آشنایی با حرم امام رضا (ع) و هتل های نزدیک به آن

شهر مشهد که به پایتخت مذهبی ایران شهرت دارد، یکی از مهم‌ترین قطب‌های گردشگری در کشور است. حرم مطهر امام رضا (ع) به عنوان نماد و مهمترین جاذبه گردشگری این شهر باعث شده که هرساله میلیون‌ها زائر از سراسر نقاط ایران و جهان به مشهد سفر کنند. زیارت حرم مطهر رضوی و حس و حال ناب آن آرزوی افراد بسیاری و در هر فصلی از سال حال‌وهوای فوق‌العاده‌ای دارد. اگر می‌خواهید با بخش‌های مختلف حرم مقدس امام رضا (ع) و همچنین هتل‌های نزدیک به آن بیشتر آشنا شوید، تا پایان این مطلب همراه ما بمانید.

خرید بلیط هواپیما مشهد

هتل‌ یا اقامتگاه نزدیک به حرم در مشهد

اگر هدف اصلی شما برای سفر به مشهد زیارت است، اقامت در اقامتگاه‌ها و هتل نزدیک به حرم برای شما در اولویت خواهد بود. در ادامه به معرفی چند مورد از هتل های 5 ستاره، 4 ستاره و 3 ستاره نزدیک به حرم امام رضا دقت کنید.

هتل های پنج ستاره و چهار ستاره نزدیک به حرم

هتل‌های پنج ستاره و چهار ستاره گرانتر هستند و البته امکانات بسیار خوبی دارند. از جمله بهترین هتل‌های پنج‌ستاره و چهار ستاره‌ای که می‌توانید در اطراف حرم امام رضا (ع) رزرو کنید، عبارت‌اند از:

• هتل پنج‌ستاره قصرالضیافه با حرم تنها ۶۰۰ متر فاصله دارد و در خیابان نواب صفوی ۲، صحن هدایت قرار دارد.
• هتل لوکس الماس ۲ یکی دیگر از بهترین هتل های نزدیک به حرم است که اتاق‌ها و سوئیت‌های آن دکوراسیون خیلی جذابی دارد. این هتل در خیابان امام رضا، امام رضا ۲۰ قرار دارد و از آن تا حرم امام هشتم ۳۰ دقیقه پیاده و ۱۵ دقیقه با خودرو فاصله است.
• هتل بین‌المللی قصر، هتلی پنج‌ستاره با اتاق‌ها، سوئیت‌ها و آپارتمان‌هایی با معماری و دکوراسیون قاجاری، هخامنشی، پرنسسی و پرزیدنتی است. این هتل در خیابان امام رضا (ع) و در نزدیکی چهارراه دانش قرار گرفته است و با حرم امام حدود ۱۰ دقیقه پیاده‌روی فاصله دارد.
• هتل مجلل و پنج ستاره درویشی در خیابان امام رضا، بین خیابان امام رضا ۲۴ و ۲۶قرار داشته و با حرم حدود ۱۵ دقیقه پیاده‌روی فاصله دارد.
• هتل پنج ستاره مدینه‌الرضا در خیابان شیرازی، نبش شارستان رضوی و در فاصله ۵۰۰ متری از حرم امام هشتم قرار داشته و از پنجره‌هایش می‌توانید این بارگاه مقدس را مشاهده کنید.
• هتل چهار ستاره جواد در خیابانی منتهی به حرم و نبش امام رضا ۳ قرار گرفته است و برای رسیدن به حرم از این هتل باید حدود ۱۰ دقیقه پیاده‌روی کنید.
• هتل چهار ستاره الماس در خیابان امام رضا (ع)، بین خیابان امام رضا ۴ و ۶ قرار دارد. فاصله آن با ورودی باب‌الرضای حرم تقریبا ۵ دقیقه پیاده‌روی است.
•  هتل چهار ستاره اترک تا باب‌الرضای حرم تنها ۳ دقیقه پیاده‌روی فاصله دارد. این هتل در ابتدای بازار رضا واقع شده است و نزدیکی آن به این بازار از دلایل مجبویت آن نیز به‌شمار می رود.

بهترین هتل های سه ستاره نزدیک به حرم

هتل‌های سه‌ستاره نزدیک به حرم امام رضا (ع) برای آن دسته از زائران که می‌خواهند هزینه کمتری برای اقامت پرداخت کنند اما امکانات رفاهی قابل قبولی نیز داشته باشند، مناسب است. از بهترین هتل های نزدیک به حرم که در رده سه‌ستاره قرار دارند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• هتل اطلس مشهد در میدان بیت‌المقدس با حرم مطهر تنها ۲۵۰ متر فاصله داشته و در عرض سه دقیقه با پای پیاده از این هتل به حرم امام رضا (ع) می‌رسید و می‌توان گفت نزدیک‌ترین هتل به حرم است.
• هتل سه ستاره نور در خیابان مشهور خسروی نو واقع شده است و با حرم حدود ۹ دقیقه پیاده‌روی فاصله دارد.
• هتل رز درویشی که هتلی تمیز و محبوب به‌شمار می‌رود در خیابان امام رضا، بین امام رضا ۱ و ۳ قرار داشته و با حرم ۲۳۰ متر فاصله دارد. تنها با ۵ دقیقه پیاده‌روی از آنجا به حرم مطهر می‌رسید.

هتل آپارتمان ها و هتل‌ های مقرون به صرفه نزدیک به حرم

در سفرهای زیارتی خانوادگی اقامت در هتل‌آپارتمان‌ها و اقامتگاه نزدیک حرم امام رضا که هم مقرون‌به‌صرفه بوده و هم فضای مناسبی دارند، گزینه مناسبی محسوب می‌شود. از این هتل آپارتمان‌ها می‌توان به هتل آپارتمان ترنم در میدان بیت‌المقدس مشهد، هتل آپارتمان یلدا، هتل‌آپارتمان گوهر، هتل‌آپارتمان دیدار و هتل‌آپارتمان کنعان اشاره کرد.

زائرانی که ترجیح می‌دهند تا بیشتر وقت خود را در حرم امام رضا (ع) به نیایش بگذرانند و به دنبال اقامتگاهی به‌صرفه هستند، می‌توانند هتل‌های دوستاره یا اقتصادی را برای اقامت انتخاب کنند. برخی از این هتل‌ها عبارت‌اند از هتل دو ستاره ادریس، هتل دو ستاره جوادیه، هتل دو ستاره کارن و هتل‌های اقتصادی آبشار، جاوید، ابریشم، مرمر و…

برای خرید بلیط قطار و بلیط هواپیما مشهد می‌توانید از مستر بلیط کمک بگیرید و در کم‌ترین زمان رزرو خود را انجام دهید. اگر برای اولین بار است که می‌خواهید از مِستربلیط هتل تهیه کنید، رزرو هتل مشهد شامل تخفیف می‌شود، کافی است تا به صفحه هتل مراجعه کرده و از کد استفاده کنید. امیدواریم زیارت و اقامتی دلچسب در شهر مقدس مشهد داشته باشید.

رزرو هتل های مشهد

تاریخچه حرم امام رضا (ع) مشهد

حضرت علی بن موسی الرضا امام هشتم شیعان به دست مامون پسر هارون الرشید خلیفه وقت عباسی در آخرین روز ماه صفر سال 203 هجری قمری به شهادت رسید. محل دفن پیکر مطهر امام رضا (ع) در ابتدا روستای کوچکی به نام سناباد بود که در فاصله کمی از شهر توس قرار داشت. اما به مرور زمان به دلیل برکت وجود امام هشتم شیعان این روستای کوچک به شهری بزرگ تبدیل شد که مشهد الرضا نام گرفت.

امروزه شهر توس در حاشیه مشهد قرار دارد. حرم مطهر امام رضا پس از مسجدالحرام و مسجدالنبی یکی از مهم‌ترین بناهای مذهبی مسلمان محسوب می‌شود، این حرم مطهر همچنین مهم‌ترین بنای تاریخی و مذبی کشور جمهوری اسلامی ایران است. امروزه کلان شهر مشهد با مساحت بالغ بر 351 کیلومتر مربع پایتخت مذهبی کشور نام گرفته و در تمام روزهای سال پذیرای دوست‌داران و زائران داخلی و خارجی امام رضا (ع) می‌باشد. حرم امام رضا (ع) در میان مسلمانان و دوست داران آن حضرت به القاب مختلفی مشهور است که از جمله آن ها می توان به بارگاه ملوکتی، مرقد شریف، حرم رضوی، قبله آمال و… اشاره نمود.

مساحت حرم امام رضا (ع) چقدر است؟

حرم رضوی به عنوان باشکوه‌ترین و محبوب‌ترین مکان زیارتی و دیدنی در کل ایران دل عاشقان بسیاری را بی‌قرار خود نموده است. آستان مقدس رضوی تنها به آرامگاه امام رضا (ع) محدود نمی‌شود و دارای بخش‌ها و ساختمان‌های متعددی است که آن را به مجموعه‌ای جهان شمول تبدیل کرده است.

اهمیت تاریخی و ارزش معنوی ویژه‌ای که این بارگاه ملکوتی دارد موجب شد که نام آن را در سال 1310 در فهرست آثار ملی ایران ثبت نمایند. تا پیش از انقلاب حرم امام رضا تنها دارای دو صحن بود اما با پیروزی انقلاب اسلامی این مکان مقدس روز به روز توسعه یافت و بخش‌های مختلفی به آن افزودند. به طوری که امروزه مساحت قسمت‌های زیارتی و غیر زیارتی حرم مطهر رضوی بالغ بر یک میلیون متر مربع و ظرفیت آن بیش از 700 هزار نفر است.

نقشه و معرفی بخش های مختلف حرم

حرم مطهر امام رضا که محل دفن امام هشتم شیعیان است در طی تاریخ بارها مورد تغییر و توسعه قرار گرفته و از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که از جمله آن‌ها می‌توان به حرم، گنبد، صحن‌ها، گلدسته‌ها، رواق‌ها، ایوان‌ها و… اشاره نمود که در زیر به طور کامل به معرفی آن‌ها می پردازیم.

گنبد طلا و گلدسته‌های حرم رضوی

برای نخستین بار گنبدهای حرم امام رضا (ع) در دوره سلجوقیه ساخته شدند و بیش از هزار سال است که از عمر آنها می‌گذرد. به عقیده برخی از افراد گنبدها نمادی از سر انسان هستند و گلدسته‌ها نیز نشان دهنده حالت تمنا رو به عرش بلند شده‌اند.

این در حالی است که عده‌ای دیگر براین باورند که گنبدها و گلدسته‌ها به منظور قبله‌یابی ساخته شده و مورد استفاده قرار می‌گیرند. جدا از باورهای مذهبی و اعتقاداتی که در مورد آنها وجود دارد، اهمیت تاریخی گنبد و گلدسته‌های بارگاه ملکوتی موجب ارزشمندی آنها شده و زیبایی خاصی به فضای آن بخشیده است.

گنبد طلا

گنبد طلای مشهور حرم امام رضا (ع) که نظر زائران بسیاری را به خود جلب نموده و بسیار زیباست، دارای دو بخش داخلی و خارجی است. بخش داخلی گنبد «خود» و بخش خارجی آن «آهیانه» نام دارد. سقف روضه منوره در واقع همان بخش داخلی گنبد است که ساختاری طلایی آن را پوشش داده که قبه نام دارد. نخستین قبه مرقد در بقعه هارونی به دستور مامون برای پدرش ساخته شد.

البته برخی از مورخان بر این باوراند که این بقعه و قبه از قبل در باغ حمید بن قحطبه موجود بود و مامون تنها دستور دفن پدرش را در آن صادر نمود و در هنگام شهادت امام رضا (ع) نیز دستور داد که در این مکان به خاک سپرده شود. به دلیل حوادثی که در شهر خراسان در قرن چهارم رخ داد، قبه کاملا از بین رفت تا اینکه سلطان محمود غزنوی دستور ساخت قبه ‌ی جدید را صادر کرد.

در قرن ششم هجری مصادف با زمان حکومت سلجوقیان قبه بار دیگر مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و گنبدی به عنوان سقف روضه منوره روی آن احداث شد. این گنبد زیبا که بیش از هزار سال از عمر آن می‌گذرد، در دوره حکومت شاه طهماسب صفوی طلاکاری شد و موجب گردید که زیبایی خیره‌کننده آن دو چندان شود.

گنبد طلا حرم رضوی در جریان زلزله مشهد که در سال 1084 هجری قمری رخ داد، به شدت آسیب دید و مجددا مورد طلاکاری قرار گرفت. علاوه بر این در سال 1291 بار دیگر زلزله‌ای شدید رخ داد و موجب لرزش و تخریب گنبد طلا و مسجد گوهر شاد شد که دولت پهلوی اقدام به تعمیر آنها نمود.

خشت‌هایی که گنبد از آنها ساخته شده بود، خشت‌هایی گلی بودند که استحکام کافی نداشتند، به همین دلیل مسئولین حرم امام رضا ورقه‌های مسی که دارای روکش طلا بودند را در سال 1358 جایگزین این خشت‌ها کردند، تا استحکام آنها افزایش یابد.

گلدسته‌های حرم

گلدسته‌ها یا مناره‌ها از مهم‌ترین بخش‌های حرم هستند و بارگاه ملکوتی امام رضا (ع) دارای 12 مناره است که دو مناره طلاکاری شده آن در صحن انقلاب اسلامی، دو مناره در مسجد گوهر شاد، دو مناره با روکش طلا در صحن جمهوری اسلامی، دو مناره در صحن جامع  و چهار مناره در صحن جامع رضوی واقع شده است. در میان تمامی گلدسته‌های حرم، گلدسته‌های صحن جامع رضوی و صحن انقلاب به دلیل ارتفاع و طراحی بی‌نظیری که دارند دارای اهمیت ویژه‌ای هستند و زیبایی آنها به محض ورود به حرم، نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند.

صحن‌ های حرم امام رضا

حرم مطهر رضوی دارای 9 صحن به نام‌های صحن آزادی یا نو، صحن انقلاب اسلامی یا عتیق، صحن قدس، صحن جامع رضوی، صحن جمهوری اسلامی، صحن کوثر، صحن غدیر، صحن بعثت و صحن هدایت است. شاید برایتان سوال باشد که صحن‌ها و بست‌های حرم چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟

منظور از صحن ها همان حیاط‌های بزرگ حرم است ولی بست قسمت‌های خاصی از حرم است که در گذشته افراد خارجی و غیر مسلمان حق ورود به آن بخش را نداشتند و مردم برای در امان ماندن از ظلم در این قسمت‌ها بست می‌نشستند و این چنین بود که نام بست بر روی این قسمت‌های حرم باقی ماند. امروزه دیگر بست‌نشینی در حرم انجام نمی‌شود.

1- صحن آزادی

این صحن که تا قبل از انقلاب صحن نو نام داشت، دارای مساحتی معادل 4340 متر مربع است و از صحن‌های بزرگ حرم محسوب می‌شود. این صحن زیبا به دستور فتحعلی شاه قاجار ساخته شد که در ضلع شرقی حرم قرار گرفته و از سمت غرب به روضه منوره منتهی می‌شود. در ابتدای ساخت، سقاخانه‌ای در میان صحن نو ساخته شده بود، اما به دلیل حائل شدن میان زائران و ایوان طلا هنگام ورود به صحن، شاهان قاجار سقاخانه را تخریب نموده و به جای آن یک حوض که سنگاب سقاخانه در آن قرار دارد، ساختند.

این صحن دارای چند ایوان است که زیباترین آنها ایوان طلا ناصری بوده که در ضلع غربی صحن قرار دارد. ایوان ناصری به واسطه راهرویی کوچک به رواق دارالسعاده متصل می‌گردد. طلاکاری این ایوان، مخصوص بانوان، در زمان ناصر الدین شاه صورت گرفته و به همین دلیل به ایوان ناصری شهرت یافته است.

ایوان جنوبی صحن آزادی که ایوان ساعت نام دارد، دارای نمایی خاص و ساعتی که روی آن نصب شده، زیبایی دو چندانی به آن بخشیده است. در گذشته صدای ساعت این ایوان در نقاط مختلف شهر مشهد به گوش می‌رسید، اما امروزه با توسعه و گسترش این شهر این اتاق نمی‌افتد. ساعت موجود در این صحن هدیه‌ای زیبا از مظفرالدین شاه است.

از دیگر ایوان‌های این صحن می‌توان به ایوان باب‌السلام در ضلع شرقی و ایوان تلگراف‌خانه در ضلع شمالی صحن اشاره نمود. جالب است که بدانید در زیر این صحن قبرستانی به نام بهشت ثامن‌الائمه شماره یک وجود دارد که پیکر خدام حرم امام رضا (ع) و پیکر شهدای هشت سال دفاع مقدس در آن دفن شده‌اند.

2- صحن انقلاب

این صحن زیبا با وسعت 6740 متر مربع قدیمی‌ترین صحن حرم مطهر رضوی محسوب می‌شود که به صحن عقیق یا انقلاب شهرت دارد. ساخت این صحن در طی دو مرحله در دوره‌های تیموریان و صفویان انجام گرفت. در زمان تیموریان ساخت صحن، ایوان جنوبی یا همان ایوان نادری به دستور وزیر سلطان حسین بایقرا انجام شد و در زمان صفویان ایوان‌های شمالی و شرقی صحن ساخته شدند. این صحن دارای چندین ایوان به شرح زیر می باشد.

• ایوان عباسی: ایوان عباسی در شمال صحن قرار دارد و چون به بست طبرسی متصل است به باب طبرسی معروف شد. سبک معماری و کتیبه کاری این ایوان آن را به اثری بی‌نظیر تبدیل کرده است.

• ایوان طلا نادری: این ایوان جنوبی که نخستین ایوان صحن انقلاب محسوب می‌شود، دارای معماری اسلامی منحصربه‌فردی بوده و چون به دستور ناصرالدین شاه طلاکاری شده به نام ایوان نادری معروف است.

• ایوان ساعت: ایوان ساعت نیز یکی دیگر از ایوان‌های صحن انقلاب است که در ضلع غربی آن قرار دارد. ایوان ساعت به دلیل متصل بودن به بست شیخ طوسی به باب طوس شهرت دارد. در این ایوان دو کتیبه از آیات قرآن با خط ثلث وجود دارد که در بخش بالایی و حاشیه ایوان نصب شده است. ایوان ساعت در سال 1130 در جریان حمله روس‌ها به حرم به شدت آسیب دید و سپس مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت.

• ایوان نقاره خانه: از دیگر ایوان‌های صحن انقلاب می‌توان به ایوان نقاره‌خانه اشاره نمود که در ضلع شرقی قرار گرفته و به واسطه اتصال به بست شیخ حر عاملی به باب حر عاملی مشهور است. ساخت این ایوان زیبا در دوره عباسی انجام شده و سوره‌های نور و مزمل با خطی زیبا روی آن حکاکی شده است.

• نقاره خانه: نقاره‌خانه یکی دیگر از بخش‌های صحن انقلاب است. در واقع ایوان شرقی دارای ساختمانی دو طبقه است که طبقه دوم آن نقاره‌خانه نام دارد. طبقه نخست این ایوان نیز مختص وسایل نقاره نوازی و نگهداری از آنهاست. رسم نقاره نوازی به دستور نوه گوهر شاد در قرن نهم در حرم آغاز شد و با گذشت سالیان زیادی که از آن زمان می‌گذرد، این رسم همچنان پابرجاست و در هنگام طلوع و غروب خورشید و اعیاد و مناسبت‌ها نقاره خانی در حرم انجام می‌شود. در زمان رضا خان به دستور او مراسمات نقاره نوازی به مدت 8 سال تعطیل شد و در حرم برگزار نمی‌شد.

• پنجره فولاد: پنجره فولاد مشهور که دل عاشقان و دوست داران امام رضا را بی‌تاب زیارت می‌کند، در زمان تیموریان همزمان با ساخت صحن ساخته شده است. این پنجره زیبا در سمت چپ ایوان نادری واقع شده و کاملا مشرف به ضریح امام رضاست تا زائرانی که نمی‌توانند به ضریح دسترسی داشته باشند، بتوانند در فاصله‌ای نزدیک ضریح را ببینند و به خواندن زیارت‌نامه بپردازند. پنجره‌ای که در گذشته در این مکان نصب شده بود به دلیل فرسودگی با یک پنجره جدید که از جنس آلیاژ برنج با آبکاری طلا بود، جایگزین شد و پنجره اولیه به موزه رضوی انتقال یافت.

• سقاخانه نادری: این سقاخانه که نام دیگر آن سقاخانه اسماعیل طلایی است در وسط صحن انقلاب قرار دارد و در زمان نادر شاه افشار ساخته شد. سنگاب سقاخانه نادری از جنس سنگ مرمر و به صورت یکپارچه است و این سنگ را نادر شاه دستور داد که از هرات به مشهد بیاورند تا در ساخت سقاخانه مورد استفاده قرار بگیرد. ساخت سقف گنبدی شکل و طلاکاری شده سقاخانه و سایه‌بان هشت ضلعی آن توسط فردی به نام اسماعیل طلایی صورت گرفت. به همین علت سقاخانه نادری به این نام نیز شهرت دارد.

• ساعت صحن: این ساعت زیبا در سال 1333 توسط عبدالحسن معاون از آلمان خریداری شد و آن را بر سر ایوان غربی صحن انقلاب نصب نمودند و ساعت قبلی که در این محل قرار داشت را به صحن آزادی انتقال دادند. خیلی از افراد می‌گویند که مرحوم عبدالحسن برای نذری که به منظور شفا بیماری خود کرده بود این ساعت را به حرم تقدیم نمود. نصب این ساعت در ایوان غربی موجب شد که این ایوان به ایوان ساعت شهرت یابد.

3- صحن امام خمینی (ره) یا صحن بعثت

صحن بعثت سومین صحنی است که به حرم امام رضا (ع) افزوده شد. در واقع تا زمان پهلوی در مکان این صحن مدرسه سعدالدین، که نیمه مخروبه بود و مغازه‌های فرسوده‌ای که به تیمچه پایین پا شهرت داشتند، وجود داشت. تا اینکه در زمان پهلوی زمین‌های این منطقه به منظور افزوده شدن به حرم و ساخت صحن بعثت خریداری و این صحن بزرگ ساخته شد. صحن امام خمینی (ره) دارای دو ایوان در بخش شمالی و غربی خود است.

چون در ابتدا در این فضا ساختمانی با کاربری موزه و کتابخانه ساخته شد، این صحن به صحن موزه شهرت یافت اما با تخریب این ساختمان‌ها در سال 1353 و اضافه شدن فضای آنها به صحن نام صحن 10 هزار متر مربعی به صحن بعثت تغییر کرد. با افزایش تعداد زائران حرم مطهر امام رضا (ع) در سال 1381 تصمیم گرفته شد که فضا سرپوشیده‌ای به منظور راحتی زائران ایجاد شود، به همین دلیل بخش قابل توجهی از این صحن را سرپوشیده نمودند و به نام رواق امام خمینی (ره) شهرت یافت. فضای باز باقی مانده از صحن نیز رواق بعثت نام دارد.

4- صحن جمهوری اسلامی

قدمت ساخت این صحن به سال 1368 باز می‌گردد و وسعت آن برابر 7292 متر مربع است. صحن جمهوری اسلامی در ضلع غربی حرم مطهر رضوی واقع شده و دارای شباهت بسیاری به صحن انقلاب است. به عنوان مثال در این صحن نیز ایوان طلاکاری شده، دو مناره طلا در ایوان شمالی و جنوبی، سقاخانه، پنجره نزدیک به ضریح وجود دارد، البته با این تفاوت که پنجره صحن جمهوری اسلامی از جنس برنز ساخته شده است. شهدای انفجار عاشورا سال 1373 در بهشت ثامن الائمه شماره سه که در زیر این صحن ساخته شده به خاک سپرده شده‌اند.

5- صحن جامع رضوی

این صحن بزرگ‌ترین صحن حرم امام رضا (ع) محسوب می‌شود که دارای مساحتی معادل 117584 متر مربع است. گنجایش حرم امام رضا در این صحن برابر با 70 هزار نمازگزار است و در سال 1381 افتتاح گردید. صحن جامع رضوی دارای سه ایوان به نام‌های باب‌الکوثر، باب‌الغدیر و ولی عصر است که هر کدام دو مناره بلند و زیبا دارند.

6- صحن هدایت

از جدیدترین صحن‌های حرم امام رضا (ع) می‌توان به صحن هدایت اشاره نمود که مساحت آن 17980 متر مربع است. این صحن در ضلع شمال شرقی حرم واقع شده و از جمله مراکز و ساختمان‌هایی که در آن قرار دارد، می‌توان به دانشگاه علوم اسلامی رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی و مهمانسرای حضرت اشاره نمود.

7- صحن قدس

این صحن که در سال 1373 ساخته شد، کوچک‌ترین صحن آستان مقدس رضوی است که زیر بنایی معادل 2530 متر مربع دارد. در زیر این صحن که در میان مسجد گوهر شاد، بست شیخ بهایی، صحن جامع رضوی احداث شده، بهشت ثامن‌الائمه شماره دو قرار گرفته است. سبک طراحی سقاخانه صحن قدس الهام گرفته از قبه الصخره در بیت‌المقدس است.

8- صحن کوثر

این صحن در شمال شرق حرم مطهر امام رضا (ع) واقع شده و دارای مساحتی معادل 15648 هزار متر مربع است. صحن کوثر که در میان صحن آزادی، صحن جامع رضوی و رواق امام خمینی (ره) قرار دارد، بسیار زیباست و همه کاشی‌کاری‌های انجام شده در این صحن مزین به نام بانو دو عالم است و در آن کتیبه‌هایی وجود دارد که خطبه فدکیه روی آن حکاکی شده است.

9- صحن غدیر

صحن غدیر در جنوب غربی حرم مطهر امام رضا (ع) واقع شده و مساحت آن حدود 14453 متر مربع است. این صحن به مجتمع تجاری خدماتی غدیر راه ارتباطی دارد. روی تمامی کاشی‌ها و کتیبه‌هایی که در صحن غدیر وجود دارد، نام مبارک علی ابن ابی طالب و خطبه غدیر نوشته شده است.

رواق های حرم

رواق‌های حرم نیز همانند سایر بخش‌های آن از نظر تاریخی بسیار ارزشمند هستند و نشان‌دهنده سبک هنر و معماری دوره‌های مختلف اسلامی هستند. منظور از رواق‌ها فضای سر پوشیده و مسقفی که در داخل ساختمان حرم با کاربری‌های مختلف ایجاد شده، است. آستان مقدس رضوی به طور کلی دارای 29 رواق مجزاست که در مجموعه مساحت آنها برابر 57 هزار متر مربع می‌شود. از جمله رواق‌های حرم امام رضا (ع) می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.

رواق دارالفیض، رواق دارالسعاده، رواق دارالذکر، رواق دارالحجه، رواق دارالقرآن، رواق غدیر، رواق امام خمینی (ره)، رواق کوثر، رواق حضرت زهرا (س)، رواق شیخ طوسی، رواق دارالهدایه، رواق دارالعباده، رواق دارالسرور و… .

کاربرد هر یک از این رواق‌ها متفاوت است. مثلا بزرگ‌ترین رواق حرم، رواق امام خمینی (ره)، مخصوص برگزاری برنامه‌های سیاسی، مذهبی، اجتماعی و همچنین نماز جمعه است. رواق شیخ طوسی نیز معمولا به منظور برگزاری مراسم عقد زوجینی که می‌خواهند زندگی مشترک خود را در جوار حرم مطهر رضوی شروع کنند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. رواق دارالحفاظ برای برگزاری مراسم قرائت قرآن به کار می‌رود. جدیدترین رواق ساخته شده، رواق دارالمرحمه و کوچکترین رواق نیز رواق دارالعزه است.

علاوه بر تمامی رواق‌های موجود در حرم رواق دیگری وجود دارد که آرامگاه الله وردی خان سازنده پل الله وردی خان اصفهان در آن واقع شده است. او این رواق را، که گنبد الله وردی خان نام دارد، پیش از مرگش با زیر بنای 171 متر مربع به صورت هشت گوش ساخت و وصیت کرد که در همان رواق به خاک سپرده شود.

نزدیک‌ترین رواق به مرقد امام رضا (ع) رواق دارالاجابه است که در زیر زمین حرم مطهر قرار دارد. در بخش شرقی این رواق پنجره‌ای نقره و سقفی به صورت نیم گنبد وجود دارد که در انتها به سرداب حرم می‌رسد. یکی از مهم‌ترین رواق‌های حرم رواق توحید خانه است که جنوب آن ضریح امام رضا (ع) و شمال آن پنجره فولاد قرار دارد.

در میان تمامی رواق‌های موجود رواق دارالکرامه، مختص خادمان است و رواق‌هایی مانند رواق شیخ بهایی، رواق شیخ حر عاملی، رواق دارالزهد، رواق دارالحجه و… از جمله رواق‌های خانوادگی محسوب می‌شوند.

امام رضا (ع) دقیقا در کجا به خاک سپرده شده است؟

همانطور که در بالا اشاره کردیم، ضریح مرقد امام رضا (ع) در سرداب واقع شده است. اما مگر پیکر امام رضا در ضریح مرقد شریف قرار ندارد؟ در صورتی که مرقد امام رضا در سرداب باشد، پس تکلیف مرقد داخل ضریح و روضه منوره چیست؟ از آن جایی که قسمت زیرین ضریح مختص زیر زمین حرم امام رضا (ع) و زیر مرقد شریف طبقه‌ای دیگر قرار دارد، این سوال در ذهن زائران ایجاد می‌شود که دقیقا محل دفن امام رضا کجاست؟

امام رضا (ع) پیش از مرگش در مورد محل قبر خود گفت «به آنها بگو هفت پله پایین بروند و روی آن ضریحی قرار دهند، در صورتی که مخالفت کردند بگو به اندازه یک متر لحد قرار دهند. در صورتی که خدا بخواهد آن محل را وسعت می‌بخشد». هنگامی که امام رضا (ع) به شهادت رسید مامون دستور داد که پیکر مطهرش را در آرامگاه هارون الرشید در سناباد دفن کنند.

به خواست و معجزه خداوند روستا کوچک سناباد توسعه یافت و به شهری بزرگ تبدیل شد. به مرور زمان با گسترش و افزایش ساختمان آرامگاه امام رضا (ع) قبر ایشان که از همان ابتدا نیز پایین‌تر از سطح زمین بود، اختلاف فاصله بیشتری با سطح زمین پیدا کرد و امروزه به شکل سرداب در آمده است. در قسمت شمالی این سرداب راهرویی به منظور دسترسی به مضجع احداث شد و پس از آن ضریح را به صورت هم سطح با سایر بخش‌ها روی سطح زمین نصب نمودند.

به مرور زمان که قبور نزدیک به قبر امام رضا (ع) محو شدند به دستور محمد ولی اسدی صندوق مرمرین با صندوق چوبی مزار جایگزین شد. علاوه بر این سرداب نیز که در اثر گذر زمان به علت رطوبت دچار آسیب شده بود، تعمیر و بازسازی شد. سرداب 27 سال بعد مجددا مورد مرمت قرار گرفت و طی این مرمت تصمیم گرفته شد که راهرو اصلی از سمت مسجد را مسدود نمایند و ببندند و به منظور ورود به سرداب دریچه‌ای کوچک در پایین پا ایجاد نمایند.

برای آخرین بار در سال 1379، هنگام نصب ضریح پنجم، سرداب مرمت شد و استحکام ساختمان آن را افزایش دادند. علاوه بر این سنگ‌های قدیمی مضجع شریف نیز تعویض شدند و با بتن‌ریزی روی آن را پوشانده و تا نزدیکی سقف روی قبر را بالا آوردند.

با انجام این کار ضریح فولادی نگین نشان را بر روی سطح زمین نصب نمودند و یک ورودی جدید برای آن تعبیه کردند که در رواق دارالاجابه قرار دارد. امروزه زائرین آقا و خانم می‌توانند از طریق این رواق به صورت نوبتی از مضجع شریف زیارت کنند.

مساجد حرم امام رضا

آستان قدس رضوی دارای دو مسجد به نام‌های مسجد گوهر شاد و مسجد بالاسر حضرت است که این دو مسجد دارای اهمیت ویژه‌ای از لحاظ تاریخی بوده و از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری و تاریخی مشهد محسوب می‌شوند.

مسجد گوهر شاد

این مسجد در قرن نهم هجری به دستور همسر میرزا شاهرخ تیموری یعنی بانو گوهر شاد ساخته شد. مسجد گوهر شاد که به جای مانده از دوره تیموریان است، شاهکاری بی نظیر از هنر و معماری آن زمان محسوب می‌شود که نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند. این مسجد که در جنوب حرم امام رضا (ع) قرار گرفته با مساحت 2855 متر مربع بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین مسجد جامع شهر مشهد محسوب می‌شود که دارای 4 ایوان و 7 شبستان است.

ساخت مسجد گوهر شاد 12 سال به طول انجامید و عده‌ای بر این باوراند که این مسجد یکی از قدیمی‌ترین صحن‌های حرم مطهر است. مسجد گوهر شاد در اثر زلزله و حمله روس‌ها به حرم رضوی به شدت آسیب دید و بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت.

مسجد گوهر شاد دارای 4 ایوان است و گنبد و گلدسته‌های آن کاملا بر اساس سبک هنر و معماری ایرانی ساخته شده‌اند. ویژگی‌های هنر ایرانی در گچ‌بری‌ها، نقوش برجسته و معرق‌کاری‌های مسجد به خوبی قابل مشاهده است. این مسجد 8 ایوان به نام‌های مقصوره، دارالسیاده، شیخ بهایی، اعتکاف و … دارد.

ایوان مقصوره بسیار باشکوه و زیباست و از مهم‌ترین بخش‌های مسجد محسوب می‌شود که با استفاده از کاشی‌های نفیس که آیات قرآن و نام‌های خداوند روی آنها حک شده، تزئین شده است. در سمت چپ این ایوان کتیبه بایسنقر وجود دارد که تاریخ ساخت مسجد بر روی آن درج شده است. این کتیبه به دست بایسنقر فرزند گوهر شاد نوشته شد که از معروف‌ترین ثلث نویسان آن زمان بود.

منبر صاحب‌الزمان (عج) در کنار محراب ساخته شده از سنگ مرمر مسجد قرار دارد. این محراب از چوب گلابی و گردو ساخته شده است و منبت‌کاری‌ها و نقوشی که روی آن وجود دارد، موجب شده که بسیار ارزشمند باشد.

مسجد بالاسر حضرت

این مسجد که مابین رواق دارالسیاده و روضه منوره واقع شده، قدمتی 1000 ساله دارد. این مسجد دقیقا در بالای سر امام رضا(ع) قرار دارد. به همین دلیل اکثر زائران این مسجد را برای خواندن نماز، دعا و زیارت‌نامه انتخاب می‌کنند. این مسجد از بناهای به جای مانده از دوره غزنویان است.

سایر بخش های حرم امام رضا (ع)

علاوه بر تمامی موارد ذکر شده آستان مقدس رضوی دارای بخش‌ها و امکانات مختلف دیگری نیز است که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.

موزه ها

حرم مطهر رضوی دارای چهار موزه به شرح زیر است.

1- موزه مرکزی: این موزه دارای ساختمانی 4 طبقه است که در آن آثار ارزشمند و نفیس بسیاری نگهداری می‌شود. از جمله اشیایی که در این موزه موجود است می‌توان به گنجینه تمبر و اسکناس، گنجینه سکه و مدال، گنجینه نجوم و ساعت، گنجینه صدف، حلزون و نرم‌تنان و… اشاره نمود که هر طبقه به یک گنجینه اختصاص داده شده است.

2- موزه فرش: این موزه به عنوان نخستین گنجینه تخصصی منسوجات و فرش در ساختمان گنجینه قرآن و نفایس آغاز به کار نمود اما در سال 1390 در صحن کوثر به فعالیت خود ادامه داد. هم اکنون بیش از 100 تخته قالی و قالیچه ارزشمند در این موزه نگهداری می‌شود که تعدادی از آنها مربوط به دوره صفویه هستند.

3- موزه مردم شناسی: موزه مردم شناسی در ضلع جنوب غربی حرم امام رضا (ع) واقع شده است. این موزه پیش از آنکه برای حرم خریداری شود، گرمابه بود که با واگذاری به حرم در سال 1385 به موزه تبدیل شد. از طریق صحن جامع رضوی می‌توان به موزه مردم شناسی دسترسی پیدا نمود.

4- گنجینه نفایس: این موزه در ضلع شرقی حرم واقع شده و دارای ساختمانی دو طبقه است. نخستین طبقه به گنجینه قرآن اختصاص دارد و 79 قرآن نفیس در آن نگهداری می‌شود. هدایای استاد محمود فرشچیان و مقام معظم رهبری نیز در طبقه دوم موزه نگهداری می‌شود. از طریق صحن کوثر می‌توان گنجینه نفایس دسترسی پیدا نمود.

کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی

این کتابخانه از بزرگ‌ترین و فعال‌ترین کتابخانه‌های کشور محسوب می‌شود و دارای بیش از 7 میلیون مراجعه کننده است. کتابخانه آستان قدس رضوی در ضلع شمالی بست شیخ طوسی واقع شده و برخی از کتاب‌هایی که در این کتابخانه موجودند، متعلق به 12 قرن پیش هستند.

کتابخانه مسجد گوهر شاد

این کتابخانه در نزدیکی مسجد گوهر شاد در سال 1332 ساخته شد و آستان قدس رضوی مدیریت آن را بر عهده دارد. این کتابخانه که کتابخانه تخصصی اهل بیت علیه الاسلام محسوب می‌شود، فعالیت گسترده‌ای در زمینه نشر فرهنگ اسلامی دارد.

دارالشفا امام رضا (ع)

این مرکز در ورودی شیخ طوسی واقع شده و دارای کامل‌ترین تجهیزات پزشکی ممکن است که از جمله آنها می توان به آزمایشگاه، داروخانه، رادیولوژی، اورژانس، کلینیک‌های تخصصی و … اشاره نمود.

مهمان سرای حضرت

این مهمان‌سرای باشکوه در صحن غدیر و بست شیخ حر عاملی واقع شده است و پذیرایی بی‌نظیری از زائران حرم رضوی دارد. این مهمانسرا در زمان صفویه ساخته شد و دارای بخش‌های مختلفی است که غذای زائران حرم را تهیه می‌کنند. غذای حضرت بسیار متبرک است و زائران همیشه برای دریافت این غذای پربرکت صف‌های طولانی می‌ببندند.

• مرکز نمایشگاه‌ها و همایش‌های آستان قدس که این مرکز در ورودی باب‌الجواد قراردارد.
• بنیاد پژوهش‌های اسلامی
• دانشگاه علوم اسلامی رضوی
• سرویس‌های بهداشتی
• پارکینگ‌های حرم

شرایط بازدید

مشهد مقدس و حرم مطهر امام رضا (ع) به عنوان مهم‌ترین جاذبه گردشگری در ایران هر ساله پذیرای بیش از 30 میلیون زائر از سراسر نقاط ایران و جهان است. زائران و محبان امام هشتم شیعیان می‌توانند با تهیه بلیط هواپیما یا بلیط قطار مشهد در کوتاه‌ترین زمان ممکن به زیارت حرم مطهر بروند. آستان مقدس رضوی به صورت 24 ساعته در تمامی روزهای سال پذیرای زائران عزیز است و می‌توانند هر ساعتی که دلشان هوای حرم امام رضا (ع) را داشت به جوار آن بروند و حس و حالی ناب و دست‌نیافتنی را تجربه نمایند.

راه های دسترسی به حرم امام رضا (ع)

حرم امام رضا (ع) اصلی‌ترین جاذبه گردشگری مشهد محسوب می‌شود، از این رو اغلب مسافرانی که به این شهر سفر می‌کنند، ابتدا به زیارت حرم رضوی رفته و بعد به سایر برنامه‌های تفریحی یا کاری و تجاری خود می‌پردازند. به همین دلیل در نقاط مختلف شهر مشهد ایستگاه‌های اتوبوس و مترو متعددی تعبیه شده که به ایستگاه حرم می‌روند و زائران با استفاده از این خطوط به راحتی و در کوتاه‌ترین زمان ممکن می‌توانند خود را به حرم برسانند.

علاوه بر این، تاکسی‌های درون شهری و خودروهای اینترنتی نیز می‌توانند انتخاب مناسبی برای دسترسی به آستان قدس رضوی باشند. انتخاب نوع وسیله نقلیه و روشی که زائران برای رسیدن به حرم انتخاب می‌کنند، کاملا بستگی به فاصله محل اقامت آنها از حرم دارد.

زائران عزیز در صورتی که می‌خواهند سفری لذت‌بخش به مشهد مقدس داشته باشند و بتوانند به راحتی از تمامی جاذبه‌های گردشگری آن بازدید نمایند می‌توانند از خودروهای اجاره‌ای نیز استفاده نمایند و سفری به یاد ماندنی را برای خود رقم بزنند.