مسجد کبود تبریز؛ معرفی+راه های دسترسی

آیا درباره مسجد کبود تبریز اطلاعاتی دارید؟ مسجد کبود مربوط به کدام دوره است؟ با اندک توجه به میراث فرهنگی بشر در سراسر جهان می توان دریافت که اقوام بزرگ و پر آوازه تاریخ، شهرها و آثاری بزرگ از خویش به یادگار گذاشته اند. در این میان، بافت های تاریخی یکی از ارزشمند ترین و گرانبها ترین آثار فرهنگی در شهرها محسوب گشته که گواهی بر تمدن هائی با شکوه و افتخار آمیز می باشند.

ایران با داشتن تاریخی کهن و چندین هزار ساله غنی از آثار تاریخی است که هر کس با دیدن آنها دچار شگفتی خواهد شد. هر شهر ایران به نوبه خود سرشار از جاذبه هایی است که گردشگران را از هر سو به سمت خود می کشاند. شهر تبریز که در جرگه شهرهای گردشگر پذیر ایران می باشد نیز از این قافله عقب نمانده و آثار تاریخی بسیار را در خود جای داده است.

یکی از این آثار مسجد کبود است که دارای تاریخی کهن با معماری فوق العاده است. اگر از مشتاق به داشتن اطلاعاتی در مرود این بنا هستید ما را در مجله مستر بلیط همراهی کنید.

معرفی مسجد کبود تبریز

یکی از آثار و ابنیه عالی و با عظمت ایران مسجد کبود تبریز است که از یادگارهای قرن نهم هجری می  باشد و نمونه بارزی از صنایع استادان و صنعتگران ماهر و آثار معماری هنرمندان ایرانی به شمار می رود. بسیار مایه تاسف است که از این بنای عالی و زیبا که زمانی از عمارات با شکوه و مجلل تبریز بود اکنون جز چند در و دیوار شکسته و پاشیده دیگر چیزی باقی نمانده است.

نام این مسجد را به ترکی «گوی مسجد» و به فارسی مسجد کبود گویند. در گذشته مسجد و عمارت مظفریه نام داشت دلیل واضح بر عمارت مظفریه بودن این بنا همانا کتیبه طاق درگاه است که بر روی آن عبارت «العماره المبارکه المظفریه» نوشته شده است. از آنجائی که بانی این مسجد میرزا جهانشاه بن قرا یوسف ترکمان سومین پادشاه از سلاطین طایفه قراقوینلو بوده است به آن جهانشاه نیز می گفتند.

از طایفه قراقوینلو چهار نفر بر ایران سلطنت کردند که طول دوره حکومت آنان نیز 63 سال بود. در دوران میرزا جهانشاه آثار تاریخی بسیاری ایجاد شده است که مسجد کبود یکی از این آثار می باشد. در اثر انقلابات روزگار و زلزله های بیشمار که در تبریز اتفاق افتاد گنبد و مناره های آن فروریخته و با خاک یکسان شد. درگاه و طاق بی نظیر و بلندش اگرچه شکسته اما هنوز دارای عظمت و شکوه خاصی است.

تاریخچه مسجد کبود تبریز

طبق اطلاعات مندرج در کتیبۀ سردر ورودی این مسجد، تاریخ ساخت آن به سال ۸۷۰ ﻫ.ق برمی گردد. به نظر می رسد که این تاریخ بیانگر زمان اتمام کاشی کاری سردر مسجد بوده و فرآیند ساخت آن از چندین سال پیش تر شروع شده و در این تاریخ، احداث آن خاتمه یافته است. به استناد کتیبۀ مذکور، این بنا در دورۀ حکمرانی ابوالمظفر جهانشاه قراقویونلو عمارت یافته است.

محققان از جهانشاه که سومین پادشاه سلسلۀ قراقویونلوها بود، به عنوان یک شخصیت معمّر یاد کرده و نوشته اند: «میل بسیار به آبادانی داشت. وی ابنیۀ عالی ساخت که از جملۀ آ نها مسجد کبود تبریز است».

در نیمۀ دوم قرن دهم هجری قمری، حافظ حسین کربلایی از این مسجد دیدن کرده و دربارۀ آن نوشته است: «در درآمد تبریز به جانب شرق که خیابان گویند، عمارتی است در کمال لطافت و نیکویی موسوم به مظفریه، از مآثر ابوالمظفر جهانشاه بن قرایوسف بن توره مش بن بیرام خواجۀ ترکمان و این طبقه را قراقویونلو یا بارانی نیز می گویند».

وی سپس دربارۀ بانی این مسجد می نویسد: «گویا این عمارت به سعی و اهتمام حرم محترم وی (ابوالمظفر جهانشاه) خاتون جان بیگم انارالله برهانها بنا شده و مشارالیها بسیار بسیار خیّره و صالحه و عفیفه بوده، در همان بقعه مدفون است و میرزا جهانشاه که حقیقی تخلص کردی و پادشاه عظیم الشأن بود، در دوازدهم شهر ربیع الثانی سنۀ اثنی و سبعین ثمانمائه به دست حسن پادشاه کشته گشت با اکثر اولاد در آن مقبره مدفون اند».

دربارۀ اینکه بانی این مسجد همسر جهانشاه بوده یا دختر وی، بحث و اختلافی وجود دارد؛ زیرا قاضی حسین میبدی، عالم معروف قرن نهم و دهم هجری، بنای این عمارت را به صالحه خاتون، دختر جهانشاه نسبت داده است. خرید بلیط هواپیما تبریز می تواند به راحتی صورت گیرد اگر به صورت آنلاین و از طریق مستر بلیط انجام شود.

تحلیل معماری مسجد کبود تبریز

مسجد کبود از نمونه های منحصر به فرد معماری کهن ایرانی و تنها بنایی است که از دورۀ فرمانروایی قراقویونلوها در پایتخت آنان، یعنی تبریز، باقی مانده است. زیبایی های معمارانۀ این مسجد چنان جالب و جذاب است که اینک نیز پس از گذشت قرن ها و صدماتی که بر کلیت ساختاری آن وارد آمده است، هر انسان صاحب ذوقی را متحیر و مبهوت می سازد.

مورخان و جهان گردان مختلفی که در طول تاریخ، از این مسجد  چه قبل از ویرانی و چه پس از آن  دیدن کرده اند، در وصف آن و تزئیناتش سخن ها بسیار گفته اند. در اینجا به نقل سخنی از نادر میرزای قاجار مؤلف کتاب تاریخ و جغرافی دارالسلطنۀ تبریز اکتفا می کنیم که در مقدمۀ بحث دربارۀ مسجد کبود نوشته است: «هرکه تفصیل نگارش بنای مسجد کبود جهانشاه را نماید، در حقیقت، زحمت مفتی به خود داده است و تفضیل یک ذرع را کما هو حقه نتوانسته از عهده برآید».

 از نظر فرمی، مسجد کبود در مقایسه با دیگر مساجد مشهور ایرانی، فاقد میانسراست. راهکار انتخابی معمار سازندۀ مسجد کبود، سازگاری مطلوبی با وضعیت اقلیمی شهر تبریز (اقلیم سردِ کوهستانی) به وجود آورده است، به نحوی که تمام بخش های این مسجد می توانستند در فصول مختلف سال، به ایفای نقش عملکردی خود بپردازند.

از نظر ترکیب حجمی، شکل کلی این بنا حاصل اجتماع دو گنبدخانه است که یکی بزرگ تر و در نقش مسجد و دومی کوچک تر و در نقش مقبره می باشد. تنها دسترسی به اندرون این دو گنبدخانه، از طریق ایوان ورودیِ آن است که در قسمت شمالی تعبیه شده، می باشد. ایوان ورودی مذکور، در میانۀ نمای شمالی قرار گرفته که توسط چند پله از سطح معبر ارتفاع می گیرد. دو منارۀ این مسجد در دو سوی ایوان ورودی و با فاصله ای نسبتاً زیاد از آن، در گوشه های بنا مستقر شده اند.

بخش جنوبی این بنا، کاربرد مقبره دارد و قبوری که در آنجا هستند، طبق مستندات تاریخی، متعلق به جهانشاه و برخی از اعضای خانوادۀ اوست. دسترسی به فضای مقبره تنها زمانی میسر می شود که ابتدا به فضای مسجد وارد شده باشیم و سپس، از طریق دو دسترسی بَروار که در طرفین محراب مسجد قرار دارند، قصد ورود به بخش مقبره را داشته باشیم.

گنبدی که در حال حاضر در این مسجد وجود دارد حاصل مرمت های مختلفی است که در دوران معاصر بر روی آن انجام شده است و گنبد اولیه مسجد نمی باشد. بر اساس اطلاعاتی که وجود دارد گمان می شود که طرح گنبد اولیه به صورت کشیده بوده است.

تزئینات بنا

یکی از نکات قابل تامل در مورد تزئینات این بنا، کاشی کاری های متفاوت و متنوع آن می باشد. اکثر پژوهشگران تاریخ معماری اسلامی را عقیده بر این است که کاشی کاری مسجد کبود تبریز (چه از لحاظ کیفی و چه از لحاظ کمّی و نیز در ترکیب کاشی و آجر)، نشانگر پیشرفته ترین مرتبۀ مهندسی سرامیک در ایران کهن است.

 مرحوم یحیی ذکاء نیز عقیده داشت که کاشی کاری های مسجد کبود با کیفیت بسیار مطبوع و خیره کننده ای اجرا شده است، به نحوی که «این سبک کاشی کاری قابل سنجش با ترکیب های هندسی، ویژۀ هنرهای زمان سلجوقی و مغول نیست و برتری بسیاری بر آ نها دارد». برای درک اهمیت این موضوع کافی است به این نکته توجه شود که شهرت این بنا برگرفته از رنگ کاشی های آن بوده تا آنجا که به نام «فیروزۀ اسلام»، در بین محققان مشهور شده است.

مجموعه مظفریه

مسجد کبود در اصل، عضوی از یک مجموعۀ معماری بزرگ تر به نام «مجموعۀ مظفریه» بود. «این مجموعه عبارت بود از مسجد و خانقاه و صحن و کتابخانه و جز آن که اکنون از آن همه، تنها ویرانه های مسجدی به نام مسجد کبود بازمانده است. چون کتیبۀ سردر مسجد آن را از آن ابوالمظفر جهانشاه می شناساند و بدین انگیزه به این بناها، مظفریه نیز می گفته اند.

وصف نظام معماریِ اصیل این مجموعه در برخی منابع تاریخی، همچون روضات الجنان و جنات الجنان و در سیاحت نامه های سیّاحانی همچون کاتب چلبی، اولیاء چلبی، تاورنیه و… درج شده است. «مادام دیولافوآ»  که در دورۀ قاجاریه از وضع مخروب این بنا دیدن کرده، بدون ارائۀ سندی نوشته است که در ابتدای ساخت مسجد کبود، حیاط بزرگی پیرامون آن را احاطه کرده و در اطرافش، طاق نماهای جالب توجهی کار شده بود و در مرکز آن، حوض بزرگی برای وضو گرفتن وجود داشت.

متأسفانه در گذر زمان، شکوه و عمران مجموعۀ مظفریه چندان دوام نمی آورد و به واسطۀ زمین لرزه های مکرر تبریز، آسیب دیده و از هم پاشیده می شود و بقایای آن، سال ها در بیرون از باروی شهر و با فاصله ای نه چندان زیاد از درب خیابان  به صورت ویرانه ای رها شده، درآمده بود.

اما آنچه اینک از مهم ترین عضو مجموعۀ مظفریه، یعنی مسجد کبود در برابر دیدگان ما قرار دارد، بنایی است که حاصل مرمت ها و مداخلات هشتاد سال اخیر (از دورۀ پهلوی اول تاکنون) در آن و محوطۀ پیرامون اش است. لذا آنچه پژوهشگران معاصر در درک و تحلیل این بنا می بایست بدان دقت کنند، آن است که وضعیت موجود این بنا، همانی نیست که معماران اولیه اش در عصر قراقویونلوها اراده کرده بودند.

راه های دسترسی به مسجد کبود تبریز

این مسجد در مرکز شهر تبریز و در بافت تاریخی آن قرار دارد. این موضوع کار را برای رسیدن به آن آسان کرده است بنابراین برای رفتن به این مکان می توانید از انواع مختلفی از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنید که شامل اتوبوس، مترو و تاکسی می شود. اگر قصد استفاده از مترو را داشته باشید باید بدانید که در ایستگاه ساعت پیاده شوید و مقدار از مسیر را پیاده و یا با تاکسی طی کنید. اگر می خواهید پیاده به آنجا برسید حدود 8 دقیقه در راه خواهید بود.

آدرس مسجد کبود تبریز

بازدید از مسجد کبود

زمانی که به تبریز سفر می کنید فراموش نکنید که از بافت تاریخی آن حتما دیدن نمائید و در این دیدار سری به مسجد کبود زده و از زیبائی آن سرشار شوید. برای بازدید از این مکان باید بین ساعت 9 صبح تا 8 شب مراجعه کنید لازم به ذکر است برای بازدید از این مکان باید مقداری هزینه نیز پرداخت کنید. این هزینه برای گردشگران داخلی و خارجی متفاوت می باشد برای گردشگران داخلی 5 هزار تومان و برای گردشگران خارجی 40 هزار تومان می باشد.