مجلس شورای ملی فرستاده شد و پس از اندکی به تصویب رسید. حالا ضمانت اجرایی برای آن وجود داشت و دیر یا زود باید تاسیس می گردید. با این حال حدودا 7 سال به طول انجامید تا پروژه احداث کلید بخورد.سال 1312 شمسی بود که بالاخره کار آغاز شد. قدمی که هرچند بیشتر به نفع انگلیسی ها برداشته شده بود؛ اما عدم وجودش می توانست احتمال پیروزی هیتلر بر دنیا را قوی تر کند. به دلیل اینکه آن زمان دانش بومی در حد و اندازه تاسیس راه آهن نبود؛ رضا شاه صلاح دید تا یک کمپانی معتبر و با سابقه اروپایی را برای همچین مسئولیت مهمی انتخاب کند. یک مناقصه برگزار شد و نهایتا شرکت کامپساکس به عنوان تیم اجرایی انتخاب گشت. این کمپانی درسال 1917 میلادی تاسیس شده بود و نزدیک به دو دهه تجربه داشت. همچنین پیش از این در ترکیه خط آهنی 1200 کیلومتری توسط مهندسین آن، احداث گشته بود. یورگن ساکسیلد، که خود از موسسان شرکت به شمار می رفت و مقام مدیرعاملی را هم برعهده داشت؛ به ایران آمد تا از نزدیک شرایط را بسنجد. پس از کش و قوس های بسیار، در سال 1315 خورشیدی کار پل به اتمام رسید.

سازندگان پل ورسک

بنا بود تا کامپساکس خط آهن 900 کیلومتری ورسک را در مدت 6 سال به دولت ایران تحویل بدهد؛ آن ها تقریبا دو میلیون و ششصد هزار ریال هم دستمزد دریافت نمودند. نکته قابل بحث، وضعیت جغرافیایی محل و پیچ و خم های رشته کوه البرز بود که، چالش هایی جدی را پیش روی سازندگان قرار می داد. به همین ترتیب کمپانی های آلمانی، فرانسوی و یا حتی بریتانیایی و آمریکایی هم از پس ساخت آن را برنیامدند. در آخر شرکت دانمارکی ای که ساکسیلد؛ مدیریتش را بر عهده داشت متضمن گردید تا پروژه را به اتمام برساند. نوآوری که آن ها به خرج دادند منجر شد تا بخشی از راه آهن از روی یک پل بگذرد. شیب شدیدی که قطار مجبور بود از آن رد شود و همچنین دره ای عمیق که درست در نقطه ای حیاتی قرار داشت؛ محرکه اصلی ایجاد سازه حیرت انگیزی به نام ورسک شد. کامپساکس یک مهندس اتریشی تبار به نام لادیسلاوس فون رابسه ویچ که استاد دانشگاه فنی وین بود را برای این پروژه عظیم به کار گرفت؛ او نیز ضمانت داد که تا 70 سال آینده هیچ مشکلی برای پل پیش نخواهد آمد. نقشه برداری او از محل و ابتکار بی سابقه اش را باید تنها با واژه شگفت انگیز توصیف کرد.

دو سال به طول انجامید تا عملیات به پایان برسد و آماده بهره برداری شود؛ در اردیبهشت سال 1315 با حضور شخص رضا شاه پهلوی افتتاحیه صورت گرفت. هانس اتو تانر ریاضی دان برجسته سوئیسی که دانش آموخته دانشگاه پلی تکنیک زوریخ بود؛ محاسبات و اندازه گیری های دقیق ساخت پل و خط آهن را برعهده داشت. جالب است بدانید که او بعدها با حقوق ماهیانه 17 هزار ریال، در وزارت طرق استخدام گردید تا دانش خود را در اختیار مهندسین ایرانی قرار دهد. تانر در سال 1350 خورشیدی زندگینامه ای با عنوان «خاطرات یک مهندس دانمارکی» از خود متنشر کرد؛ جلد آن عکسی از پل با شکوه ورسک بود. به جز این دو نفر، تکنسینی یهودی مذهب به نام دنیل مستدیم که اشتباها به اسم والتر ایگنر از او یاد می شود؛ یکی دیگر از افرادی بود که در ساخت پل نقش داشت. او در حین انجام کار طی حادثه ای جانش را از دست داد و همان حوالی به خاک سپرده شد. در حال حاضر سنگ مزار او در آرامگاه روستای ورسک قرار گرفته است.

زندگی کنار پل ورسک

رابسه ویچ، مهندس ناظر و مدیر پروژه افتخار آفرین ورسک در مطلبی که در روزنامه اطلاعات به چاپ رسیده بود، می گوید:«روزی که این مدل را برای احداث پل ورسک تهیه کردم مهندسان دیگر با نظر حیرت به آن نگریسته و اجرای نقشه و احداث آن را در شمار یکی از فتوحات علم مهندسی به حساب آوردند. امروز که این پل احداث گردیده همه من و رفقایم را تحسین می‌کنند و آن را در شمار بهترین پل‌های قشنگ و شاهکار مهندسی می‌دانند». با توجه به صحبت های خود او می توانید حس بزنید که تا چه اندازه به کار خود ایمان داشت. رضا شاه برای اینکه از کار کمپانی کمپساکس و مهندسینش اطمینان حاصل کند؛ مقرر نمود تا حین گذر اولین قطار بر روی پل، پرفسور فون رابسه ویچ با خانواده اش زیر سازه قرار بگیرند! تدبیری عجیب برای اینکه اگر بنا باشد تا خرابی به بار بیابد؛ سازنده در دم، جزایش را بپردازد. البته که طبق ضمانت 70 ساله تیم اجرایی، هرگز پیشامد بدی اتفاق نیفتاد و جالب است بدانید، رابسه ویچ و خانواده اش تا دو سال پس از آن هم در یک خانه با فاصله ای بسیار کم از همان نقطه، سکونت داشتند.

چگونگی ساخت پل

بخشی از مسیر گذر پر شیب خط آهن از شورآب – ورسک یا همان عباس آباد سابق اجازه نمی داد تا راه را به صورت یک نوار مسقیم بکشند. بنابراین ابتکاری دیگری به به خرج داده شد این بود قسمتی را به حالت پله ای شکل بسازند. در واقع اگر از فاصله دور به آن نگاه کنید گویی سه پله عظیم الجثه در دل کوه می بینید که در سه کیلومتری پل اصلی واقع گشته اند. بعدها محلی ها اسم سه خط طلا را بر روی این بخش از راه نهادند، احتمالا چون دستمزد سازندگان با طلا پرداخت می شد با همچین عنوانی هم به شهرت رسید. 110 متر ارتفاع و دهانه ای بزرگ و 66 متری از خصیصه های قابل توجه پل معروف ورسک هستند. یک نکته عجیب دیگری که چندان هم قابل حدس نیست، به مصالح ساختمانی به کاررفته مربوط می شود. هرچند تمامی استانداردهای لازم اعمال گشته اما ذره ای فلز در بین مصالح به چشم نمی خورد. تماما شن، ماسه و در نهایت بتن اجزای اصلی هستند. تلاش ها بر این بوده تا هزینه های اضافی کاسته شود و تا حد ممکن به شکل ارزان تر اما با نظارت مهندسین خبره پروژه به پیش برود که البته محقق نیز شد. محاسبات تانر و گروهش حتی احتمال بروز طغیان را هم در بر می گرفت. به طوریکه آن ها برای جلوگیری از صدمه دیدن پل در اثر بالا آمدن بیشتر از حد معمول آب رودخانه، یک تونل زیر آن حفر نمودند.

از ضمانت تا نظارت بر روی پل ورسک

رابسه ویچ متعهد شده بود که سازه ای که او نقشه و طراحی اش را بر عهده داشته در کمتر از 70 سال به هیچ وجه آسیب نخواهد دید. در سال 1400 پل ورسک 85 سالگی اش را جشن می گیرد. اثری که حتی بیش تر از عمری که برایش در نظر گرفته شده بود؛ خدمت کرد. هم اکنون دانشگاه صنعتی شریف طی قراردای که با راه آهن شمال بسته است؛ با کمک حس گر های الکترونیکی پیشرفته؛ وضعیت را مرتبا تحت نظارت دارند و کنترل می کنند. در صورتی که وضعیت مقاومت پل شبهه برانگیز شود، سریعا اقدامات لازم در دستور کار قرار می گیرند.

وجه تسمیه

حتما برای تان جالب است بدانید چرا و به چه علتی نام ورسک را بر این پل نهادند. زمانی که عملیات احداث آغاز شده بود، روستای مجاور آن عباس آباد نام داشت. همچنین در مجموع تنها 20 خانوار ساکن محل بودند. روایات متعددی از تغییر نام روستا وجود دارد. برخی آن را به دلیل وجود درخچه های ورس در همان حوالی می دانند که البته بعید هم به نظر نمی رسد. اما علت دیگری که آن هم امکان دارد درست باشد، نام مهندسی شژو ووسک که اصالتا اهل چک امروزی بود. او از افراد تیم سازندگان به شمار می رفت. چون محلی ها نمی توانستند اسمش را درست تلفظ کنند احتمالا با گویش مازنی تلفیق شد و نهایتا ورسک از آب درآمد. بعدها در سال 1324 قانون وضع گردید که نام پل به پیروزی تغییر یابد. با این حال همان طور که شاهد هستید با عنوان پیشین خود از آن یاد می شود.

تاثیر گذاری در جنگ جهانی دوم

طی جنگ جهانی دوم که با حکومت پهلوی همراه گشته بود؛ آلمان ها در ایران بسیار رفت و آمد داشتند. روس ها و انگلیسی ها تصور می کردند که آن ها از طریق کشور ما به جاسوسی روسیه می پردازند. طی این گمانه زنی ها لطمات بسیاری به کشور بی طرفی که بین دست های خارجی قرار داشت، وارد شد. راه آهن ایران تصمیم گرفت تا برای دفع خطر احتمالی حمله متفقین (فرانسه، بریتانیا،روسیه، چین، بلژیک و ایالات متحده) تمام پل هایی که در شهرهای مختلف دیده می شد مین گذاری کند. اقدامی برای جلوگیری از تاراج سرزمین مادری، که البته هرگز هم صورت نپذیرفت. بعدها متفقین جای مین ها پیدا کردند و آن ها را بیرون کشیدند. پل ورسک هم قرار بود تا همراه مابقی سازه های مشابه نابود گردد اما سرنوشت طور دیگری پی رفت. طی حمله ارتش نازی به خاک روسیه، انگلیسی ها اسلحه و مهمات را از طریق خط آهن سراسری شمال به جنوب به روسیه می فرستادند. منابع اذعان می کنند که هر روز تعداد 75 قطار باری از بندر امام خمینی کنونی تا بندر شاه سابق با نام ترکن فعلی، برای روس ها تسلیحات جا به جا می کردند. اگر هرگز این اتفاق به وقوع نمی پیوست شاید هرگز هیتلر شکست نمی خورد و جهان امروز شکلی دیگر داشت.

جاذبه های همجوار

یک جاذبه استثنایی و تماشایی دیگر که مستر بلیط توصیه می کند در سفر به سوادکوه ابدا از آن غافل نشوید، آبشار ورسک است. نام دیگر آن چشمه علی است که با نمای شگفت انگیزش روز به یاد ماندنی را برای تان رغم خواهد زد. بلندای آبشار حدودا 20 متر و بازدید از آن برای همه علاقه مندان به طبیعت بسیار لذت بخش است. با کم تر از 30 دقیقه پیاده روی از مبدا روستا از آن دیدن کنسد و سپس به سوی پل مشهور ورسک بروید؛ یک تور ترکیبی عالی از تاریخ و طبیعت!

 موقعیت مکانی

پل ورسک در روستایی به همین نام و در شهر سوادکوه مازندران واقع گردیده است و از طریق جاده فیروزکوه می توانید به ان دسترسی پیدا کنید. از طریق هر دو شهر فیروزکوه و سوادکوه می توان به این نقطه رسید. اگر از تهران راه خود را آغاز کرده اید باید بدانید که نزدیک به 200 کیلومتر در انتظارتان خواهد بود.

آدرس و نحوه دسترسی با وسایل مختلف

از راه آهن سراسری صحبت کردیم، اگر بلیط قطار گردشگری شمال را تهیه بفرمایید می توانید طی توری یک روزه اما مهیج و خاطره انگیز، از تهران حرکت کنید و از گرمسار، شورآب، سواد کوه و در نهایت ورسک بگذرید. طی این سفر کوتاه یک روزه قطاری، از زیبایی های منطقه و جاذبه هایش به طور کامل دیدن خواهید کرد. همچنین شرایط مسافرت با خودروی شخصی هم فراهم است که طی 4 ساعت به طول می انجامد. غیر از همه این موارد، بلیط اتوبوس شما را ارزان و راحت از هر کجای ایران که هستید به مقصد شگفت انگیزتان می رساند. لازم به ذکر است، از فاصله 85 کیلومتری قائمشهر به سمت راه آهن و همچنین از مسیر 45 کیلومتری زیرآب نیز امکان دسترسی به این جاذبه تاریخی فراهم است.

آدرس: استان مازندران، سوادکوه، روستای ورسک.