قلعه رستم خوسف؛ معرفی + راه های دسترسی

شهرستان خوسف در مغرب و جنوب غربی شهرستان بیرجند قرار دارد و مشتمل بر دهستان های قلعه زری، براکوه، خوسف، جلگه ماژان و شهر خوسف می شود.  آبادی های آن عمدتا در دشت و کوهستان قرار دارد. کوه گرنگ در شمال، کوه رچ در جنوب و کوه شاه در جنوب شرقی آن قرار گرفته اند. رود فصلی بیرجند یا شاهرود در این بخش جریان دارد.

این رود در مشرق بیرجند، از کوه های بخش درمیان و کوه بندر سرچمه گرفته، با نام رود بیرجند یا شاهرود از شهر بیرجند می گذرد و در بخش خوسف رود خوسف نام می گیرد و بالاخره با نام رود شور در مغرب بخش به کویر لوت منتهی می شود. همچنین رود گریجگان که از کوه شاه، در جنوب شرقی خوسف سرچشمه می گیرد، در مرکز بخش به رود شور می پیوندد.

به خاطر وجود این رود در اعصار مختلفی این منطقه دارای ساکنانی دائمی بوده است و امروزه به عنوان یکی از ناحیه های تاریخی ایران شناخته می شود. در این بخش از مجله مستر بلیط قلعه رستم خوسف را مورد بررسی قرار می دهیم پس تا اخر این مطلب ما را همراهی کنید.

معرفی قلعه رستم خوسف

این قلعه در شهرستان خوسف و روستای گنج قرار دارد که دارای تاریخی است که به دوران سلطنت ساسانیان در ایران بر می گردد و در دوره ای از طول عمر خود به عنوان یکی از قلاع اسماعیلیان قهستان مورد استفاده بوده است. مکان قلعه بر روی کوه رچ است که بر جلگه خوسف و دشت ماژان تسلط دارد. در برخی از اسناد تاریخی از این قلعه با نام قلعه دختر یاد کرده اند.

قلعه های دختر که به کرات در ایران وجود دارند به قلعه هایی، که غیر قابل دسترسی و رسیدن به آنها مشکل بود، اطلاق می شد. بخاطر اهمیتی که این قلعه داشت این اثر در تاریخ ۲۳ شهریور ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۱۰۱۸۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

قرار گیری این قلعه در ارتفاعات باعث شده است نسبت به دیگر قلاع اسماعیلیان در این بخش سالم تر بماند و بخش های مختلف آن هنوز باقی هستند. این قلعه دارای موقعیت استاتژیکی خاصی است و از قلعه می توانید از محدوده ای حدود 270 درجه را زیر نظر داشت.

ساختار و موقعیت قلعه

قلعه رستم در ارتفاع 2110 متری از سطح دریا بنا شده است و تا زمین های اطراف کوه حدود 300 متر فاصله دارد. در این قلعه قسمت های مختلفی مانند برج‌ها، تالارها، آب انبار، چاه وسط قلعه اتاقک و دیوار‌های اطراف کوه وجود دارد که برخی از اینها امروزه باقی مانده اند.

به درستی مشخص  نیست که در اطراف قلعه چند برج وجود داشته است اما امروزه 8 برج مراقبت در اطراف آن قابل مشاهده است که از این تعداد 7 عدد آنها سالم و از برج سمت شرقی تنها قسمت هایی باقی مانده است. احتمال می رود در قسمت جنوبی نیز برج هایی وجود داشته اند که به طور کلی از بین رفته اند و اثری از آنها وجود ندارد.

در سمت شمالی چند برج به صورت مدور ساخته شده اند که از این میان دو برج بالاتر از سه برج دیگر هستند و به نوعی بر سه برج پائینی اشراف داشته اند. برای ساخت برج‌ها از سنگ با ملات ساروج کمک گرفته اند. سه برج پایینی سمت شمال و سه برج سمت غرب بر منطقه خوسف تسلط دارند و سه برج سمت شمال و یک برج دیگر در پله بالاتری نسبت به سه برج اول واقع شده اند.

از دیگر بخش هایی که در این قلعه هنوز قابل تشخیص است تالارهای آن هستند. این تالار ها که تعداد آنها به هفت عدد می رسد در قسمت زیر زمینی این قلعه قرار گرفته اند. تالارها بصورت  موازی در کنار هم قرار دارند و درب ورودی آنها از سمت دیوار بوده است و به نظر می‌رسد حداقل بعضی از آنها از طرف مقابل نیز درب ورودی داشته‌اند.

این تالارها دارای حدود 7 متر طول و حدود 3 متر عرض هستند و سقف آن ها را به صورت طاق های جناغی ساخته اند. مصالح اصلی ساخت تالارها از سنگ است و تنها در محل اتصال دیوار به سقف یک ردیف از خشت‌ها پخته شده دیده می شود.

در قسمت دره ای این قلعه، سازه ای مکعب مستطیلی با ابعادی حدود 13 در 6 متر با عمق حدود 8 متر وجود دارد که به نظر آب انبار می رسد و ظرفیتی حدود 600 متر مکعب یعنی بیش از 600 هزار لیتر آب دارد. دیواره‌های آب انبار از سنگ با ملات ساروج است که با پوششی روی آنها پوشیده شده است. در ساخت آب انبار سعی شده بیشتر استفاده از فضا‌ها صورت گیرد، به طوری‌که در بخشی از دیواره تو رفتگی‌های وجود دارد که برای استحکام و ایجاد فضای بیشتر بوده است.

از چاهی که در مرکز قلعه وجود دارد برای تامین آب روزمره استفاده می کردند. از دیگر قسمت های به جای مانده در قلعه پله هایی است که در گوشه کنار آن بقایایی از آنها وجود دارد و به صورت زیگزاگی ساخته شده اند. این پله ها را عموما از سنگ ساخته اند. علاوه بر بنای اصلی قلعه که در بالاترین نقطه کوه قرار دارد در دور تا دور قلعه دیوار‌ها متعددی باقی مانده است.

در سرتاسر محدوده قلعه آجرهایی دیده می شود و قطعات متعددی از سفال‌های رنگ شده را می‌توان یافت. برای ساخت قلعه از مصالح که در محل یافت می شود که از آن جمله می توان سنگ و آجرهای پخته شده را نام برد.

راه های دسترسی به قلعه رستم خوسف

این قلعه در روستای گنج قرار دارد که فاصله آن از مرکز شهرستان، خوسف، حدود 16 کیلومتر است. بقسمت از این مسیر به صورت جاده خاکی است و پیشنهاد ما به شما برای رفتن به این مکان استفاده از خودرو شخصی است.

شرایط بازدید

برای دیدن این مکان این نکته را به خاطر داشته باشید که در ارتفاعات قرار دارد پس وسایل مورد نیاز نطیر کفش و لباس مناسب را از یاد نبرید. برای دیدن آن باید حدود 300 متر از کوه بالا بروید تا بتوانید از نزدیک آن را ببیند.