میل رادکان؛ تاریخچه + راه های دسترسی

قلعه میل رادکان چناران یکی از آثار حائز اهمیت تاریخی ایران بوده که در حوالی دهکده رادکان و در حد فاصل 75 کیلومتری شمال غربی مشهد قرار دارد. قلعه نجومی رادکان تقریبا 1150 متر از سطح دریا فاصله داشته و بلندای خود برج نیز به 36 متر می رسد.

شکل ظاهری بدنه این بنا به صورت استوانه ای بوده و یک گنبد مخروطی شکل روی آن ساخته شده است. این سازه که از قدمت طولانی برخوردار است در بین مردم این شهر القاب مختلفی مثل: برج آرامگاه رادکان، قلعه نجومی یا همان برج میل رادکان را دارد.

برج رادکان بخشی از شهر چناران به حساب می آید و در 26 کیلومتری شمال غربی این شهر واقع شده است. نمونه دیگری از این بنا در کردکوی دیده می شود که به رادکان غربی شهرت دارد.

باورهای متعددی درباره این برج به گوش می رسد؛ عده ای بر این باورند که کاربرد آن برای موارد نجومی و اخترشناسی بوده اما عده دیگری معتقدند که این قلعه یک آرامگاه بوده است و علت چنین تئوری، شباهت زیاد آن به مقبره های ساخته شده در دوره  دیلمیان است.

شنیده ها حاکی از این است که قلعه مورد نظر 12 دریچه داشته و در زمان خود تنها ابزاری بوده که برای تشخیص چهار فصل، سال کبیسه و آغاز نوروز از آن استفاده می کردند.

با این وجود اگر به اطلاعات تاریخی رجوع کنیم متوجه می شویم که تقویم جلالی که در حال حاضر به کار می گیریم، در دوره سلجوقیان یعنی قرن ها قبل تر از ایلخانیان مغول به وسیله خیام اختراع شد.

در زمان حکمرانی ایلخانان مغول، مقوله های تقویمی و ستاره شناسی بسیار مورد توجه قرار گرفته و همچنین به رشد قابل توجه ای رسیده بود، در نتیجه این برج نمی توانسته تنها ابزار تشخیص چهار فصل یا سال کبیسه بوده باشد، بلکه یکی از وسیله های کمکی در این زمینه بشمار رفته است.

چنانچه تصمیم دارید از قلعه نجومی رادکان بازدید نمایید، توصیه می کنیم با مجله مستر بلیط همراه باشید تا اطلاعات کامل تری در خصوص آن بدست آورید.

تاریخچه میل رادکان

در مورد تاریخ ساخت قلعه رادکان چناران و اینکه متعلق به چه کسی است، نظریه های مختلفی وجود دارد اما به طور مسلم، دیرینگی برج نام برده به قرن هفتم هجری قمری و دوره حکومت ایلخانان مغول بر می گردد. در واقع کارکرد تقویمی و نجومی دارد و گفته می شود که به خواسته خواجه نصیرالدین توسی تاسیس گردیده است.

این بنا بسیار حائز اهمیت است از این رو در نیمه دی ماه سال 1310 در دوران حکومت پهلوی با شماره ۱۴۶ در لیست آثار ملی ایران ثبت شد. در ادامه به تعدادی از نظرات در خصوص تاریخ ساخت بنا و اینکه به شخصی تعلق دارد؛ اشاره می کنیم.

ماکس افن برشم اهل آلمان زمان تاسیس این برج را سال 600 هجری قمری و هرتسفلد نیز سال ساخت آن را 680 هجری قمری می داند. همچنین هرتسفلد برج را آرامگاه یکی از بزرگان مغول دانسته که احتمالا «امیر ارغون مغول» یا «ارغون آغا» نام داشته است.

عده ای از جمله گدار مستشرق فرانسوی؛ قدمت این برج را به دوره دیلمیان نسبت داده و بر این باورند که محل دفن یک خانم به نام مطلع‌ الشمس بوده، این نظریه هیچ سندیتی ندارد و در هیچ منبعی از تاریخ کشور، نامی از آن دیده نمی شود.

برخی دیگر سابقه ساخت بنا را به سال 660 هجری قمری، دوره حکمرانی اسماعیلیان نسبت می دهند و معتقدند که دانشمند بزرگ خواجه نصیر طوسی این قلعه را با اطلاعات نجومی و با هدف مشخصی احداث کرده است.

البته سندی دال بر اثبات این نظریه نیز وجود ندارد. روی قلعه، یک کتیبه وجود دارد که تاریخ مندرج بر آن سال 660 هجری قمری را نشان می دهد و بیانگر سال آخر ساخت و سازه این اثر است و همینطور مصادف با تاریخ به پایان رسیدن احداث رصدخانه مراغه نیز است.

دونالد ویلبر می گوید، این سازه کهن ترین آرامگاه برجی ایران بوده که در قسمت بیرونی آن نیم ستون هایی احداث گردیده است. از طرفی گفته می شود که قلعه میل رادکان الگوی ساخت برج کاشمر (کشمر) است. در این میل دو راه ورود وجود دارد که یکی از آنها مسیر رفتن به خرابه های یک عمارت بوده و اعتماد السلطنه می گوید که احتمالا آن ویرانه ها، مسجد جامع شهر در گذشته بوده است.

گذشت زمان موجب گردید که این بنا تا حدی دچار تخریب شود به گونه ای که بخش بالای سردر و قبه داخلی به مقدار زیادی ویران گشته بود. همین باعث شد که در سال 1346 توسط سازمان ملی حفاظت آثار باستانی کشور مورد بازسازی قرار گیرد.

نقشه و معرفی بخش های مختلف

برج نجومی رادکان که از ارتفاع 36 متری برخوردار است، قطر قسمت داخلی آن به 14 متر و قسمت بیرونی آن نیز به 20 متر می رسد. نمای بیرونی این بنا تا بلندای 5.2 متری به صورت ۱۲ ضلعی و از آن تا زیر قبه به شکل 36 ترک نیم ستونی احداث گردیده است.

گنبد روی این سازه به صورت مخروطی است. قلعه رادکان 12 دیوار خشتی وسیع و بلند مرتبه دارد که قلعه را به 12 قسمت که هر کدام 30 درجه با هم فاصله دارند، تقسیم می کند.

در واقع هر یک از این دیوارها 30 درجه از زاویه افق را به خود اختصاص می دهند. این دیوارها به گونه ای ساخته شده اند که با هم موازی باشند و بر روی سطح آنها 365 ترک نی ستونی دیده می شود که قلعه نام برده را به 36 ترک 10 درجه ای تجزیه می کند.

قرار دادن درها و دریچه در جای خود، بیانگر مهندسی دقیق آن پیش از ساخت است. قلعه نجوم رادکان دارای پنجره های دوازده‌ گانه است. برای نمای بیرونی ساختمان از آجر چینی، گچ بری و زیباسازی بی آلایشی بهره برده اند. برای تقویت و استواری بیشتر، فاصله موجود بین بندکشی آجرها را با فشار انگشت محکم کرده اند که آثار آن هنوز هم قابل رویت است.

درب مدخل به شکل هلالی طراحی شده و در قسمت جنوبی قبه قرار دارد. جذاب ترین بخش این سازه به قسمت بالایی آن مربوط می شود که شامل دو رج قطار بندی و دو سنگ نبشته کوفی و پهلوی است و در بین زیباسازی های آجرکاری و گچ‌ بری که اسم سازنده و تاریخ احداث روی آن حک شده، قرار دارد.

شالوده درونی قبه رادکان دایره ای شکل بوده و از ظاهری ساده و گچ اندود با آهک ساخته شده است. در همه قسمت های بنا، ملاط گچ، آهک و آجر را می بینید. محقق ایرانی آقای منوچهر آرین برای نخستین بار تصمیم گرفتند که به صورت جدی و تخصصی برج رادکان را مورد تفحس قرار دهند.

ایشان با مطالعه نوشته های حافظِ اَبرو تاریخ‌ نگار و جغرافیدان عصر تیموریان، که گفته بودند؛ نور ماه در هنگام طلوع، هر دفعه از یکی از 12 پنجره این قلعه تابیده می شود، دریافت که باید برج نجومی را مورد تحقیق قرار دهند. او معتقد است که درهای این بنا در امتداد طلعت یلدایی (شروع زمستان) و غروب شروع تابستان در گستره قلعه احداث شده‌ اند.

منوچهر آرین می گوید این برج در زمان احداثش تنها ابزاری بود که به کمک آن می توانستند؛ چهار فصل، سال کبیسه و شروع نوروز را مشخص کنند. آقای آرین نگرش و پژوهش خود در این خصوص را، در یک کتاب با عنوان «نگاهی دیگر به برج‌ ها» به چاپ رساندند.

برای تشخیص درست یا غلط بودن نوشته های این کتاب، نیازمند تحلیل گفته ‌های ایشان هستیم. تئوری مدل سازی قلعه نجومی رادکان چناران بر اساس اطلاعات اخترشناسی و بر پایه نوشته های حافظ ابرو صورت گرفته است؛ اما آرین در کتابش بر اساس مشاهدات خود به استنتاج می رسد.

اطلاعات باستانی بیانگر این امر بوده که در عصر ایلخانان مخصوصا زمان خواجه نظام‌ الملک، علم اخترشناسی به قدری توسعه یافته بود که احتیاجی به ساخت چنین سازه ای فقط برای کاربردهای ستاره شناسی نبوده است. رصدخانه مراغه صحت این امر را به سهولت بازگو می کند زیرا می توانسته همه حرکت های آسمانی و اتفاقات نجومی را نشان دهد.

شرایط بازدید

برای رفتن به قلعه نجومی رادکان در شهرستان چناران، استان خراسان رضوی وسایل نقلیه مختلفی در دسترس است. می توانید با مراجعه به یکی از وب سایت های قابل اعتماد مثل مستر بلیط، بلیط مقصد خود را قبل از شروع سفر رزرو و خریداری نمایید.

چنانچه بلیط را به صورت آنلاین سفارش دهید، مزایایی همچون تخفیف شامل حالتان می شو. توصیه می کنیم بازدید از این شهر را به فصل بهار و یا اوایل پاییز موکول نمایید که در این ایام آب و هوایی مطبوع و دلچسب دارد.

بازدید از برج نجومی رادکان چناران بدون هزینه امکان پذیر است و شما برای یک بازدید حسابی از این مکان به یک ساعت زمان نیاز دارید. در صورتی که قصد دارید در هزینه ها صرفه جویی کنید و یا از مسیر سفر لذت ببرید، بلیط اتوبوس را به شما پیشنهاد می کنیم.

راه های دسترسی به میل رادکان

برای اینکه به دیدن قلعه تاریخی نجومی رادکان بروید، می توانید از وسایل نقلیه عمومی مانند اتوبوس و تاکسی استفاده کنید.