معمولا اکثر افرادی که به مشهد سفر می کنند، در آن جا به بازدید از مسجد گوهرشاد نیز می پردازند. مسجد گوهرشاد در نزدیکی حرم امام مطهر رضا علیه السلام واقع شده است که با گنبد هایی عظیم و آبی رنگ خود، همه را به خود جذب می کند. این مسجد به علت موقعیت مکانی خاصی که دارد بیشتر زائران پس از زیارت حرم امام رضا، به آن جا می روند و از این رو می توان گفت که این مسجد یکی از شلوغ ترین و پر بازدید ترین مسجد ها در کشور است.
افرادی که از این مسجد تاریخی بازدید نموده اند شاهد معماری بی نظیر و زیبایی آن هستند. به خاطر زیبایی و ظرافت خط و کاشی کاری معماری مسجد گوهرشاد از شاهکارهای معماری ایرانی در عصر تیموری شناخته می شود.
این مسجد به وسیله ۸ ورودی بزرگ و کوچک به حرم امام رضا علیه السلام متصل شده است و دارای یک صحن به مساحت ۲۸۵۰ متر مربع است که از جمله بزرگ ترین بنا های استان قدس رضوی به شمار می رود. مسجد گوهرشاد پس از گذشت سالیان بسیاری هنوز هم به عنوان یکی از جاذبه های دیدنی مشهد به حساب می آید و همین طور یک مکان فوق العاده و مناسب برای اقامه نماز جماعت و هم چنین برگزاری مراسم های سیاسی و فرهنگی است.
اگر قصد دارید برای زیارت به حرم امام رضا علیه السلام بروید؛ می توانید بلیط هواپیما مشهد را تهیه کرده و راهی این شهر شوید. در آن جا نیز پیشنهاد می کنیم سری هم به مسجد قدیمی گوهر شاد بزنید مطمئنا پشیمان نمی شوید.
تاریخچه مسجد گوهرشاد
در زمان گذشته تقریبا هنگامی که تیموریان حکومت می کردند، ساخت اکثر بنا ها به دست بهترین معماران صورت می گرفت. گوهرشاد دختر امیر غیاث الدین ترخانی یکی از پادشاهان بزرگ دوره تیموری بود، وی زمانی که ۱۶ سال داشت با شاهرخ که فرزند ارشد تیمور و جانشین او بود ازدواج کرد.
این بانوی معروف و بزرگ در سال ۸۱۸ قمری دستور داد که این مسجد تاریخی و سیاسی را بنا کنند زیرا او زنی بسیار مذهبی و پاکدامن بود که علاقه بسیاری به ائمه اطهار داشته است. قصد او از ساخت مسجد گوهرشاد این بود که پس از مرگش او را همین مکان دفن کنند. گوهرشاد در جریان قیام میرزا ابوالقاسم بابر و دسیسه گروهی از سیاستمداران در هرات، زمانی که ۸۸ سال داشت به قتل رسید.
این مسجد زیبا در زمان های متنوع و بارها به دلیل عوامل انسانی و طبیعی صدمات بسیار زیادی دیده است؛ به عنوان مثال در سال ۱۸۰۴ بر اثر زمین لرزه ایوان مقصوره صدماتی به آن وارد شد که مورد بازسازی قرار گرفت. هم چنین در سال ۱۳۳۰ هجری قمری بر اثر گلوله باران روس ها، ایوان و گنبد های مسجد صدمه دیدند و پس از مدتی دوباره آن را مورد مرمت و بازسازی قرار دادند.
نا گفته نماند که در سال ۱۳۳۹ گنبد ایوان مقصوره جهت بازسازی اساسی و کامل تخریب شد و زیر نظر یک مهندس مشهور به نام عباس آفرنده و معمارهای ایرانی با رعایت همان ویژگی های قدیمی و نگه داشتن مشخصات اصلی آغاز شد و در سال ۱۳۴۱ مرمت آن پایان یافت، در همان موقع بود که سنگ های آزاره درون ایوان مقصوره نیز مورد تعویض قرار گرفت و با سنگ های مرمر کف ایوان پوشیده شد.
علاوه بر این ها، در سال ۱۳۴۵ اطراف ساقه گنبد با کاشی معرق کتیبه ای تزیین شد. نام گوهرشاد در دو قسمت با کاشی معرق طراحی شده است، یکی در بخش بالایی در نقره ای که به دارالسیاده وصل می شود و دیگری بر روی کتیبه ایوان مقصوره که با خط بسیار زیبای شاهزاده بایسنقر آن را هک کرده اند. در بخش میانی آن کتیبه ای به اسم محمدرضا امامی موجود می باشد.
گنبد مسجد گوهرشاد در طی این سال ها ۴ بار در مورد تعمیر و بازسازی قرار گرفته است. سبک ساخت مسجد گوهرشاد به شیوه ۴ ایوانی می باشد. قابل ذکر است که افراد سازنده مسجد گوهرشاد تقریبا حدود ۱۲ سال از عمر خود را پای ساخت و ساز این مسجد گذاشتند تا بهترین و با شکوه ترین مسجد در کشور را بسازند.
نقشه و معرفی بخش های مختلف
مسجد گوهرشاد مشهد زیر بنایی حدود ۹ هزار و ۴۰۰ متر مربع دارد و در بخش جنوبی آرامگاه امام رضا واقع شده و به رواق های دار الحفاظ و دارالسیاده آن متصل است. صحن آن ۲۸۰۰ متر مربع وسعت دارد و بنای مسجد شامل ۷ شبستان و ۴ ایوان گسترده است.
قسمت های گوناگون مسجد را گنبد خانه پشت ایوان مقصوره با شبستان های ۱ طبقه به هم متصل می کنند. ایوان شمالی ایوان دارالسیاده نام دارد و ایوان جنوبی به ایوان مقصوره معروف است. ایوان غربی ایوان شیخ بهاءالدین و ایوان شرقی را ایوان
اعتکاف نام گذاری کرده اند.
-
ایوان مقصوره مسجد گوهرشاد مشهد
ایوان های مرتفع و مجلل مسجد در اضلاع آن به صورت قرنیه یک دیگر ایجاد شده اند و از نمونه مهم ترین ایوان های مسجد ایرانی که هنرهای بسیار گوناگونی در آن به کار رفته، ایوان مقصوره است، که حدود ۵۰۰ متر مربع مساحت و ۳۷ متر طول دارد و جزء بزرگ ترین ایوان این مسجد به شمار می رود. این ایوان در بین ایوان محراب مسجد قرار گرفته که تشکیل شده از سنگ مرمر به صورت یک پارچه است.
در بین مقرنس کاری های آن کتیبه ای وجود دارد و بر بخش بالایی این ایوان گنبد مسجد واقع شده است. از دیگر اجزای ایوان، منبری است که اکنون به نام منبر صاحب الزمان شناخته می شود و آن را از چوب گلابی و گردو ساخته اند و هنرهای منبت کاری بسیار زیبایی در ساخت آن به کار رفته است. این منبر توسط محمد نجار خراسانی هنرمند ناشناس دوره فتحعلی شاه قاجار ساخته شد و بعد ها این منبر توسط حیدر نیکنام گلپایگانی تعمیر و بازسازی گردید.
-
ایوان ساده مسجد گوهرشاد مشهد
بعد از معرفی ایوان مقصوره، نوبت به ایوان ساده می رسد که به طور دقیقی با این ایوان قرینه و رو به قبله است. ایوان ساده نیز مانند ایوان های دیگر زیبایی هنر اسلامی و به خصوص خوشنویسی را در خود جای داده است. از جمله ویژگی های جالب این بنا پیشانی آن است که به نوعی کتیبه مزین گشته، که مرمت این بنا متعلق به دوره شاه عباس صفوی است.
از دیگر کتیبه های این ایوان آیات قرآن است که در کفش داری ۱۱ و ۱۲ و همین طور پیشانی خود ایوان حک گردیده است. امضای این آثار خوشنویسی متعلق به محمدرضا امامی اصفهانی است.
-
ایوان شرقی مسجد گوهرشاد مشهد
این ایوان از زمان های گذشته به ایوان حاج حسن معروف بوده است. هم اکنون ایوان شرقی متصل به رواق امام خمینی در صحن حرم است. این ایوان با کاشی هایی که با خط کوفی معلقی نوشته شده، مزین است.
نمونه های اولیه از بناهای هنری ایرانی اسلامی مساجد ۴ ایوانی بوده اما باید گفت که مسجد گوهرشاد بهترین نمونه برای مساجد ۴ ایوانی است. اگر تمایل دارید که بخش های مختلف آن را شناخته و از بناهای اطراف آن هم دیدن کنید بهتر است که از مجله مستر بلیط کمک بگیرید.
-
ایوان غربی مسجد گوهرشاد مشهد
ایوان غربی مسجد گوهرشاد در زمان های قدیم متصل به بازار بوده اما اکنون با بست شیخ بهاءالدین عاملی مرتبط است. از این ایوان کانال آبی عبور می کرده تا منبع آبی این مسجد را به وجود آورد، به همین دلیل به ایوان آبی معروف است. همانند ایوان های دیگر مسجد گوهرشاد این ایوان هم به سوره هایی از قران مزین است که با خط بنایی روی سطح آن نگاشته شده و جلوه ای خاص را در آن به وجود آورده اند.
-
گنبد و مناره های مسجد گوهرشاد مشهد
بر فراز ایوان مقصوره، گنبد مسجد با ارتفاع ۴۱ متر وجود دارد و سطح بیرونی آن با آجر لعاب دار به رنگ آبی و هم چنین یک کتیبه با خط کوفی مزین گردیده است. دو مناره که دارای کتیبه هستند نیز به ارتفاع ۴۳ متر وجود دارد. این مناره ها از روی زمین آغاز شده اند و به صورت پیوسته به بالای ایوان مقصوره می روند و به شکل یک گلدسته ظاهر می شوند.
دور بیرونی گنبد 61/85 متر بوده است و در سال 1341 به خاطر مشکل ها و آسیب هایی که برای آن به وجود آمد این گنبد برداشته و به صورت مجدد گنبد جدید با مصالح نو ساخته و تزئین شد. این مناره ها و گنبد به شدت زیبایی چشم نوازی دارند و هر بازدید کننده ای را مجذوب خود می کنند.
-
منبر صاحب الزمان
در قسمت زاویه جنوبی و در نزدیکی محراب منبر بسیار بلندی قرار دارد که به منبر صاحب الزمان معروف است. این منبر به دستور فتحعلی شاه قاجار در سال ۱۲۴۳ هجری قمری و توسط محمد نجار به وجود آمد و از جمله ویژگی های بسیار زیبای آن می توان به شیوه قلم زنی و منبت کاری و همین طور عدم استفاده از میخ و آهن در ساختن آن اشاره کرد.
ساخت این منبر در سال ۱۲۴۳ آغاز شد و بعد از ۵ سال متوقف شد، اما بعدها به وسیله محمد نجار کار آن به پایان رسید. این منبر دارای ۱۴ پله و ارتفاع آن از زمین تا عرشه ۷ و نیم متر و ابعاد عرشه 14/1 در 12/1 است. کتیبه پیش طاق این مسجد توسط بایسنقر میرزا و با خط ثلث نگاشته اند. در سر تا سر مسجد گوهرشاد آیات قرآن و احادیث گوناگونی به چشم می خورد که با خط بسیار زیبای ثلث روی سرامیک ها و کاشی ها حک شده است.
-
شبستان های مسجد گوهرشاد
از دیگر جلوه های باشکوه مسجد گوهرشاد باید به شبستان های زیبای آن اشاره کرد. شبستان ها فضا هایی در مساجد را تشکیل می دهند که از ستون های بسیاری برخوردارند و از طرف دیگر با صحن اصلی مسجد ارتباط دارند. البته باید عنوان کرد که ستون ها بخش جدایی ناپذیر از شبستان ها نیستند زیرا مساجد معماری عثمانی فاقد ستون هستند.
بی نظیر ترین و بهترین شبستان ها را می توان در معماری مسجد های گوهرشاد و امام اصفهان مشاهده کرد. معمولاً شبستان ها در مساجد برای برگزاری نماز جماعت کاربرد داشته اند اما امروزه علاوه بر برگزاری نماز فعالیت های فرهنگی در شبستان مسجد ها اجرا می شود. مسجد گوهرشاد از شبستان های بسیاری برخوردار است که هر کدام از آنها از نظر هنر و زیبایی خواص و منحصر به فرد هستند.
توجه داشته باشید که اکثر شبستان های مسجد گوهرشاد در زمان های مختلف مورد بازسازی واقع شده اما آن چه که مورد توجه است سقف ضربی شبستان ها، که با هم دیگر کلاف شده اند. این شبستان ها به صورت قرینه در اطراف چهار ایوان اصلی مسجد ساخته شده، ما در ادامه مهم ترین شبستان های مسجد گوهرشاد را به شما معرفی می کنیم.
شبستان گرم
این شبستان معمولاً جهت عبادت و نمازگزاری مردان قرار گرفته شده است. شبستان گرم واقع شده در قسمت ضلع شرقی مسجد و در کنار ایوان شرقی است. از نمونه جلوه های بی نظیر این شبستان کاشی کاری های مجلل با نقش های اسلامی و اسلیمی است.
شبستان سبزواری
شبستان سبزواری در کنار ایوان شرقی و در ضلع شرقی مسجد قرار گرفته است که از نظر میزان وسعت شبستان کوچکی محسوب می شود. هم چنین شبستان در آغاز سال ۹۰ مورد بازسازی قرار گرفت. این شبستان از قسمت شرقی به رواق تازه احداث شده امام خمینی ارتباط دارد.
شبستان تبریزی
این شبستان در گذشته به نام شبستان بزرگ معروف بوده و به این خاطر که این شبستان از وسعت بالایی برخوردار است. شبستان تبریزی واقع شده در بخش ضلع جنوبی مسجد است و در میان رواق امام خمینی و ایوان مقصوره قرار دارد. نکته ای که باید ذکر شود این موضوع است که شبستان تبریزی از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ در حال بازسازی و مرمت با رعایت همان ویژگی های اصلی بوده است.
شبستان نهاوندی
از جمله شبستان های بزرگ و گسترده مسجد گوهرشاد مشهد شبستان نهاوندی است که در قسمت ضلع جنوبی و در کنار ایوان مقصوره قرار دارد. نام گذاری آن به شبستان نهاوندی به این دلیل که نماز جماعت به امامت حاج شیخ علی اکبر نهاوندی بر پا می شده، است. نا گفته نماند که تزیین های بسیار زیبای معرق و کاشی کاری شبستان نهاوندی قادر است چشم هر بیننده ای را به خود خیره کند.
شبستان نجف آبادی و علوی
این شبستان واقع شده در کنار ایوان غربی است، شبستان علوی نیز در جوار رواق دارالسیاده و همین طور مدرسه پریزاد قرار گرفته است و در قسمت ضلع شمالی مسجد قرار دارد. توجه داشته باشید که شبستان ها تنها محلی جهت عبادت نیستند؛ در زمان های گذشته شبستان ها مکان های گرمی محسوب می شدند که در شب های سرد زمستان افراد زیادی را به خود پناه می دادند.
اکنون نیز به جز شبستان گرم که به نمازگزاری آقایان اختصاص یافته است از شبستان های دیگر بهره های فرهنگی برده می شود. همچنین از مراسم های عزاداری و جشن گرفته تا جلسات مهم، همگی در شبستان مسجد گوهرشاد برپا می شود.
از جمله دیگر جاذبه های با شکوه مسجد گوهرشاد در این است که صدای اقامه نماز و صدای دعا به هیچ عنوان قطع نمی شود و همین مسئله باعث شده است که مسجد گوهرشاد و به خصوص شبستان های آن به مکانی بی نظیر جهت کسب آرامش معنوی تبدیل شود.
نا گفته نماند که علاوه بر کاربرد های ذکر شده، در گذشته بسیاری از تصمیمات مهم از جمله؛ تحصن جهت مخالفت با کشف حجاب و به خاک و خون کشیده شدن ۱۰ ها نفر و همین طور بمباران آن به وسیله توپ های روسی، همگی در مسجد گوهرشاد صورت می گرفته است.
شرایط بازدید
بازدید از مسجد گوهرشاد مشهد نیازمند شرایط ویژه و خاصی نیست و شما می توانید هر زمان که مایل بودید از آن بازدید کنید. همان طور که می دانید این مسجد در جوار حرم مطهر امام رضا واقع شده است و نیازی به طی کردن مسافت طولانی نیست و شما به راحتی قادر خواهید بود از این مسجد باشکوه دیدن کنید.
اگر قصد سفر به مشهد و زیارت را داشتید توجه داشته باشید که بلیط خود را از سایت های معتبر بخرید. از نمونه سایت های معتبر مستر بلیط است که می توانید با خیال راحت بلیط خود را رزرو کنید و یک سفر امن را تجربه کنید.
راه های دسترسی به مسجد گوهرشاد
همان طور که گفته شد؛ مسجد گوهرشاد در جوار حرم امام رضا علیه السلام واقع شده است و شما می توانید به راحتی پس از زیارت حرم امام رضا از مسجد گوهرشاد دیدن کنید. دسترسی به این مسجد عظیم بسیار آسان است و شما قادر خواهید بود با اتوبوس های BRT و یا مترو به آن جا بروید.
دل حرم خداست ،در حرم خدا جز خدا را منشان،هر وقت دعا میکنید حریم خصوصی خود را حفظ کنید چون هر فعلی عادت رفتاري ایجاد خواهد کرد و هر عادت رفتاري عکس العملی بهمراه دارد.التماس دعا