برج خلعت پوشان؛ معرفی+راه های دسترسی

شهر تبریز در زمان قاجار از در میان شهرهای ایران موقعیت ممتاز داشت. این موقعیت تابع شرایط سیاسی – اقتصادی آن دوران ایران با جهان پیرامون خود بود که به تبریز موقعیت ویژه ای می بخشید. شکل گرفتن مهمترین مرکز اقتصادی کشور در تبریز دوره قاجاریه، که تجلی کالبدی آن گسترش یافتن بازار این شهر تا حد بزرگ ترین بازار ایران بود، و نیز اقامت ولی عهدهای قاجار در این شهر و تمرین سلطنت در آن، شواهدی بر این مدعاست.

ولی عهد نشین شدن تبریز نشان اعتبار این شهر از دید دربار قاجار است، تا بدان جا که به آن عنوان دارالسلطنه را دادند. این دوره یکی از بهترین دوره های تاریخ تبریز از نظر آبادانی شهر است؛ و در همین دوره، تبریز و پیرامون آن را مخملی از بوستان ها و باغ های سرسبز پوشانیده بود. آمیخته شدن انبوه درختان و باغ ها با عرصه کار و زندگی شهرواندن، تبریز را به باغ شهری واقعی تبدیل کرده بود.

از مطالعه متون کهن که در دوره قاجاریه علاوه بر کثرت باغ در درون شهر، پیرامون آن نیز مملو از باغ های اشراف و متمولین بود. هریک از این باغ ها، بسته به ذوق و امکانات مالک آن، هنجار فضائی ویژه ای داشت. باغ خلعت پوشان از این باغ های بیرون شهر و متعلق به دربار قاجار بود. در ادامه این مطلب در مجله مستر بلیط به توضیحاتی چند در مورد این باغ می پردازیم.

معرفی برج خلعت پوشان

یکی از معروف ترین باغ های دارالسلطنه تبریز در دوره قاجاریان باغ خلعت پوشان است. این باغ در آن دوره که تبریز شهر ولیعهد نشین ایران بود، اهمیت بسیار داشت؛ چنان که یکی از مراسم مهم درباری در آن برگزار می شد؛ خلعت اعطائی شاه قاجار را در این مکان طی مراسمی خاص بر دوش رجالی که می انداختند که دربار برگزیده بود.

در میان این باغ استخری بزرگی بود که برج در وسط آن قرار می گرفت. متاسفانه امروزه این استخر و باغ از بین رفته است و تنها همان برج باقی مانده است. برج خلعت پوشان در جنوب شرقی حومه تبریز، بیرون از شهر قرار داشت. ناصرالدین شاه در روزنامه خاطرات سفر سوم فرنگستان فاصله این باغ تا شهر را یک فرسخ نوشته است.

این باغ در کنار جاده ای بود که دارلسطنه تبریز را به دارالحکومه تهران متصل می کرد. این جاده، که بخشی از جاده ابریشم بود، در طی قرون، معبری مهم به حساب می آمد و همواره قافله های بسیاری در آن در تردد بودند. کاروان هائی که از جانب مرکز ایران و از طریق این جاده به سمت تبریز در حرکت بودند پیش از رسیدن به شهر از کنار باغ خلعت پوشان می گذشتند.

امروزه نیز این باغ در بیرون از محدوده شهر، در منطقه کرگج، در نزدیکی روستای باسمنج و در کنار جاده قدیم تبریز – تهران واقع شده است.

در حدود سال 1345 شمسی، دانشگاه تبریز این باغ را خرید و با عنوان ایستگاه تحقیقاتی خلعت پوشان در اختیار دانشکده کشاورزی قرار داد. در حال حاضر از این باغ برای انواع فعالیت های آموزشی و تحقیقاتی مرتبط با علوم کشاورز استفاده می شود. دانشگاه این عمارت را یک بار پیش از انقلاب اسلامی و یک بار بعد از آن تعمیر کرده است.

تاریخچه برج خلعت پوشان

در زمان دقیق احداث این بنا نمی توان نظر دقیقی داد و روایات از این موضوع فراوان است مانند تعلق داشتن این باغ به دوره صفویه و زندیه، اما در مورد صحت آن هیچ سند و مدرکی وجود ندارد.

تنها چیزی که مشخص است این است که برج خلعت پوشان عمری کمتر از خود باغ داشته است. بر اساس شواهد و مدارکی که وجود برج فعلی قدیمی تر از دوره قاجار نمی باشد. زیرا طی زلزله مهیبی که در تبریز رخ داد کلیه آثار تاریخی را از بین برد و آثاری که در حال حاضر در این شهر وجود دارد اکثرا به دوران قاجار بر می گردد.

برج خلعت پوشان نیز در زمره این بناهاست و طرح و تزئین و حالت قاجاری بنا نیز این انتساب را تائید می کند. شاید باغ کهن کوشکی دیگر داشته که از میان رفته و بعدها، در اوایل دوره قاجاریه، این کوشک را بر جای آن ساخته اند.

از ویژگی های این باغ تعلق داشتن به دربار قاجار بود که به آن تشخصی ویژه می بخشید. از دیگر خصوصیات یگانه این باغ عملکرد آن بود. در این باغ از هدیه ها و خلعت های اهدائی سلطان قاجار، که از دارالحکومه تهران برای صاحب منصبان و مقربان درگاه در تبریز فرستاده می شد، استقبال می کردند و آنها را طی مراسمی به صاحبانسان می دادند.

برای سفر به تبریز نیازی به خرید حضوری بلیط نمی باشد. می توانید بلیط هواپیمای تبریز را از طریق مستر بلیط و به صورت آنلاین تهیه کنید.

مراسم خلعت پوشان

یکی از رسوم کهن درباری در ایران اعطای خلعت و صله شاهان به کسانی بود که در نواحی مختلف کشور شایسته تفقد شناخته می شدند. در عرف اجتماعی آن روزگار خلعت اهدائی شاه عطیه ای مهم شناخته می شد و اگر دریافت کننده خلعت، در جائی جز پایتخت می زیست، برای دریافت خلعت به پیشواز آن به بیرون از شهرهای مهم عمارتی پر شکوه بنا می شد.

بنابراین، در کنار برخی از شهرها بناهائی به نام خلعت پوشان می ساختند که مکانی برای ارج نهادن به لطف شاه و گزاردن مراسم اعطای خلعت بود. خلعت پوشان بنائی مخصوص پذیرایی در خارج از شهرهای بزرگ، که حاکم شهر خلعت مرحمتی پادشاه را با تشریفات مخصوصی در آنجا می پوشید و به شهر می آمد.

معماری برج خلعت پوشان

برج خلعت پوشان تبریز ترکیب حجمی ای خوش تناسب و تزئیناتی فاخر و نفیس دارد. شکل کلی قاعده بنا هشت گوش است، اما چهار ضلع از هشت ضلع آن هر کدام به سه ضلع کوچک تر تقسیم شده است. این عمارت بلند آجری منفرد و منشور شکل و برون گراست. دو طبقه مسقف و یک طبقه مهتابی (بدون سقف) دارد. در سر تا سر آن از پنجه هایی با قاب چوبی و شیشه های رنگی ایجاد شده است.

راه های دسترسی به برج خلعت پوشان

این برج در حاشیه شهر تبریز و جنوب شرقی آن قرار دارد. برای دسترسی به آن باید از تاکسی و خودرو شخصی استفاده کنید.