قلعه شاهدژ؛ تاریخچه + راه های دسترسی

در گوشه گوشه ایران عزیز مان، می توان رد و نشانی از تاریخ پر فراز و نشیب و بی مانند آن پیدا کرد. قلعه ها، آب انبار ها، بازار ها، کاروان سرا و… همگی نشان از روز های تلخ و شیرینی دارند که بر این سرزمین گذشته است.

بروز و ظهور امپراطوری ها و حکومت های کوچک بزرگ هر یک اثری را تقدیم مان کرده است که دیدن شان همراه با شور و افتخار خواهد. افتخار به فرهنگ و تمدن نیاکان مان و سبک زندگی آن ها در گذشته؛ این بار در مجله مستر بلیط از شما دعوت می کنیم تا به دیدار قلعه شاهدژ شهر نهبندان برویم. این دژ سنگی عظیم میراث بی بدیل عصر ساسانیان است که حفظ شده تا امروزه شاهد شکوه اش باشیم.

این بنای با هیبت که در شرق ایران و استان خراسان جنوبی واقع شده است، در 27 دی ماه سال 1377 با شماره 2262 در لیست آثار ملی به ثبت رسید و از آن پس پذیرای توریست های داخلی و خارجی ست. اگر قصد سفر به این دیار را دارید پیشنهاد می کنیم، برای آشنایی و شناخت بیشتر یکی از تماشایی ترین اماکن گردشگری آن تا انتها همراه ما باشید.

تاریخچه قلعه شاهدژ

این دژ مستحکم اولین بار در زمان ساسانیان، مانند بسیاری از ابنیه گران بهای دیگر پا گرفت و ساخته شد؛ اما این اسماعیلیان بودند که مقدمات گسترش و مقاوم سازی آن را فراهم کردند.

حسن صباح و لشکریانش به منظور براندازی خلافت عباسیان و حکومت مرکزی ایران تلاش های گسترده ای انجام دادند؛ ابتدا مخفیانه و سپس آشکارا به خریداری یا تصرف قلعه هایی در اطراف و اکناف مملکت پرداختند. در اثنای قرن پنجم آن ها شاهدژ را به تصرف خود درآورده و با جمعیت تخمینی 3000 نفری  تا حدود قرن 7 قمری در آن جا زندگی می کردند.

 با در نظر گرفتن همچین جمعیتی دیگر چندان صحیح نیست نام کاخ یا قلعه را به سازه اطلاق کنیم، بلکه در مقام مقایسه باید آن را شهر بنامیم. البته در مجموع لازم به ذکر است که مناسبات سیاسی دقیق و درست آن زمان در دست نیست و تا به امروز کسی نمی داند که اسماعیلی ها به زور مکان مورد نظر را به چنگ آورده اند یا برای آن به حاکم وقت وجهی پرداخت کرده اند.

بسیاری از منابع حتی گسترش و بارسازی محوطه را به سلجوقیان نسبت می دهند. به هر حال نقاط مبهمی در این باره وجود دارد که تا به این لحظه روشن نشده است.

وجه تسمیه

نام شاهدژ از زمانی به این فضا اطلاق شد که اسماعیلیون آن را به دست گرفتند اما اینکه به چه دلیل و بر مبنا و چه فلسفه ای، در اسناد تاریخی به آن اشاره نشده است. برخی از منابع معتقدند این کلمه شکل تغییر یافته شاه دزد است که در گذشته های دور و معاصر با زال پدر رستم، حاکم و فرمانروای قلعه بوده است.

نقشه و معرفی بخش های مختلف

فعالیت های باستان شناسی نکته ای را که واضحا اثبات کرده جنس مواد اولیه ایست که در سازه به کار رفته است. این مواد سنگ، خشت، ملات، آجر و چوب و خاشاک بوده که در دو قسمت مجزا، یک بخش مربوط به شاه نشین و جایگاه مردم عادی کمی متفاوت چیده شده است.

به این صورت که بخش اعظم و مرتفع تر سازه از ملات سنگین وزن تر ومرغوب تر تشکیل شده و معابر و کوی ها از نوع نازل تری هستند. مستحکم سازی خانه های کوچک این شهرک مسکونی کهن سال با صورت گرفته اما بخش شاه نشین که قطعا به فرمانروای قلعه تعلق داشته، با آجر و سنگ مورد محافظت قرار می گرفت.

در اطراف فضا چند برج بلند نیم دایره شکل به چشم می خورد که امروزه تنها یک مورد از آن ها از تخریب به دور مانده است؛ این برج و بارو ها هم قابلیت دیده بانی داشتند و هم به منظور قوی تر کردن بنیه سازه ساخته می شدند.

دژ تنها یک دروازه ورودی دارد که در فاصله کمی از آن اتاق هایی کوچک مخصوص به نگهبانان با ظرفیت حداکثر دو نفر توجهات را جلب می کند. با اندک دقتی در سبک معماری نچندان ساده سازه می توان دریافت که قطعا حداقل در دوره ای کوتاه، قلعه قابلیت نظامی گری داشته و تنها یک شهرک مسکونی ساده نبوده است.

یک مسئله جالب دیگری که وجود دارد آب انبار های ویژه ای ست که به حالت حوض های پلکانی طراحی شده بودند و در فصول سرد آب حاصل از باران و برف را در خود جای می دانند. هرچند در اغلب اوقات این روستاهای اطراف بودند که آب آشامیدنی مورد نیاز اهالی قلعه را تامین می کردند؛ اما ابتکار آن ها نیز در شیوه جمع آوری باران قابل تامل است. آثار کشف شده در درون و پیرامون محیط نشان می دهند که قلعه شاهدژ تا دوره صفویان نیز خالی از حیات نبوده و مردمی در آن زندگی می کردند.

شرایط بازدید

بازدید از این جاذبه توریستی تماشایی کاملا رایگان بوده و در هر ساعت از شبانه روز می توانید به دیدن آن بروید. زمان پیشنهادی مستر بلیط به شما برای این گردش، عددی ما بین 1 الی 2 ساعت است.

این امکان برای گردشگران فراهم است تا در هر موقع از سال که می خواهند سری به شهر نهبندان خراسان زده و در آب و هوای دلچسب آن از سفر خود نهایت لذت را ببرند. این مکان، برای تمام افراد با انواع سلیقه ها گزینه مطلوب و لذت بخشی خواهد بود. در خلال سفر خود به این استان برنامه تان را به گونه ای تنظیم کنید تا بدون بازدید از شاهدژ شهر را ترک نکرده باشید.

راه های دسترسی به قلعه شاهدژ

به منظور دسترسی به قلعه زیبا و کهن سال بهترین و آسان ترین راه خرید بلیط اتوبوس است تا با ارزان ترین قیمت و بهترین کیفیت راهی این شهر شوید. لازم به ذکر است بیرجند مرکز استان خراسان جنوبی فرودگاه دارد؛ در نتیجه اگر بسته به شرایط و موقعیت ترجیح می دهید تا با هواپیما سفر کنید، این راه هم می تواند پیشنهاد مناسبی برای تان محسوب شود.