یخچال خشتی میبد؛ تاریخچه+نقشه

از جمله کهن ترین و قدمت دار ترین یخچال های موجود در استان یزد، یخچال خشتی میبد می باشد که یکی از عظیم ترین یخچال های خشتی کشور بشمار می رود. یخچال مورد نظر را پیرامون آب انبار، کاروانسرای چاپار خانه و رباط شاه عباسی می توان جستجو کرد. سال های دور از یخچال ها در زمینه های مختلفی استفاده می کردند. در ایران نیز ساخت یخچال ها رواج داشت، که به منظور حفظ و نگهداری از یخ در فصل گرما احداث شده بودند.

جالب اینکه بدانید خود یخ ها انواع گوناگونی داشتند و دسته بندی می شدند. برخی از یخ ها به جهت ساخت بستنی، دسته دیگر برای حفظ مواد غذایی و برخی دیگر برای سرد کردن نوشیدنی ها کاربرد داشتند. در این بین یخ هایی تزئینی نیز تولید می شدند که خانواده های متمول بیشتر از آنها استفاده می کردند. رنگ این یخ ها قرمز بود و داخل آنها دانه های انار دیده می شد و به یخ های بلورین معروف بودند. یخچال خشتی میبد نیز همین کاربردها را داشت.

در ضلع جنوبی این بنا دریچه کوچکی قرار داشت که از آن برای بیرون کشیدن یخ ها در فصل گرما استفاده می شد. تعدادی از یخچال ها در گذشته تنها برای قشر متمکن جامعه ساخته می شدند و فقط آنان می توانستند از آن ها استفاده کنند اما برخی دیگر مثل همین یخچال میبد را افراد خَیر احداث نموده و به مردم اهدا کردند تا همه بتوانند در گرمای تابستان از برکت وجود آن بهرمند شوند.

چنانچه قصد بازدید از شهر بادگیرهای یزد را دارید، دیدن از این یخچال باستانی را فراموش نکنید و از شگفتی های ایران کهن لذت ببرید. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه های گردشگری می توانید به مجله مستر بلیط سر بزنید.

تاریخچه یخچال خشتی میبد

در قسمت بالا گفتیم که یخچال خشتی میبد یزد یکی از قدیمی ترین و عظیم ترین سازه های خشتی در ایران می باشد. آنچه که درباره قدمت این یخچال مشخص است اینکه پیشینه آن به قبل از دوره قاجار بر می گردد و کارشناسان بر این باورند که تاریخ احداث آن به عصر صفویه یعنی چیزی نزدیک به 400 سال پیش مربوط می شود. به توجه به اهمیت باستانی آن، در سال 1375 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. این بنا در 50 کیلومتری و مرکز استان یزد قرار دارد.

دیوارهای آن خشتی بوده و گنبد بزرگی روی آن احداث گشته است. یخچال مورد نظر را به گونه ای بنا کرده اند که دارای 12 متر ارتفاع بوده و عمق آن به 5 متر می رسد. دهانه یخچال نزدیک 7 متر می باشد و اطراف آن طوری احداث شده که بتوان روی آن نشست و عرضی 1.5 متری دارد. بیشترین یخی که در کشور ما تولید می شده مربوط به یخچال خشتی میبد یزد بوده که یخ را به بهترین شکل ممکن و برای مدتی طولانی نگهداری کرده است. در واقع در سالیان دور، یخ یک محصولی با ارزش و هزینه بر محسوب می شد و یخچال ها بیشتر در مجاورت خانه ثروتمندان تاسیس می شدند.

آب موجود در قنات ها و چاه های پیرامون یخچال در فصل سرما به صورت مرحله به مرحله به حوضچه های مخصوص ریخته می شد و تا زمانی که پُر شده و یخی قوی را تشکیل دهد این روند ادامه داشت. پس از آن یخ ها را به قطعات کوچکتری تقسیم بندی کرده و در قسمتی که یخ در آن ماندگاری بالاتری داشت، نگهداری می کردند و لابه لای آنها آب می ریختند.

این عمل باعث می شد که یخ در فصل تابستان تا مدتها باقی بماند. یزد یکی از استان های است که در منطقه خشک و گرمسیری کشور قرار دارد، از این حیث ساخت یخچال برای آن امری ضروری بود. تابستان ها برای اینکه نور خورشید به داخل سازه نفوذ نکند، و سرمای داخل آن حفظ شود دریچه ها و منافذ را می پوشاندند و در نهایت یخ را به گروهی از جامعه که تمکن مالی بالایی داشتند با قیمت مناسبی می فروختند.

در نزدیکی یخچال خشتی میبد یکی از کاروانسراهای معروف و قدیمی یزد را خواهید دید که از قدمت طولانی برخوردار بوده و اگر به بازدید این یخچال بروید می توانید از این کاروانسرا نیز دیدن کنید. برای رفتن به این مکان جذاب کافی است چمدان ها را ببندید و بلیط قطار یزد را از مستر بلیط تهیه نمایید.

نقشه یخچال خشتی میبد

رُویه داخلی این یخچال خشتی از رُویه بیرونی آن عمیق تر است و چهار قسمت اصلی دیوارهای سایه انداز، مخزن یخ، آبگیر و گند بزرگ آن را شکل می دهند. ملاتی که در این سازه عظیم به کار گرفته شده شامل: خشت خام، آهک، گل، سنگ و چوب می باشد. در مراحل اولیه تاسیس بنا، نیم متر آن را با سنگ، ملات، ماسه و آهک انباشته کردند و در باقی آن از خشت و گل استفاده شده است.

مواردی وجود دارد که در تاسیس این یخچال به خوبی به آن دقت شده مانند: ملات مورد استفاده، ایجاد سرمای کافی جهت حفظ یخ، طریقه تولید یخ و پوشش مناسب سازه که عدم توجه به آنها باعث می شد یخچال ها بازدهی مناسب را نداشته باشند.

از این رو در این مکان ها حوض های تولید یخ، دیوارهایی به منظور ایجاد سایه و گودال های کله قندی تاسیس می شد. پهنای دیوار این یخچال در ناحیه پایین بیشتر از ناحیه بالا طراحی شده بود. اگر به نمای بیرونی بنا دقت کنید می بینید که به صورت پلکانی ساخته شده، علت این کار این است که فشار وارد شده بر گنبد در لایه ها پخش گردد و کمتراحساس شود.

مخزن یخ یخچال میبد در ضلع شمالی قرار گرفته و با یک رُویه شیب دار به محفظه نگهدارنده یخ الحاق شده است. به منظور هوا رسانی در قسمت داخلی، منافذی تعبیه شده، طوری که هوا را به گردش در می آورد و یخ ها در فصل گرما آب نمی شوند.

شرایط بازدید

برای اینکه به یزد سفر کرده و در شهر میبد از این یخچال خارق العاده دیدن کنید، شرایط مناسبی پیش رو دارید، مثلا: می توانید از تورهای گردشگری برای یک سفر هیجان انگیز و البته مقرون به صرفه نهایت استفاده را ببرید. نکته ای که درباره سفر به منطقه گرم و خشک یزد وجود دارد این است که، سفر تفریحی را به باید گونه ای زمان بندی کرد که در فصل بهار یا پاییز آنجا باشید.

اگر بازدید از یخچال میبد در فهرست گردشگری شما وجود دارد بهتر است در این فصل ها به دیدن آن بروید البته داخل خود یخچال هوایی بسیار مطبوع در گردش می باشد، طوری که سفر در تابستان را نیز برای شما شیرین و دلچسب می کند. یخچال خشتی میبد در گروه آثار فرهنگی رده بندی می شود و با پرداخت ورودی اندک می توانید از این معماری زیبای ایرانی لذت ببرید، البته مبلغ هزینه ورودی برای اتباع خارجی قدری بیشتر است. همه روزه از ساعت 09:00 صبح تا 17:00 عصر شرایط بازدید محیا می باشد.

آدرس و نحوه دسترسی با مترو

برای رفتن به میبد یزد وسایل نقلیه عمومی مختلفی مثل قطار، اتوبوس و هواپیما در اختیار شما قرار دارد. چنانچه از تهران، کرمان و یا بندرعباس راهی یزد هستید و انتخاب تان قطار باشد باید بدانید که آن قطار در میبد ایستگاه دارد و توقف خواهد کرد. با اتوبوس هم از مبدا تهران می توان برای میبد مستقیماً بلیط خریداری کرد اما اگر سفری هوایی در پیش دارید، بلیط را برای یزد تهیه کنید و از آنجا با تاکسی به این شهر سفر کنید.

نکته قابل ذکر این است که برای رفتن به یخچال خشتی میبد از تاکسی و اتوبوس می توانید بهره ببرید ولی امکان استفاده از مترو وجود ندارد زیرا استان یزد هنوز به این سرویس حمل و نقلی عمومی مجهز نشده است.