شهرستان باخزر در استان خراسان رضوی قرار دارد و یکی از شهرستان های مرزی ایران است. این شهر دارای قدمتی تاریخی است ولی متاسفانه از تاریخ پیش از اسلام آن اطلاعات چندانی در دست نیست. بعضی از جغرافی‌نویسان مسلمان نام آن را «کواخرز» ثبت کرده‌اند، به نوشته یاقوت حموی، باخرز در زبان پهلوی «بادهرزه» بوده است.
از مطالب تاریخی چنین برداشت می شود که محدوده باخرز در قدیم وسیع‌تر بوده و کمابیش با شهرستان امروزی تایباد مطابقت داشته است. به نوشته سفرنامه کلنل ییت، باخرز در دوره قاجاریان، بارها گرفتار هجوم و غارت ترکمن‌ها شده است. ساکنان این شهر را گروه‌هایی از طوایف هزاره و بهلولی و تیموری بربری (خاوری) تشکیل می دهند.
این شهر با توجه به دیرینگی که دارد دارای آثار تاریخی زیادی است که از آن جمله می توان به شهر باستانی مالین اشاره کرد، این شهر در گذشته های دور هسته اصلی شهر باخزر را تشکیل می داده است. به خاطر اهمیت این اثر تاریخی مجله مستر بلیط تصمیم دارد توضیحاتی در مورد این اثر تاریخی برای شما عرضه کند.
معرفی شهر تاریخی مالین
این شهر که شالوده شهر امروزی باخرز را تشکیل می دهد دارای قدمتی مربوط به زمان چهارم هجری قمری است و در 50 کیلومتری تایباد قرار دارد. محوطه‌ی مالین، هسته باستانی شهر باخرز کنونی است که به صورت تپه های بهم پیوسته ای در جنوب غرب این شهر قابل مشاهده است.
گذشته از سابقه ی تاریخی پُر فراز و نشیب آن، که در متون متعدد قابل دسترس است، در حال حاضر نیز بقایای انبوهی از این محوطه‌ی بزرگ و ارزشمند باقی مانده است.
وجود ارگی در میان برج و باروها و خندق و دیوارهای تو در تو و انبوه مواد برجای مانده، نشان دهنده‌ی شهری با ساختارهای حکومتی، حفاظتی و امنیتی است. این اثر در تاریخ ۵ آذر ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۲۹۰۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مالین در اسناد تاریخی
در مورد شهر تاریخی مالین در بسیاری از نوشته های جغرافی نویسان و سفرنامه برخی از افراد مشهور متونی وجود دارد که از این میان به موارد زیر اشاره می کنیم:
مقدسی که در قرن چهارم می زیست در مورد مالین این گونه نوشته است:
« باخرز شهر حُبوب و مویز است و از آن پوشاک پارچه دوخته صادر می‌شود و مرکز آن مالناست که آباد می‌باشد».
ابن حوقل محل مالین را در مقابل کوه های هرات نوشته است، و یعقوبی در مورد مالین می گوید که از کوره های نیشابور است.
اصطخری مالین را این گونه توصیف می کند:
« بوژگان و مالن و چند ناحیه دیگر از محدوده گسترده نشابور (نیشابور) شمرده می‌شد و بوزگان تا مالن یک مرحله فاصله داشت».
حمدالله مستوفی درباره باخرز نوشته است:
«باخرز ولایتی است از اقلیم چهارم و ولایتی بسیار دارد و معتبر است و از مجموع مواضع، باغات انگور و میوه فراوان باشد، بتخصیص قصبه مالان، مالین که جای عظیم و پرنزهت است و خربزه بلند از جمیع خراسان مشهوراست».
لسترنج در کتاب خود این گونه بیان می کند:
«ظاهراً شهر مالین (مالن یا مالان) شهرساسانی ـ اسلامی است».
ساختار شهر باستانی مالین
محوطه تاریخی مالین به مجموعه تپه ها و مناطق پست پائین دست آن اطلاق می شود که در قسمت جنوبی شهر جدید باخرز قرار دارد. در میان آنها، تپه ای در مرکز محوطه قرار گرفته، که احتمالا زمانی ارگ این شهر بوده است.
این ارگ در ابتدا دارای نقشه ای مربع شکل بوده که در اثر تجاوزاتی که صورت گرفته، امروز ما آن را به صورت دایره ای می بینیم. این ارگ به جزء دیوارهایی که شهر را در بر گرفته اند، دارای دو دیوار قطور جداگانه نیز است و مساحتی حدود 120× 130 متر مربع دارد و در بین آنها خندقی نیز جای دارد.
به خاطر پیشروی زمین های کشاورزی در این منطقه نمی توان وسعت دقیق آن را تعیین کرد ولی ارگ، شارستان و ربض به همراه زمین های اطراف آن مساحتی حدود 40 هکتار داشته است.
نصف این محدوده که بخش اصلی آن را شامل می شود، ساختاری شهری داشته و پلان آن از یک بیضی و یک مستطیل بهم چسبیده تشکیل شده است که به وسیله دیوارهای ضخیم محصور شده و از مساحتی در حدود 250× 850 متر مربع تشکیل شده بود و به وسیله سه حصار تو در تو محاصره شده بود که امروزه تنها دیواره جنوبی آن باقی مانده است.
احتمالا دروازه های شهر در قسمت شمالی قرار داشته اند و راه ورود و خروج نیز از همین سمت بوده است. می توان گفت این شهر مانند بسیاری از شهر های زمان ساسانی از سه بخش کهن دژ، شارستان و ربض تشکیل می شده است.
مسجد و مزار شیخ عبدالله
در گورستان تاریخی مالین بنایی به نام «مسجد و مزار شیخ عبدالله» قرار دارد که احتمال می رود «شهاب‌الدین عبدالله» در این مکان به خاک سپرده شده باشد. شهاب الدین عبدالله از عرفای باخرز بود که در سال 827 هجری قمری در این شهر در گذشت و در قبرستان آن به خاک سپرده شده است.
راه های دسترسی به شهر تاریخی مالین
از آنجایی که این شهر در نزدیکی شهر باخرز قرار دارد پس برای دیدن آن باید سفری به این شهر داشته باشید.
شرایط بازدید
بازدید از این محوطه شرایط خاصی ندارد ولی بهتر است برای دیدن آن در طول روز و زمانی که هوا روشن است اقدام کنید.
دیدگاهتان را بنویسید