قلعه دزک کیار؛ معرفی + راه های دسترسی

قلعه های بسیاری از گذشته در ایران به جای مانده است که هر کدام دارای کاربری و معماری مخصوص به خود هستند. این قلعه برخی برای محافظت از راه ها و شهرها و روستاها بنا می شدند و برخی دیگر محل سکونت حاکمان وقت بودند. قلعه هایی که وظیفه حفاظت را بر عهده داشتند یا در بیابان و صحراها و در بین راهها قرار داشتند و یا در اطراف شهرها بنا می شدند.

دسته دوم که محل حکومت والیان و حکام بودند را درون شهر می ساختند و اکثر در مرکز شهر قرار داشتند و حاکم به همراه خانواده اش در این مکان زندگی می کرد. قلعه هایی که در ایران باقی مانده اند اکثرا از نوع اول هستند ولی با این حال قلعه های نوع دوم نیز کم نیستند.

یکی از قلعه هایی که زمانی محل حکومت حکام محلی بود قلعه دزک است که در روستای دزک چهار محال بختیاری قرار دارد. مجله مستر بلیط این بار این قلعه را برای معرفی به خوانندگانش انتخاب کرده است؛ پس اگر از دوستداران تاریخ این مرز و بوم هستید به ادامه این مطلب توجه کنید.

معرفی قلعه دزک کیار

این قلعه در روستای دزک از توابع شهرستان کیار استان چهار محال بختیاری قرار دارد و تاریخ ساخت آن به زمان قاجارها بر می گردد. دستور ساخت این قلعه را امیر مفخم بختیاری داد و به دست هنرمندان اصفهانی در این روستا بنا شد. در حال حاضر مالک این قلعه در حال حاضر اداره میراث فرهنگی و گردشگرییست و در آن تعداد زیادی از فیلم های تاریخی ساخته شده است.

سالانه تعداد زیادی از گردشگران از سراسر ایران به دیدن این قلعه می روند. از میان قلعه های استان تنها این قلعه به سبب دقت و اهمیتی که به آن داده شده، سالم بر جای مانده است. در ارتباط با تاریخ احداث بنا دو تاریخ وجود دارد: 1- تاریخ احداث این بنا طبق لوحة درون شمسه در یک قالب کاشی کاری در بالای طبقة همکف نصب شده است که نوشته: «سنة 1325 ه.ق مبارک باد ».

با توجه به اینکه ساخت قلعه حدود 30 سال طول کشیده و اتمام آن در سال 1325 ه.ق بوده است، پس شروع ساخت قلعه به حدود سال 1295 هجری قمری می رسد. 2- با توجه به شواهد موجود و نقل یکی از بزرگان روستا که او نیز از پدر خود شنیده بوده که قلعه دزک حدود 5 سال پس از جنگ مشروطیت ساخته شده است و چون برکناری محمدعلی شاه و جنگ مشروطیت در سال 1288 ه. ق اتفاق افتاده، پس شروع ساخت قلعه مربوط به سال 1293 ه.ق است.

چون سال های به دست آمده در مورد تاریخ شروع ساخت قلعه بین سال های 1293 و 1295 ه.ق بوده و این دو اختلاف محسوسی ندارند. پس می توان سال شروع ساخت قلعه را حدود سال های 1300 – 1290 ه.ق دانست.

بنای تاریخی قلعه دزک در ۱۶ تیرماه سال ۱۳۶۸ ه.ش و با شمارة ۳/ ۱۷۳۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. . قلعة دزک از جمله قلاع قاجاری استان است که از لحاظ معماری و توصیف فرهنگ بختیاری یک الگوی مناسب از مجموعه قلاع استان به حساب می آید.

تاریخچه قلعه دزک

قلعه دزک حوادث تلخ و شیرین بسیاری را در خود دیده و در هر دوره ای ماوای یکی از بزرگان ایران بوده است. در دوران استبداد صغیر علی اکبر دهخدا دورانی را در این قلعه گذراند و امثال و حکم و لغتنامه معروف خود را با کمک کتابخانه موجود در این قلعه تالیف کرد.

وی حدود شش ماه در یكی از اتاق های طبقة دوم قلعه دزک موسوم به سه دری كه در شمال غربی سردر قلعه قرار داشت و ایوان جلوی آن مشرف به حیاط درونی قلعه بود زندگی می کرد. اتاق كوچكی كه بین اتاق آیینه و سه دری مذكور به نام گوشواره موجود بود، برای استراحت و محل اثاثیة او در نظر گرفته شده بود.

افزون بر علامه دهخدا بزرگان دیگری نیز مدتی در این قلعه ساکن بودند، مانند: فرخی یزدی و دکتر مصدق و سفرنامه نویسان خارجی همچون بیشوپ، راولینسون و رنهد المانی نیز در این قلعه حضور داشتند.  قلعه دزک در دوران حیات امیر مفخم به پسر بزرگ او، فتحعلی خان سردار معظم داده شد و از جمله افراد معروفی که در این قلعه به دنیا آمدند، تیمسار تیمور بختیار، از بنیانگذاران ساواک در دوران شاهنشاهی، است.

روستا دزک

بخش کیار یکی از هشت بخش استان با یک کشیدگی شرقی – غربی است و به دو قسمت کیار شرقی و کیار غربی تقسیم می گردد. روستای دزک یکی از نُه روستای کیار بالا (شرقی) است. دزک از ترکیب (دز، دژ) و (ک) تشکیل و مترداف (دژک)، به معنای بنای تدافعی- نظامی کوچک است.

چگونگی و علت اطلاق نام دزک به این مکان و تاریخ شروع آن مشخص نیست. بر اساس بررسی های باستان شناسی اردشیر آخوندی در اطراف روستای دزک آثار سفالی مربوط به دورة ساسانی و هزارة اول در تپة باستانی به نام «کمه » وجود دارد و قدمت تاریخی این قریه را به دوران پیش از اسلام مرتبط می نماید.

این روستا علاوه بر آثار تاریخی مهم و تاریخی غنی که دارد از لحاظ طبیعی نیز جزء روستاهای بسیار زیبا با جاذبه های حارق العاده و خاص به حساب می آید. آب و هوای این روستا سرد است و زمستانی های بسیار سرد و تابستانی هایی خنک دارد. به همین خاطر سفر در فصل تابستان در این روستا می تواند بسیار حیرت انگیز و جذاب باشد هر چند که در فصل زمستان نیز زیبائی های خاص خود را دارد.

معماری قلعه دزک

ورودی بنا، یک هشتی با تزئین نقوش سرمه دانی در سقف است. هشتی بنا دارای دو ورودی داخلی منتهی به حیاط شمالی است. قلعه در دو طبقه بنا شده که هر طبقه ایوا نهای شمالی و جنوبی جداگانه دارد. طبقة اول یک هشتی ورودی در وسط دارد که از طرفین به حیاط شمالی قلعه، که حیاط اصلی آن است، می رسد.

در طرفین هشتی چهار ایوان قرار دارد که دو ایوان رو به حیاط جنوبی و دو ایوان دیگر رو به حیاط شمالی و داخل حیاط قرار گرفته و شامل چند اتاق و انبار دیگر است.  در طبقة اول دو ایوان با چهارستون را می توان دید. ایوان های جنوبی نیز کاملاً قرینة یکدیگر ساخته شده و در طرفین درب ورودی قلعه قرار گرفته اند، و در حدود 80 سانتی متر از کف حیاط ارتفاع دارند و دارای ازاره های سنگی با نقوش حجاری شدة آجری در کادر بیضی شکل هستند.

در قسمت پیشانی ایوان ها، تزئینات آجرچینی به روش سبدبافی به همراه کاشی های معرق برای تزئین بنا استفاده شده است. سقف ایوان های جنوبی نیز مانند ایوان های شمالی سقفی کاذب دارد و با قاب های چوبی و زبانه های ظریف نماسازی شده اند.

برای ورود به طبقة فوقانی باید از راه پله های طرفین ایوان های شمالی استفاده کرد. این راه پله ها در انتهای شرق و غرب بنا و مقابل یکدیگرند قرار دارند. طبقة دوم از حوضخانه، سفره خانه یا دیوان خانه، اتاق های آیینه خانة ایوان شمالی و جنوبی و چند اتاق نشیمن تشکیل شده است.

نمای بیرون ایوان های شمالی و جنوبی هر دو منطقه را ستون های سنگی تشکیل می دهد. در طبقة فوقانی بنا نخستین مسیری که راه پلة غربی به آن وارد می شود، حوضخانه است. غرب، جنوب و شمال حوضخانه به ارتفاع 40 سانتی متر از کف سکوبندی شده و لبة سکوهای غربی و جنوبی چهارستون گچبری شده با ارتفاع دو متر قرار دارد.

بخش بعدی سفره خانه است که به آن «دیوا نخانه » نیز می گفتند و شامل یک سالن بزرگ با طول شرقی و غربی می شود، در فاصلة میان دو ایوان شمالی در طبقة فوقانی اتاق آیینه را ساخته اند. برای ورود به اتاق آیینه می توان از سفره خانه و اطا قهای گوشواره رد شد و به صورت مکعب مربع به ابعاد 4×4 متر رو به حیاط شمالی و در طرفین شرقی و غربی است دو در به اتاق های گوشواره ای جانبی باز می شود.

این بنا دارای تزئینات بسیار خاصی است که شامل رگ چین، خفته راسته، هره چین، گل انداز، قاب های آجری و جناغی می شود و هر کدام از این تزئینات در قسمت خاصی از قلعه استفاده شده است که تماشای آن را دلپذیر تر می کند.

راه های دسترسی به قلعه دزک کیار

برای این که از این قلعه تاریخی با داستان های پر فراز و نشیب دیدن کنید باید سفری به روستای دزک داشته باشید.  این کار هم با کمک وسایل حمل و نقل عمومی امکان پذیر است و هم با خودرو شخصی. روستای دزک در فاصله 10 کیلومتری از مرکز شهرستان کیار قرار دارد.

شرایط بازدید

امروزه بخشی از این قلعه به موزه مردم شناسی اختصاص داده شده است. برای دیدن این قلعه باید بلیط تهیه کنید و بهتر است در ساعات اداری به این مکان مراجعه کنید تا اجازه بازدید از آن به شما داده شود. زمانی که برای دیدن آن احتیاج پیدا می کنید حدود دو تا سه ساعت است؛ پس با برنامه ریزی مناسب می توانید از تمام قسمت های روستای دزک نیز دیدن کنید و زمانی را در طبیعت زیبای آن به استراحت بگذرانید.