قلعه پور اشرف؛ تاریخچه + راه های دسترسی

قلعه پور اشرف کجاست؟ ایران به عنوان یکی از کشورهای با اهمیت در منطقه خاورمیانه و بین النهرین سابق همواره از ارزش تاریخی و فرهنگی بالایی در جهان برخوردار است. به جرات می توان گفت درتمام استان های کشور عزیزمان، رگه های پررنگی از دیرینگی و اتفاقات پرفراز و نشیب رخ داده که در حافظه تمام سازه های بشری و طبیعی ثبت و ضبط گردیده است.

استان ایلام نیز پیشینه ای کهن و پرافتخار دارد، و ما در مجله مستربلیط قصد داریم شما را با یکی از آثار و جاذبه های تاریخی این استان و شهرستان های آن آشنا نماییم. ایلام در جنوب غربی ایران، به عنوان یکی از مسیرهای اصلی منتهی به کربلا، ازجایگاه بالایی نزد زائران اباعبدالله برخوردار است. وجود آثار تاریخی با قدمتی بیش از هزار سال این منطقه را به یکی از بهترین مناطق گردشگری تبدیل کرده است.

در میان تمام سازه ها، ابنیه، عمارات، قلعه ها همیشه ارزش ویژه ای داشته اند که قلعه پور اشرف یکی از بناهای زیبا بازمانده از دوران حکومت عیلامی ها است، که جنگ های فراوانی را در این خطه دیده و داستان های بیشماری را از رشادت ها و نبردهای خونین در سینه خود، مدفون نموده است.

ایران زمین در طول ادوار گذشته بسیار مورد هجوم بیگانگان قرار گرفته و به همین خاطر در تمام نقاط مرزی و استراتژیک کشور والیان و حاکمان اقدام به ساخت قلعه های زیادی کرده اند، تا از کیان کشور و ملت دفاع کنند. در اکتشافات باستان شناسی در شهرستان دره شهر استان ایلام ابزار، دفینه ها، سفالینه، کتیبه و سنگ نبشته هایی که قدمتی بیش از هزارسال داشتند به دست آمده، که نشان دهنده دیرینگی این دیار تا زمان هخامنشیان و عیلامی ها است.

دره شهر با بیشترین میزان قلعه ها در خود، به «شهر قلعه های ایران» معروف گردیده ، که مشهورترین آن ها «قلعه شیخ مکان پور اشرف» است. بیایید با هم گشتی در هزارتوی تاریخ بزنیم و با این بنای کهن و لرزشمند بیشتر آشنا شویم.

تاریخچه قلعه پور اشرف

شاید تا به حال به مناطق غربی ایران سفر نکرده باشید و یا از ابنیه و آثار باشکوه شاهان و امپراطوری های پر ابهتشان خبر نداشته اید. اگر قصد سفر دارید توصیه می کنیم حتما سری به دیار باستانی غرب کشور به خصوص ایلام و شهرستان هایش بزنید، تا ضمن آگاهی از گذشته پر رمز و راز این مرز و بوم به فرهنگ غنی و کهن ممکلت و سرزمین اجدادی خود ببالید.

این روزها با وجود سرعتی که پیشرفت نقل و انتقالات پیدا کرده، دیگر سفر و مسافرت کاری سخت و طاقت فرسا نیست. شما به راحتی و در کمترین زمان می توانید به یکی از سایت های معتبراینترنتی مانند مستر بلیط سری بزنید و با خرید بلیط در وقت و هزینه های رفت و آمد صرفه جویی نمایید.

دره شهر از گذشته های بسیار دور تا به حال بارها مورد هجوم قرار گرفته و هر بار با ویرانی های باورنکردنی رو به رو شده است. در هر مرتبه ویرانی و آبادانی این منطقه بخشی از تاریخچه شکوهمندش از بین رفته و تنها مشتی داستان و افسانه برجا مانده است.

از جمله یورش های خونبار می توان به حمله سپاهیان آشور و اعراب اشاره نمود. این شهر در زمان حکومت عیلامی ها با نام «ماداکتو» به عنوان پایتخت آنان به شمار می رفته است و در زمان ساسانیان، نیز پایتخت بخش غربی امپراطوری محسوب  می گردید.

در قسمت های مرکزی و در جوار قلعه های نظامی دفینه هایی یافت شده، که نشان دهنده زندگی کهن ترین اقوام شهر نشین در این مناطق است. اولین مرتبه دره شهر با هجوم «بانی پال» پادشاه آشور به همراه سپاهیانش کاملا نابود گردید و در زمان هخامنشیان به تلی از ویرانه های باستانی تبدیل شد.

در نهایت دوران اشکانیان بنا بر تصمیمات مجالس اشراف زادگان، قرار بر بازسازی مجدد شهر گذاشته و این شهر دوران اوج رونقش را در دوره ساسانیان تجربه نمود. در زمان ساسانیان نام دره شهر را «سیمره» گذاشتند، که برگرفته از رودخانه ای به همین اسم در جوار شهر است.

دره شهر یا سیمره سابق از زمان حمله مغول به ایران جزء استان لرستان به شمار می رفت، که پس از جداشدن ایلام از استان کرمانشاه و ثبت آن به عنوان استان مستقل، بنا بر تقسیمات کشوری از حوزه استحفاظیه لرستان جدا و به ایلام ملحق گردید.

به خاطر همین همجواری اقوام کرد و لر هم اکنون نیز مردم ایلام و شهرستان هایش به دو زبان لری و کردی( لکی) صحبت می کنند. دره شهر در مناطق دامنه و کوهپایه ای کبیرکوه در امتداد رشته کوه زاگرس قرار گرفته، که طبیعتی زیبا به همراه جنگل های پراکنده کوهستانی و رودخانه سیمره که همچون شاهرگی در قلب دره های باشکوه جریان دارد، هوایی معتدل را در فصل های بهار و تابستان برای ساکنان و گردشگران به وجود آورده است.

در حفاری های باستان شناسی که در ویرانه های اطراف دره شهر صورت پذیرفت، سکه های ضرب شده به نام «خسرو سوم» پادشاه ساسانی به دست آمد. همان طور که پیش تر گفتیم به دلیل وجود قلعه های فراوان در دره شهر آن را به شهر قلعه های ایران می خوانند، که مهمترین شان قلعه پراشرف یا قلعه ماکو است.

نقشه و معرفی بخش های مختلف

قلعه ها از مهمترین اماکن ایران باستان به شمار می رفته، که در طول تاریخ همواره شاهد اتفاقات، نبردها و رشادت های بیشماری بوده اند. ابنیه ای که با هر بار بررسی و حفاری رازهای شگفت انگیزی را برای بشریت برملا می سازد.

ایران از جمله سرزمین هایی بوده که به دلیل موقعیت استراتژیکی و وجود منابع ارزشمند طبیعی بارها توسط سپاهیان مختلف مورد هجوم قرار گرفته، به همین دلیل در اکثر شهرها بویژه در مناطق کوهستانی و مرزی اقدام به ساخت قلعه و دژهای مستحکمی نموده اند.

ساخت قلعه ها در بخش های دورافتاده از شهرها و روستاها و یا مناطقی که در ارتفاعات واقع شده اند، نشان از اهمیت تامین امنیت کشور و ملت و یا کاربردهای خاصی همچون مرزبانی، دیده بانی، مقرحکومتی، پادگان نظامی که قدرت تسلط و نگهداری والیان را گسترش می بخشیده ، داشته اند.

پایه ها و ستون های مستحکمی که قلعه بر آن ها سوار می شده، هنر معماران توانمند ایرانی را به رخ جهانیان می کشاند. روستای شیخ مکان با حاکمیت «میرسیدمحمدخان پوراشرف» در مسیر دره شهر به پل دختر در سال 1335 هجری قمری شاهد ساخت قلعه ای به نام میر اشرف یا پور اشرف بوده است.

ساخت قلعه را به دوره قاجار نسبت داده اند و بانی آن را نیز محمدخان پور اشرف دانسته اند. ساختمان قلعه در 3 طبقه، 5 برج و 30 اتاق طراحی گردیده، که جنبه مسکونی و نظامی داشت. نمای داخل قلعه بسیار منحصر به فرد با 5 پلان مستحکم، حوضچه آب سرد و گرم، اتاق و تالارهای مشرف به حوض، دالان های پیچ در پیچ، انبار مهمات، محوطه بازی و یا تمرینات نظامی، محل جمع آوری سوخت، دستشویی و اتاق هایی جهت سکونت با تبحری خاص و بسیار هوشمندانه طراحی شده است.

بر اساس مشخصاتی که بر کتیبه های ورودی قلعه به چشم می خورد، ساخت قلعه به سال 1335 هجری قمری و با مساحتی حدود 425 متر مربع به همراه 4 برجی که جنبه دیده بانی داشته اند، باز می گردد. معماران و سازندگان تقشه و شیوه ساخت قلعه را از معماری ساسانی الگوبرداری کرده اند.

زیرزمین قلعه نیز به عنوان سردخانه و یخچال های امروزی برای نگهداری خوراک و آب آشامیدنی مورد استفاده قرار می گرفت. تیرکش ها یا همان برج های دیده بانی که در چهار سوی قلعه وظیفه بررسی اوضاع و احوال منطقه و امنیت آن را بر عهده داشتند نیز در نوع خود بی نظیربوده و توان نظامی ساکنان قلعه را نشان می دهد.

 مصالح به کار رفته در تاسیس قلعه شامل سنگ، گچ، ملات، آجر و خورده سنگ است، که در بخش های داخلی دیواره ها را با گچبری های نمادین از شخصیت های افسانه ای تزیین کرده اند.

بر خلاف تمام قلعه های منطقه، قلعه پوراشرف، دیوار های خیلی بلندی ندارد و از داخل حیاط تا پشت بام را با 17 پله می توان طی نمود. بر روی درب شمالی ابیاتی با حروف ابجد نگاشته شده است، در وسط حیاط حوضچه ای که با راه آبه های سنگی به تمام قسمت های قلعه متصل می شود، خودنمایی می کند، که در فصول گرم موجب خنک شدن اتاق ها و قسمت های مسکونی می شده است.

آب قلعه را از قناتی که در حوالی آن قرارگرفته و رودخانه سیمره تامین می کردند و به شیوه ای ماهرانه آن را به بخش گرمابه و آب انبار هدایت می نمودند. در ضلع جنوبی حمام و حوضچه های آب سرد و گرم به چشم می خورد، که با تون های زیر زمینی  به گرم کردن حوضچه ها و استخر مخصوص شست و شو می پرداختند.

در کنار تمام سازه ها قسمتی با نام سیاه چال که زندان و بازداشتگاه به شمار می رفت وجود دارد، ویژگی جالبی که دارد و در هیچ زندان یا قلعه دیگری دیده نمی شود، این است که سیاه چال به پشت بام راه داشت و در انتها به انبار علوفه، آذوقه، اسطبل و آشپزخانه ختم می گردید. در طول زمان بخش هایی از قلعه دچار فرسایش شده که با نظارت اداره میراث فرهنگی مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.

شرایط بازدید

برای بازدید قلعه پوراشرف می توانید در تمام ایام هفته و ساعات روز اقدام نمایید. اما چون این قلعه در خارج از شهر واقع شده و برای جلوگیری از تخریب ابزار روشنایی در آن به کار نرفته، بهتر است در ساعات روشن روز برای بازدید تشریف ببرید، تا بتوانید از تمام بخش های قلعه به خوبی دیدن فرمایید.

اگر قصد سفر به یکی از دیدنی ترین مناطق ایران با تاریخچه ای کهن دارید، قطعا استان ایلام و شهرستان دره شهر بهترین گزینه برای شما به شمار می رود. برای یک سفر کم هزینه اما سراسر خاطره و دیدن مناظر زیبا در طول مسیر بهتر است با خرید بلیط اتوبوس دره شهر طی مسافتی بی نظیر را تجربه کنید.

راه های دسترسی به قلعه پور اشرف