حمام فاضلخانی؛ معرفی + راه های دسترسی

ساختار حمام های ایرانی ریشه در طریقۀ زیست ایرانیان پیش از اسلام و تحت تأثیر ادیان باستانی این سرزمین و آیین هایی چون پاکی و طهارت دارد. به جز اندک آثار باقی مانده از گرمابه های شاهانه تخت جمشید، مورد مطالعۀ مناسبی برای فهم ساختار معماری این حمام ها به دلیل جنگ ها و خرابی های فراوان قرون متمادی به دست نیامده است.

عمدۀ آثار حمام های به جامانده در ایران مربوط به عصر پس از حملۀ مغولان به ویژۀ عصر صفوی است. از حمام های شهری پیش از این دوره به دلایلی همچون حملۀ مغولان، عقاید خرافی و عدم باور حکام اولیۀ مغول به شست و شوی سر و بدن، تنها می توان به مستندات مکتوب پزشکی و ادبی اثری مشاهده کرد.

عمدۀ دلایل شکل گیری حمام در این دوران بر مبنای دو عامل: 1. ضروریات و مؤلفه های مادی: شامل قدرت اعمال حاکمیت حکومت، وسعت شهرها و افزایش جمعیت، ثبات قدرت و توسعه اقتصادی. 2. مؤلفه های معنایی: شامل احکام فقهی پاکی و نجاست، نظافت در ادیان و هنردوستی حکام و پادشاهان؛ قابل دسته بندی هستند.

در این بخش به سراغ شهر بشرویه در استان خراسان جنوبی می رویم و در مورد یکی از حمام های تاریخی آن که به جای مانده از گذشت است توصیفاتی را ارائه می کنیم.

معرفی حمام فاضلخانی

حمام فاضلخانی توسط میراث فرهنگی خراسان با عنوان حمام فاضلخانی 2 در فهرست آثار تاریخی شهرستان بشرویه به ثبت رسید. این حمام که در حال خاضر به صورت حمام عمومی زنانه استفاده می شود در شهر بشرویه خیابان ملاعبدالله تونی، کوچه ملا عبدالله قرار دارد. فاضلخان تونی یکی از فضلای دوره صفویه بود که در آن دوران دو حمام زنانه و مردانه و یک آب انبار در بشرویه ساخت.

بنابر این شواهد مشخص می شود این حمام نیز در زمان صفویه بنا شده است. در مجله مستر بلیط بسیاری از حمام های تاریخی ایران را بررسی کرده ایم، اگر به این مباحث علاقه مندید می توانید این مجله اینترنتی را دنبال کنید.

معماری حمام فاضلخانی

ورودی حمام فاضلخان در داخل کوچه قراردارد و دارای سردری با ارتفاع چهار متر است که در دوره های اخیر آن را به صورت نمای بتونی مرمت کردند. پس از ورودی، راهرویی وجود دارد به عرض 17.5 متر که با شیب کمی به فضای بینه می رسد. بینه را تقریبا چلیپایی شکل ساخته اند، که از یک فضای مربع شکل مرکزی و چهار فضای ایوان مانند در چهار ضلع آن تشکیل می شود.

سقف بینه مربع شکل مرکزی، به صورت گنبدی کوتاه ساخته شده ، که با استفاده از گوشواره و تبدیل بنای چهارگوش، به هشت ضلع و سپس شانزده ضلع ایجاد شده است. فضاهای ایوان مانند موجود در چهار ضلع این بنا، به وسیله طاق هایی با قوس هلالی پوشیده شده اند. در ضلع جنوبی ایوان بزرگ، دو درگاه وجود دارد که انتهای آنها به اتاقکی مستطیل شکل می رسد و محل تعویض لباس هستند.

روشنایی فضای بینه از طریق دو نورگیر، یکی در وسط گنبد و دیگری در میانه ایوان غربی تامین می شود. ورودی میان در، در مقابل ورودی بینه قرار دارد. عرض میان در دو متر است که با سطحی شیب دار به فضای گرمخانه، می رسد. در انتهای میان در و در گوشه ای که به صورت پخ در آمده است، ورودی گرمخانه واقع گردیده است.

گرمخانه، فضایی هشت ضلعی با چهار ضلع کوچک و چهار ضلع بزرگ است. این فضای هشت ضلعی توسط گنبدی همانند بینه پوشیده شده اند. اضلاع بزرگ این هشت ضلعی شامل ایوان هائی است که به وسیله‌ی طاق هایی با قوس هلالی پوشیده شده اند. عمق این ایوان ها با هم تفاوت دارد.

ایوان شرقی که دارای 8.5 متر طول است، قبلا محل حوض خزینه این حمام بوده است که در حال حاضر این فضا به اتاقک های دوشدار تبدیل شده است. اضلاع کوچک فضای هشت ضلعی گرمخانه شامل سه ورودی، گرمخانه، نظافت خانه و اتاق سکودار است.

نورگیری این فضا از طریق سه نورگیر در سقف آن انجام می گیرد. سطح داخلی در تمام فضاها به وسیله لایه ای از ساروج پوشیده شده است. برای ساخت این بنا از مصالحی مانند آجر، خشت و ملات ساروج استفاده کرده اند.

راه های دسترسی به حمام فاضلخانی

برای اینکه از این حمام دیدن کنید می توانید به شهر بشرویه سفری داشته باشید. این بنا در بافت تاریخی شهر قرار دارد و می توانید هم با خودرو شخصی و هم وسایل حمل و نقل عمومی شهری مانند اتوبوس و تاکسی هائی، که در شهر رفت و آمد دارند، به این منطقه بروید.

شرایط بازدید

این حمام در حال حاضر نیز مورد استفاده است، پس برای اینکه بتوانید از این بنا دیدن کنید باید تنی نیز بر آب بزنید!! در ضمن باید هزینه ای نیز برای ورود به آن پرداخت کنید.