ربع رشیدی؛ معرفی+راه های دسترسی

تبریز یکی از تاریخی ترین های شهرهای ایران است که در طی سال ها دچار حوادث و اتفاقات گوناگون شده است. این اتفاقات شامل حوادث طبیعی مانند سیل و زلزله و همینطور حمله دشمنان مانند حمله عثمانی ها می باشد. هر دو این اتفاقات باعث ویرانی های بسیار در این شهر شده است. ولی هر بار مردم شهر سرپا ایستادند و شهر را دوباره از نو ساختند.

افراد مختلف و در دوره های گوناگون اقدام به ساخت بناها و مجموعه های مختلفی کرده اند. یکی از این مجموعه ها ربع رشیدی می باشد که در شهر تبریز بنا شده است. اگر علاقه مند به خواندن داستان این مکان هستید با ادامه مجله مستر بلیط همراه شوید.

معرفی ربع رشیدی

ربع رشیدی یکی از مدارس قدیم ایران در تبریز بود که در نیمه اول قرن هشتم هجری دایر بوده است. ربع رشیدی یا رشیدیه یک مجموعۀ معماری و بنا بر آنچه در نزهت القلوب (740 ه.ق.) آمده است «شهرچه ای » فرهنگی و دانشگاهی در شمال شرقی تبریز و در کوه پایۀ سرخاب بوده است که در عهد ایلخان سلطان محمد خدابنده اولجایتو با همت و نظارت خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی طراحی و ساخته شد. بر اساس وقف نامۀ ربع رشیدی، مجموعۀ معماری شهرچۀ ربع رشیدی دارای بناهای همگانی و عام المنفعۀ بسیاری بوده است.

امروزه به جز یک بنای سنگی اثری از دیگر بناها باقی نمانده است. در این مجموعه بناهائی همچون مدرسه، دانشگاه، حمام و مسجد وجود داشته است. هدف از تاسیس این مکان مستقر شدن جمعی از علما و دانشمندان آن زمان گرد هم بوده است. ربع در کلمه به معنای سرا و خانه می باشد بنابراین ربع رشیدی به معنای سرای رشیدی است.

تاریخچه ربع رشیدی

آنچه امروزه از بازمانده های رَبعِ رشیدی در کوهپایۀ کوهستان سرخاب، در کوی ولیانکوه، در شمال خاوری تبریز دیده می شود، ویرانه های ارگی دارای سور و بارو است؛ حال آنکه بنا به نوشتۀ «حمدا… مستوفی قزوینی » در نزهت القلوب (740 ق.) ربع رشیدی «شهرچه ای » برای حکماء و أطباء بوده است که در عهد سلطنت اولجایتو طراحی و ساخته شده بود.

همچنین، بنا به نوشتۀ وقفنامۀ رَبع رشیدی به قلم «خواجه رشیدالدین فض الله همدانی» (1356) و یا نوشته های حمدا…مستوفی ( 740 ق.) و «ابوالقاسم کاشانی» (تاریخ اولجایتو،718 ق.) در مجموعۀ معماری «شهرچۀ ربع رشیدی» سخنی از قلعه نیست. از پایان عهد ایلخانی تا عهد صفوی گزارشی دربارۀ قلعۀ رشیدی در دست نیست؛ تا اینکه در تابستان 1585 م. «اوزدمیرزاده عثمان پاشا»، فرماندۀ لشکر سلطان مراد خان سوم عثمانی، تبریز را اشغال می کند و دژی در نصیریۀ تبریز می سازد؛ پس از مرگ نابهنگام وی (1585 م.) «شغال زاده یوسف سنان پاشا » فرماندار عثمانی در تبریز و آذربایجان می شود.

تا آنکه در سال 1603 م. بنا به نوشتۀ کتاب عالم آرای عباسی (1037 ق.) لشکر شاه عباس صفوی از فرصت شورش خوی و سلماس بهره جست و شتابان از شمال شرقی تبریز به «قلعۀ رشیدیه» رسید و در آنجا سنگر گرفت؛ بنابراین، از نوشته های تاریخی چنین تفسیر می شود که ارگ شهرچۀ ربع رشیدی در سال های حکومت سنان پاشا (1585-1603 م.) به قلعه تبدیل شده است؛ چونکه تاریخ نویسان پیش از 1585 م. دربارۀ کاربست نظامی شهرچۀ ربع رشیدی چیزی نگفته اند؛ و «ژان تاورنیه»، جهانگرد فرانسوی، نیز نوشته است قلعۀ پایین کوه سرخاب را «عثمانلوها» ساخته اند که اینک ویرانه ای متروک است.

هنگام سفر به تبریز می توانید بلیط هواپیمای تبریز را به صورت آنلاین و از مستر بلیط تهیه کنید.

ویژگی های سازه برج ربع رشیدی

برج بزرگ جنوبی ارگ رشیدی تبریز سازه ای سنگین و استوانه ای بلند و استوار به بلندی 12 متر و قطر 27 متر است که با یک بازوی پل شکل به درازای 17 متر از راستای شرق به غرب باروی جنوبی دژ بیرون آمده و پیش نشسته است. این استوانه همچنین شکل هندسی مخروطی ناقص نامحسوس دارد؛ یعنی به تدریج که بر بلندی برج افزوده می شود، اندک اندک با شیبی بسیار ملایم، بازۀ استوانه نیز رفته رفته کوچک تر و جمع تر می شود.

آشکار است که همین کاهش تدریجی و نامحسوس بازۀ استوانه با شیبی بسیار ملایم، بر پایداری و ایستایی برج می افزاید؛ کما اینکه زمین لرزه های ویرانگر و سهمگین سدۀ 18 م. تبریز هیچ ویرانی در برج پدید نیاورده است.

سازه از سنگ های گردالۀ بزرگ با ملات آهکی و کلاف کشی چوبی و سنگ مزارهای قدیمی ساخته شده است. هرچند معماران و مهندسان برج می توانستند به آجر دسترسی آسان داشته باشند، اما ترجیح داده اند که از سنگ استفاده کنند.

کاربست سنگ مزارهای چهارگوش سده های 15 – 14 م. در تنۀ استوانۀ برج، افزون بر عنصر کششی تیرهای چوبی گُرده ای، سبب ایستایی ساختار برج شده است؛ و هرچند یکپارچگی سازۀ برج برآمده از ترکیب عنصر فشاری سنگ مزارهای مستطیلی قدیمی با کلاف کشی های چوبی گُرده ای است، اما چگونگی انباشتگی دو عنصر معماری سنگ مزار و تیرهای چوبی در دو بخش استوانۀ برج و پل – بازو یکسان و همسان نیست.

رویۀ بیرونی پیرامونی هم با سه رج از سنگ مزارهای قدیمی و البته به شکل پلکانی نماکاری شده است. سپس، در گام دوم، از کلاف کشی سنگی بهره گرفته اند.

راه های دسترسی به ربع رشیدی

برای رفتن به این مکان می توانید از تاکسی یا خودرو شخصی استفاده دلیل این امر نیز قرار گرفتن این منطقه در خارج از شهر تبریز می باشد.

بازدید از ربع رشیدی

هنگام بازدید از ربع رشیدی نیاز به پرداخت هیچ هزینه ای نیست و در هر روز و ساعتی که تمایل داشته باشید می توانید مراجعه کنید.