آیا تاکنون از منطقه ازبکی بازدید کرده اید؟ یکی از مناطقی که از حیث تاریخی، اهمیت ویژه ای برای باستان شناس ایرانی دارد، منطقه تاریخی ازبکی واقع در نظرآباد استان البرز است. این منطقه بسیار وسیع دارای یک تپه بلند مرکزی با ارتفاع 26 متر، تحت عنوان «تپه الف» و چندین تپه کم ارتفاع که بلندای آنها کمتر از تپه مرکزی بوده است، می باشد.
گستردگی محوطه ازبکی به صد هکتار یعنی یک کیلومتر در یک کیلومتر می رسد. این منطقه در اراضی کشاورزی روستاهای اطراف قرار دارد. شهرستان نظرآباد به دلیل برخورداری از مکان های تاریخی همچون تپه ازبکی که دیرینگی آن به 9 هزار سال پیش برمی گردد، همیشه مورد توجه تاریخ شناسان و توریست های داخلی و خارجی قرار گرفته است.
آقای خاتمی رئیس جمهوری وقت در سال 1379 در نشست بین المللی گفت و گوی تمدن ها، یک خشت ۹ هزار ساله از این منطقه را به عنوان برگ مهمی از تاریخ فرهنگ و تمدن کشورمان ایران به کوفی عنان (دبیر کل پیشین سازمان ملل متحد) هدیه دادند.
در واقع این تپه قسمت با ارزشی از شناسنامه ایران بشمار می رود و حفاری های صورت گرفته در آن موجب معرفی آن در سطح جهانی شده است. چنانچه تصمیم دارید از منطقه باستانی ازبکی بازدید نمایید، توصیه می کنیم با مجله مستر بلیط همراه باشید تا اطلاعات کامل تری در خصوص آن بدست آورید.
تاریخچه منطقه ازبکی
با توجه به تحقیقات صورت گرفته، مشخص شد که قدمت تپه ازبکی به 9 هزار سال قبل بر می گردد و در سال 1348 قسمت هایی از آن توسط کارشناسان مرکز باستان شناسی مورد کاوش قرار گرفت و موجب شد با شماره 955 در سال 1352 در لیست آثار ملی کشور به ثبت برسد. یکی از دیرینه شناسان کشور به نام آقای یحیی کوثری طی سال های متمادی یعنی سال های ۵۴–۱۳۵۳ و 1357 تپه مرکزی ازبکی را مورد تفحص قرار داد.
خسرو پوربخشنده که از کارشناسان اسبق میراث فرهنگی پایتخت بود، سال 73 حریم این تپه را در دو قسمت الف و ب رسم کرد و آن را طی یک گزارش ارائه دادند. بر اساس مستندات تا به حال تپه ازبکی در شش فصل مورد حفاری دیرینه شناسی قرار گرفته است.
- اولین فصل حفاری باستان شناسی در تاریخ 15/9/1377 تا 19/10/1377 در مدت 35 روز با مدیریت یوسف مجیدزاده و معاونت خسرو پوربخشنده و همچنین 2 کارشناس و 10 کارگر به پایان رسید.
- دومین فصل حفاری سال بعد در تاریخ 12/7/1378 تا 12/9/1378 در مدت 60 روز با بیشتر شدن تعداد کارشناسان و کارگران انجام شد.
- سومین فصل حفاری سال 79 با مشارکت هفتاد کارگر و چهارمین فصل کاوش در تاریخ 20/6/1380 تا 9/9/1380 به مدت 80 روز و با مشارکت صد و پنجاه کارگر صورت گرفت.
- پنجمین فصل حفاری سال 81 طی مدت 75 روز در پاییز و اختصاص بودجه 40 میلیون تومانی انجام شد.
- ششمین فصل حفاری نیز در سال 84 صورت گرفت و مقصود از این کاوش، رسیدن به خاک بکر، جهت تحقیق درباره دوره های متفاوت تمدنی و فرهنگی در 4 تپه موجود این منطقه باستانی بود.
نقشه و معرفی بخش های مختلف
آنچه در حفاری های مختلف از تپه ازبکی حاصل شد این بود که این منطقه شامل شش هزار سال بقایای فرهنگی قبل از باستان و اوایل برهه تاریخ کشورمان از نیمه نخست هزاره هفتم الی نیمه اول هزاره نخست قبل از میلاد مسیح بود، که همان عصر مادها است. منطقه صد هکتاری ازبکی دارای 10 تپه با ارزش است که تقریبا 6 تپه از آن به مدیریت تیم باستان شناختی دکتر یوسف مجیدزاده طی سال های ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۴ کاوش و حفاری شده و ما در ادامه به توضیح هر شش تپه خواهیم پرداخت.
- یان تپه
یان تپه که ارتفاع ناچیزی دارد، بیانگر 5 دوره معماری خشتی از تمدن فرهنگی هزاره ششم و هفتم قبل از میلاد مسیح است.
- جیران تپه
بلندای جیران تپه به 2 متر می رسد و تپه کهن دژ یا همان تپه اصلی در حد فاصل 250 متری ضلع جنوب غربی آن و یان تپه در 300 متری ضلع شمال شرقی آن قرار گرفته است. اسکان در این تپه همانند یان تپه، تا همان هزاره هفتم برقرار بود ولی با مرور خالی شد و پس از گذشت مدتی استقرار نوینی در آن شکل گرفت. با این حال از اواسط قرن دوم تا مابین قرن ششم به مدت چندین قرن هیچگونه اسکانی در جیران تپه وجود نداشت.
- دوشان تپه
دوشان تپه در حد فاصل 250 متری ضلع غربی تپه اصلی واقع شده و کاوش های صورت گرفته در آن سه دوره معماری از دوره آهن را نشان می دهد که متعلق به مهاجران صاحب سفال خاکستری است. آخرین آثار بجا مانده از این 3 دوره، مربوط به عصر مادها است و دو دوره قبلی به نیمه دوم از هزار دوم تا زمان فرمانروایی مادها بر می گردد.
- گوموش تپه
گوموش تپه در ضلع غربی تپه اصلی واقع شده و جیران تپه نیز در حد فاصل 220 متری ضلع شمال غربی آن دیده می شود. همانطور که در ابتدای مقاله توضیح دادیم منطقه ازبکی در اراضی کشاورزی قرار دارد و متاسفانه صاحب یکی از همین زمین ها بر روی گوموش تپه یک ویلا بزرگ تاسیس کرده است. سفال هایی که در اطراف این تپه پیدا شده شباهت فراوانی به سفال های یافت شده در تپه سیلک کاشان، چشمه علی ری و قره تپه شهریار دارد.
- مارال تپه
در ۵۰ متری دامنه غربی تپه دژ مادی (تپه اصلی) و در مسیر دوشان تپه، تپه مارال واقع شده است. در این مکان علاوه بر پیدا شدن چند گورخمره مادی، یک مصبطه بزرگ که دیرینگی آن به نیمه دوم هزاره چهارم قبل از میلاد مسیح برمی گردد، یافت شده است.
- تپه مرتفع ازبکی (دژ مادی)
منطقه باستانی ازبکی در اواسط هزاره دوم قبل از میلاد مسیح یک شهر وسیع و گسترده بود. در کانون این شهر و بر باقیمانده آثار ما قبل تاریخ، یک تپه که 1200 متر از سطح دریا و 26 متر از سطح اراضی همسایه، کوشکی به مساحت 2200 مترمربع و با دژی بزرگ به پهنای 7 متر احداث شد.
از زمان تاسیس این قلعه تا خاتمه یافتن حمکرانی مادها سه کوشک دیگر بر خرابه های اولین قلعه بنا گردید و آخرین آنها دژ مادی نام داشت که مساحت آن بیش از 900 مترمربع بود. این تپه همان کهن دژ منطقه تاریخی است که آن را با نام تپه ازبکی می شناسند. اهمیت این تپه مرتفع باعث شد که در سال 1352 با شماره ۹۵۵ در لیست آثار ملی کشور به ثبت برسد.
شرایط بازدید
برای رفتن به نظرآباد، در استان البرز وسایل نقلیه مختلفی در دسترس است. می توانید با مراجعه به یکی از وب سایت های قابل اعتماد مثل مستر بلیط، بلیط مقصد خود را قبل از شروع سفر رزرو و خریداری نمایید. چنانچه بلیط را به صورت آنلاین سفارش دهید، مزایایی همچون تخفیف شامل حالتان می شود. برای بازدید از منطقه باستانی ازبکی شرایط خاصی وجود ندارد و گردشگران در هر زمان که بخواهند می توانند از آن دیدن به عمل آورند.
انتخاب نوع وسیله نقلیه در سفر به خود شما بستگی دارد، اگر برای رسیدن به مقصد عجله دارید و می خواهید در کوتاه ترین زمان ممکن خود را به آنجا برسانید، یک بلیط هواپیما خریداری نمایید و در صورتی که قصد دارید در هزینه ها صرفه جویی کنید و یا از مسیر سفر لذت ببرید، بلیط اتوبوس را به شما پیشنهاد می کنیم.
راه های دسترسی به منطقه ازبکی
برای اینکه به دیدن منطقه باستانی ازبکی در نظرآباد استان البرز بروید، می توانید از وسایل نقلیه عمومی مانند اتوبوس و تاکسی استفاده کنید.
شگفتی های منطقه باستانی ازبکی
از آنجا که تپه های ازبکی قدمت زیادی دارند و محل استقرار اجتماعات مختلف بشری بوده، دارای شگفتی ها و ویژگی های عجیب و منحصر به فردی می باشد که در ادامه به چند مورد از آنها اشاره خواهیم کرد.
- خشت های نه هزار ساله
یان تپه از تپه های تاریخی این منطقه است که از تپه اصلی 700 متر فاصله دارد. پیش از این گفتیم که این تپه بسیار کم ارتفاع بوده و آثار قدیمی ترین دهکده های کشور که به هزاره هفتم و ششم قبل از مسیح تعلق داشته در آن یافت شده است.
نکته مهم اینکه قدیمی ترین خشت های ساخته شده توسط انسان، در این نقطه کشف شده اند. پیش از این قدیمی ترین خشت های فلات مرکزی ایران به کاوش های تپه سیلک در حوالی کاشان و تپه زاغه در دشت قزوین تعلق داشت. آثار این منطقه مانند یک دهکده کوچک ماقبل تاریخی حدوداً یک هکتار می باشد.
بر اساس یافته ها تقریبا 15 الی 20 خانواده در این دهکده زندگی می کردند. اغلب خشت های پیدا شده در این ناحیه پوک هستند و چون بدون قالب ساخته شده اند، اندازه یکسانی ندارند. معماری برجای مانده از این تپه ها مشخص می کند که آن زمان مصادف با آغاز دوره خشت سازی در کشور ما بوده است؛ زیرا افراد مستقر در آنجا به خوبی از معماری و نحوه دیوار سازی آگاهی نداشته اند و شکل خشت ها را با دست ایجاد می کردند و روی هم قرار می دادند.
بر اساس تحقیقات به عمل آمده نشانی از وجود سقف در هیچکدام از خانه های این تپه دیده نمی شود و زیادی کوچک بودن آنها، بر مسقف بودنشان با استفاده از ابزارهای ابتدایی مثل شاخ و برگ درختان و یا استفاده از گل اندود یا کاه گل روی آنها اشاره دارد. در این مقر، مردم اموات خود را در همان اتاق های خود به خاک می سپردند و در ادامه روی آن را خشت می کشیدند.
- معبد رنگین یان تپه
از ویژه ترین آثار بر جای مانده از یان تپه که دیرینگی آن به هزاره هفتم قبل از مسیح می رسد می توان به معبد رنگین یان تپه اشاره کرد که ناحیه شمالی آن تقریبا ۶۰ سانتی متر بلندتر از سایر بخش ها احداث شده و امکان رسیدن به آن از طریق دو پلکان موجود در ضلع شمال شرقی و شمال غربی صورت می گیرد.
سطح همه این مجموعه و دیوارهای آن به رنگ اخرایی است و به طور کلی مساحت بیشتری به نسبت سایر لایه ها دارد و این ثابت می کند که این مکان از جایگاه بالایی برخوردار بود و یا شاید محلی برای عبادت بوده است. در معماری این تپه 12 مدل کف سازی به کار گرفته شده که در نوع خود ویژه و منحصر به فرد است که در دوره های زمانی مختلف در این دهکده تاریخی حاصل شده است.
- دستیابی ساکنان پیش از تاریخ محوطه ازبکی به سیمان
پس از اینکه حفاری در فاز دوم یان تپه آغاز شد، باستان شناسان در بررسی کف به چیزی شبیه ساروج رسیدند. تصور اینکه در زمان مادها بشر توانسته باشد مخلوط ساروج مانند را کشف و از آن برای ساخت و ساز استفاده کند، بسیار دور از باور بود. این اتفاق در حالی افتاد که آنان در چند کیلومتری ضلع شمال غربی منطقه ازبکی، کارخانه های عظیم ساخت سیمان که همان کارخانه های سیمان آبیک بود را کشف کردند.
از این رو در گزارش فصل سوم حفاری از این منطقه چنین آمده که: « مطمئناً مردم مستقر در منطقه ازبکی از وجود خاک سیمان در کوه پایه های جنوبی البرز آگاه بودند و از آن را برای کفِ سازه های شنی به کار می گرفتند».
- لوح آغاز عیلامی، سند همکاری تجاری ازبکی و شوش
دیرین شناسان در سال 1378 یک کتیبه گلی تاریخی از مارال تپه پیدا کردند که با بررسی آن به دست آوردهای جالبی رسیدند. این لوح گلی از اواسط هزاره چهارم قبل از میلاد مسیح در قلب این تپه نهفته بود. این کتیبه شباهت زیادی به گل نبشته های عصر آغازین عیلامی داشته که اعداد و خطوط نوشته شده روی آن در هیچ جا دیده نشده است.
تصور می شود که این کتیبه کشف شده قسمتی از یک کتیبه محاسباتی باشد. اعداد آن به شکل سوراخ های ریز که احتمالا با ناخن یا یک شی مشابه آن به وجود آمده اند و قبل از ایجاد یک حساب دیگر با استفاده از یک خط افقی، به حساب قبلی خاتمه داده شده است.
گل این لوح به خوبی ورز داده شده به طوری که موجب سخت و فشرده سازی آن گشته و حتی یک دانه حباب در آن دیده نمی شود. لوح مذکور طولی ۶٫۷ و عرضی ۵٫۷ سانتی متری دارد؛ اما گویا اندازه واقعی آن بیشتر بوده است.
- بناهای آریایی ها در ازبکی
اسناد کشف شده در رابطه با هجرت آریایی های با سفال خاکستری، مربوط به هزاره دوم تا قبل از روی کار آمدن پادشاهی مادها، غالبا دربرگیرنده قبرها و گورستان ها بود. باستان شناسان بر این باروند که آریایی‌های نخسین، مردمانی چادرنشین دابوده اند. با این اوصاف در دوشان تپه خرابه های 3 سازه بزرگ دیده می شود که قطر قدیمی ترین دژ آنان تقریبا 7 متر و متراژ کلی آنها بالای 2 هزار مترمربع می باشد.
از آنجا که دو دوره معماری در این منطقه وجود داشته، در مرحله دوم روی خرابه های نخستین، پی و دیوارهای ساختمان ها را ایجاد کرده اند. وجود قطر زیاد دیوارها، کارشناسان را به این باور رسانده که این مکان ها عمومی یا عبادتگاه بوده اند. همه این سازه ها از خشت ساخته شده اند و به احتمال قوی سطح دیوارها را در مرحله اول گل و کاه اندود می کردند و در ادامه روی آن از رنگ سفید گچ یا آهک استفاده می نمودند.
در تمام اتاق ها ستون هایی دیده می شود. در محل اقامت آریایی ها علاوه بر معماری، تعداد زیادی سفال خاکستری و نخودی با طرح های بی آلایش کشف شده که نشان دهنده اسکان مادها و پیشینیان آنان در این محوطه است. آرامگاه مردمان این ناحیه در ۲۵۰ متری جنوب سازه های کاوش شده قرار دارد و همینطور برخی آثار از مهاجران سفال خاکستری در قسمت جیران تپه کشف شده است.
دیدگاهتان را بنویسید