آتشکده بُرزین مِهر؛ معرفی + راه های دسترسی

آتشکده ها در زمان ایران باستان به خصوص در دوران ساسانیان از درجه اهمیت بالایی برخوردار بودند. در آن زمان سه آتشکده اصلی وجود داشت که هر یک متعلق به طبقه خاصی بودند. در دوران ساسانیان طبقه بندی اجتماعی وجود داشت که در هر یک از قسمت های زندگی افراد تاثیر داشتند.

این طبقات اجتماعی حتی در مذهب نیز رسوخ کرده بود و برای طبقات اجتماعی گوناگون، آتشکده هائی خاص بنا کرده بودند. طبقات اجتماعی در آن زمان چهار دسته بودند که شامل روحانیان (آسروان)، جنگیان یا ارتیشتاران، مستخدمین ادارات دبیران و توده ملت (روستائیان یا واستریوشان و صنعتگران و شهریان یا هتخشان) می شدند.

آتشکده هایی سه گانه در آن زمان ساخته شد به نام های آتشکده آذرفرنبغ یا آتورفرنبع مخصوص موبدان، آذر گشنسپ متعلق به آتش ارتشیان و آتشکده کشاورزان با نام بُرزین مِهر یا آتوربرزین مهر. مجله مستر بلیط اطلاعات جامع و کاملی در مورد آتشکده بُرزین مِهر برای شما گردآوری کرده که در این بخش برای شما ارائه می دهد.

معرفی آتشکده بُرزین مِهر

این آتشکده در نزدیکی روستای ریوند از توابع داورزن استان خراسان رضوی قرار دارد و در ارتفاع 2061 متری از سطح دریا و در کوهستان فُشتَنق (بین روستاهای ریوند، مِهر و فُشتَنق) بین شاهرود، سبزوار واقع شده است. این آتشکده یکی از عظیم ترین چار طاقی های ساسانی است که از آن زمان به جای مانده اند و از لحاظ موقعیت جغرافیایی در یکی از صعب العبور ترین قسمت های منطقه واقع است.

دو جبهه از بریدگی های صخره ای در شمال روستای ریوند دره ای عمیق پدید آورده اند که رودخانۀ معروف ریوند از آن می گذرد. این دره یکی از منطقه ای دست نیافتنی، با شیب تند در قسمت های شرقی و غربی، است. پشته سنگی مهیب از میان بستر سنگی رودخانه سر بر کرده که 100 متر بلندی دارد و چارطاقی خانه دیو، درست در بالای این پشته سنگی استوار شده است.

موقعیت این محل طوری است که در دیدار اول، حالتی از سکوت و اعجاب آمیخته با وهم در بیننده به وجود می آورد و این طور نشان می دهد که سازندگان آتشکده و مردم معتقد به آن در امر مبارزه با طبیعت و همچنین نیل به زیارت پرستشگاهشان دشواری های زیادی را تحمل کرده اند.

تاریخچه آتشکده بُرزین مِهر

آذر برزین مهر یکی از سه آتشکده اصلی ایرانیان در ادوار قبل از اسلام بوده است. این آتشکده، که خاص طبقه کشاورزان بود، در ابتدا محل خاصی نداشت. به نوشته بندهشن، وقتی که زرتشت دین آورد، گشتاسب او را در کوه ریوند مستقر کرد. عبارت بندهشن به این صورت است:

« آذر برزین مهر را گشتاسب بر کوه ریوند که پشت گشتاسبان به دادگاه نشانید».

در ادبیات پهلوی جای آذَر بُرزین مِهر در ریوندکوه ، نزدیک نیشابور در خراسان است. به گزارش روایت پهلوی: «چون گُشتاسب دین نپذیرفت، هُرمَزد بهمن، اردیبهشت و آذَر بُرزین مِهر را برای دعوت به دین، به خانۀ گشتاسب فرستاد؛ آنان به گشتاسب وعدۀ فرمانروایی دراز و زندگی دیر پای و پسری آسوده از مرگ، به نام پشوتن دادند و تأکید کردند که اگر دین نپذیرد، خوراک کرکس ها خواهد شد، اما گشتاسب دین نپذیرفت».

در بُندَهِش با کمی تفاوت آمده است: «آذَر بُرزین مِهر تا پادشاهی گشتاسب همچنان در جهان می وزید و پاسبانی می کرد، تا سرانجام، با ظهور زرتشت و دین پذیری گشتاسب، وی آذَربُرزین مِهر را بر ريوندكوه خراسان، که آن را «پشته گشتاسپان» خوانند، نهاد». که جکسن آذَر بُرزین مِهر را در روستای مهر بخش داورزن سبزوار می جوید، هوتاوم ا شیندلر و مارکوارت جایگاه آذربرزین مهر را در روستای ريوند نیشابور، بر فراز تپه ای به همین نام می یابند.

لازار فاربی نیز از ریوند به نام شهر مغان یاد می کند. در مورد منابع جدید تر نیز باید عنوان داشت که احتمالاً اشاره مسعودی به آتشکده ای که در زمان زرتشت در نیشابور بنیاد گذاشته شد، اشاره به آذر بُرزین مِهر است.

در دوران معاصر نیز فائق توحیدی باستان شناس مرکز باستان شناسی ایران در سال 1352 در بررسی باستان شناسی منطقۀ سبزوار به چارطاقی ريوند اشاره نمود. بر این اساس، وی چارطاقی موسوم به خانۀ دیو واقع در ارتفاعات ریوند داورزن را آتشکده آذَر بُرزین مِهر ساسانی معرفی نموده است.

ساختار آتشکده

از آتشکده برزین مهر تنها چارطاقی ای باقی مانده، که به چارطاقی دیو معروف است. چارطاقی و آتشکده ها دارای عناصر مشخصی نظیر چهار جرز قطور، چهار دهانه عریض در جرزها، سقف گنبدی، پلان مربع چلیپا و دالانی در یک طرف یا پیرامون چارطاق هستند. ویژگی ثابت در کلیه چارطاقی ها پلان مربع شکل با گنبدی برافراشته به کمک گوشواره هاست.

این چارطاقی دیو و یا آتشکده آذر بُرزین مهر، هستۀ اصلی باقی مانده از بنای بزرگتری است؛ متشکل از چهار جرز سنگی، راهروی طواف، پادیاو، بقایای سکوی آتشدان و اتاق انتظار، که با توجه به موقعیت قرار گیری آن در یک پشتۀ سنگی کم وسعت و در بین کوه های سر به فلک کشیده ریوند در نوع خود منحصر به فرد بوده است.

پلان چارطاقی خانۀ دیو، چلیپایی است که از جمله پلان رایج و شناخته شده در ساخت آتشکده و چارطاقی های عصر ساسانی است. فضای مرکزی چارطاقی آن دارای پلان مربع مستطیل ساده به ابعاد 12.46× 13.29 متر است، که گوشه های بنا نیز به سمت نقاط اصلی متمایل هستند. ورودی بنا در سمت شمال شرقی قرار دارد و محور بنا با چهار جهت اصلی به اندازه 22 درجه به سمت غرب میل می کند.

مساحت اتاق اصلی آن 6.60 متر مربع است و تو رفتگی دیوار قسمت شمال غربی چارطاقی 2.63 متر عمق و 4.32 متر عرض و دیوار قسمت جنوب شرقی چارطاقی تنها1.31 متر عمق و 4.32 متر عرض دارد. تو رفتگی بخش جنوب غربی 4.32 متر عرض و 2.56 عمق دارد. در طرف شمال شرقی چارطاقی یک راهرو یا دهلیز بسیار باریک به ابعاد 80 سانتی متر وجود دارد که احتمالاً برای دسترسی به اتاق اصلی و همچنین محوطۀ جنوبی چارطاق کاربرد داشته است.

برای سفر به داورزن استفاده از اتوبوس می تواند روشی ارزان و مقرون به صرفه باشد، و می توانید بلیط اتوبوس خود را از مستر بلیط به صورت آنلاین تهیه کنید.

راه های دسترسی به آتشکده بُرزین مِهر

جهت دسترسی به آتشکده برزین مهر می بایست از روستای فُشتَنق، نزدیک ترین آبادی به آن، مسیر طولانی و صعب العبور کوهستانی را به مدت 42 دقیقه پیمود. البته خود مسیر نیز زیبایی های خاص خود را دارد و می تواند سفری هیجان انگیز را برای شما به همراه داشته باشد.

شرایط بازدید

بازدید از این مکان بدون پرداخت هزینه انجام می گیرد، ولی همانطور که در بخش قبل اشاره شد محل قرار گیری آن بر روی کوه و مسیری سخت است. بنابراین زمانی که برای دیدن این اثر تاریخی اقدام کردید کلیه لوازم لازم را با خود به همراه ببرید؛ و در صورتی که قادر به طی کردن این مسیر نیستید از انجام آن خوداری کنید.