بقعه شیخ حیدر در مشکین شهر، اردبیل قرار دارد که این مکان تاریخی به اولین پادشاه دوره صفوی یعنی به پدر شاه اسماعیل اول تعلق دارد.
در اطراف و پیرامون مقبره مجموعه شیخ حیدر وجود دارد که شامل بخش های زیادی از جمله: نمایشگاه صنایع دستی، موزه و نمایشگاه کتاب می شود. در واقع مشکین شهر یکی از شهرهای استان اردبیل و همچنین دومین شهر این استان محسوب می شود.
که در دامنه کوه سبلان واقع شده است اخیرا سکه های که در این منطقه یافت شده است نشان دهنده این است که قدمت این شهر به دوره اتابکان آذربایجان برمی گردد، اما طی تحقیقات باستان شناسی که اخیرا در مورد مشگین شهر صورت گرفته است بیانگر این است که قدمت این شهر به بیش از 8 هزار سال پیش از میلاد برمی گردد.
مشگین شهر دارای مکان دیدنی بسیار زیبایی است و بقعه شیخ حیدر یکی از آن مکان هایی است که بسیار دیدنی و لذت بخش خواهد بود برای آشنایی بیشتر با این مکان تاریخی با مجله مستر بلیط همراه باشید.
تاریخچه بقعه شیخ حیدر
مقبره شیخ حیدر در گذشته در باغ سرسبز و با صفایی که قبرستان بسیار قدیمی مشکین شهر نام داشت، قرار داشت ولی به مرور زمان که این بنا مورد بازسازی قرار گرفت و مرمت شد دیگر هیچ گونه اثری از آن باغ زیبا و با صفا باقی نمانده است.
این بنای تاریخی تحت شماره 184 و در تاریخ 18 تیرماه سال 1311 جزء آثار ملی به ثبت رسیده است و در مورد قدمت و تاریخ احداث این بنای تاریخی روایات های گوناگونی به گوش می رسد برخی از باستان شناسان و مورخان تاریخ احداث این بنا را سال 915 هجری قمری یعنی اوایل قرن دهم می دانند که ساخت بنا و تزئینات داخل آن در دوره حکومت صفویه انجام شده است.
در مورد قدمت بنای تاریخی بقعه شیخ حیدر و تاریخ احداث آن فردی به نام دونالد ویلبر معتقد است که این آثار مربوط به قرن 7 و 8 هجری قمری است و در دوران صفویه کاشی کاری و تکمیل شده است.
با توجه به این که کتیبه مربوط به مقبره تخریب شده است، نمی توان حدس و گمان های مختلف را به عنوان سند و مدرک دال بر احداث این بنا دانست چرا که درست نخواهد بود. اما به واسطه آقای قوچانی کارشناس سازمان میراث فرهنگی کشور، اخیرا کتیبه موجود بر سردر ورودی این بقعه بازخوانی شده است که نشان دهنده این است که قدمت آن به سال 731 هجری قمری بر می گردد یعنی به دوره حکومت ابوسعید بهادرخان که آخرین حکمران سلسه مغول در ایران بوده است مربوط است.
نقشه و معرفی بخش های مختلف
ارتفاع این بنای تاریخی 5/18 متر و دارای قطر 9/10 متر است این بنا به شکل استوانه می باشد. این بنا بر روی پی سنگی که تا 5/0 متر پایین تر از راه سنگی ادامه دارد اجرا شده است و بعد از آن دیواری که دارای ابعاد 23*23* 5/6 سانتی متر است با ملات آهک و گچ اجرا شده است.
این مقبره دارای دو طبقه فوقانی و تحتانی است که طبقه تحتانی آن به عنوان سردابه و دارای دو قسمت که یکی از آن ها به شکل هشت ضلعی که دارای اضلاع تقریبی 2/2 متر است و قسمت دیگرآن به شکل مستطیل که دارای ابعاد 20/1 و 40/3 متر است.
این مکان که محل دفن 7 نفر است، که یکی از قبور منسوب به شخص شیخ حیدر که طبق روایات گفته شده پدر شاه اسماعیل اول صفوی بوده است و در ضلع جنوبی بقعه و مابقی قبور که دارای هیچ نام و نشانی نیستند در ضلع شرقی مقبره اصلی واقع شده اند. در سال 1352 برای ارتباط محوطه با سردابه اتاقی بنا شده است.
آرامگاه شیخ حیدر که از آجر ساخته شده است و برای بدنه خارجی این بنا از کاشی کاری با رنگ فیروزه ای استفاده شده که مزین به اشکال هندسی و لفظ جلال الله و آیات سوره فتح است. احداث ساختمان اصلی مقبره در سده هفتم و هشتم هجری قمری صورت گرفته است اما تزئینات و کاشی کاری های آن در اواخر سده نهم و اوایل سده دهم هجری قمری که با دوره صفویه همزمان بوده است برمی گردد.
در بدنه خارجی بقعه دو نوع کاشی کاری به کار رفته است که یک نوع آن به صورت معرق کاری که در سردرهای بنا به کار رفته و نوع دیگر آن به شکل کاشی کاری تلفیقی که از تلفیق آجر و کاشی به رنگ فیروزه ای است.
در بین فاصله سنگ ها و آجر چینی که روی آن انجام شده است در دور بقعه خط ریحانی و کوفی به رنگ آجر به چشم می خورد که متاسفانه به دلیل از بین رفتن خطوط دیگر قابل خواندن نمی باشند. در دو طرف بنا و در سردر آن آثاری از کتیبه های کوفی و حاشیه مقرنس کاری زیبایی به چشم می خورد که بخش بسیار زیادی از آن ها ریخته است.
در چهار ایوانی بنا کاشی معرق کاری دیده می شود که به وسیله کاشی های سفید و آبی مزین شده است و دور آن مقرنس کاری شده و بر روی آن خطوط و نقوشی به رنگ آجر که احتمالا می تواند نشانگر آیه ای از قران باشد دیده می شود.
همچنین اطلاعات دیگری از جمله: معماری بنا و سال ساخت نیز در همان جا و به وسیله کاشی های فیروزه ای حک شده است اما متاسفانه قسمت بسیار زیادی از این اطلاعات از بین رفته و دیگر قابل خواندن نیست. نوع دیگری از کاشی کاری تلفیقی در میان پوشش های فیروزه ای رنگ کار گذاشته شده است.
این کاشی ها به گونه ای است که ساختمان آجری بنا را فوق العاده زیبا نشان می دهد. در روایات های مختلف گفته می شود که سقف بقعه شیخ حیدر دارای گنبد طلایی بوده و در زیر آفتاب میدرخشیده و بدنه گنبد دارای خطوط منقوش«الله الله» بوده است که در جنگ بین طایفه قوجابیگلو و نیروهای روسی که درسال 1275 هجری شمسی اتفاق افتاده است.
این گنبد طلایی توسط توپچی معروف روسی که مددوف نام داشته به توپ بسته شده و در نهایت به غارت رفته است.
شرایط بازدید
مجموعه تاریخی بقعه شیخ حیدر به عنوان یک گذر پیاده رو که دارای محیطی بسیار آرام و زیبا است برای گردشگران و اهالی محترم مورد استفاده قرار خواهد گرفت، گردشگران می توانند اماکنی از جمله: بناهای تاریخی بقعه، موزه، غرفه های صنایع دستی، سالن های نمایش و سایر فضاها را بازدید کنند.
این جاذبه تاریخی در ایام نوروز می تواند گردشگران زیاد خارجی و ایرانی را در خود جای دهد. این بقعه یکی از جاذبه های تاریخی با قدمت چند هزار ساله محسوب می شود گردشگرانی که اقدام به خرید بلیط اتوبوس مشگین شهر می کنند از این بنا دیدن می کنند. این بنا همه روزه پذیرای گردشگران گرامی می باشد علاقه مندانی که قصد بازدید از این بنا را دارند باید ابتدا هزینه ای تحت عنوان بلیط بپردازند.
راه های دسترسی به بقعه شیخ حیدر
بقعه شیخ حیدر که از نوادگان شیخ صفی الدین اردبیلی بوده است، در 92 کیلومتری غرب مرکز استان اردبیل و در شهرستان مشگین شهر، خیابان باهنر شمالی واقع شده است. علاقه مندانی که قصد بازدید از بقعه شیخ حیدر را دارند می توانند با استفاده از خودروی شخصی، وسایل نقلیه عمومی خود را به مقصد برسانند و با بازدید از این بنای تاریخی لحظات شاد و مفرحی را برای خود رقم بزنند.
شیخ حیدر پدر شاه اسماعیل اول بنیانگذار امپراتوری صفوی در ایران است مادرش مارتا بود که مشهور بود به حلیمه بیگیم (به زبان آذری حلمهَ بَییم Helme beyim) ، مارتا دختر اوزون حسن و تئودورا یا دسپینا خاتون (تلفظ آذری دیسپینهَ خاتن) و دسپینا خاتون دختر ژان چهارم پادشاه ترابزون بود ترابزون ترکیه در ساحل دریای سیاه منطقه پادشاهی مستقل روم پنتوس pontus بود. شاه اسماعیل در واقع پادشاهی بود که ایران را ایران کرد.