قلعه ضحاک؛ معرفی + راه های دسترسی

قلعه ضحاک کجاست؟ یکی از دلایل ساخت قلعه ها در گذشته، حفاظت شهر از حمله احتمالی دشمنان بوده است. قلعه های تاریخی که در ایران باقی مانده اند هر کدام متعلق به دوران خاصی از تاریخ این کشور هستند.

بسیاری از قلعه هائی که در ایران وجود دارند مربوط به دوران پیش از اسلام است. یکی از بخش های مهم در شهرهای پيش از اسلام، «کهندژ» یعنی جایگاه و سکونت گاه پادشاه، حکام و درباریان بود. این بخش در مرکز و بهترین نقطه از شهر و در سطحی بالاتر از سایر نقاط قرار داشته و توسط دروازه هایی به خارج راه داشت.

برای هر کهندژ، برج و بارو و خندقی برای حفاظت ساکنانش ساخته و در بخش مزبور نيازهای ساکنان آن درون همان فضای محصور تأمين می شد. قلعه ضحاک هشترود یکی از قلعه هایی است که از زمان گذشته در این کشور به جای مانده است. مجله مستر بلیط با انتخاب این قلعه، به تشریح و داستان هائی درباره آن می پردازد.

معرفی قلعه ضحاک

قلعه ضحاک که با نام هایی همچون آژدهاک، زهاک و نام محلی نارین قلعه معروف است، در 20 کیلومتری شهر هشترود و بر روی کوه زهک قرار دارد و دارای تاریخی بیش از 2000 هزار سال است و بر فراز كوهساری كه تونل دو كیلومتري راه آهن تهران-تبریز از میان آن می گذرد، در مکانی با صفا واقع شده است.

اين قلعه در آغوش دو رودخانه از هشت رودخانه معروف منطقه هشترود، چشم انداز زيبايي دارد كه هر تماشاگري را حيرت زده مي کند. نام گذاري ضحاك به اين قلعه نيز از شباهت دو رودخانه ي قرانقو و شورچاي به مارهاي برآمده از شانه هاي ضحاك روايت شده است.

قلعه‌ ضحاك بر سر راه تبريز- اكباتان- تخت سليمان قرار گرفته است و به عقيده كارشناسان ميراث فرهنگي در دوره هاي هخامنشي، اشكاني، ساسانی حتی بعد از اسلام و در زمان اسماعيليه اين قلعه و منطقه اطراف آن علاوه بر جنبه دفاعي و مقر نيروهاي ارتش، محل سكونت مردم نيز بوده است كه اين امر ويژگي خاصي به قلعه ضحاك بخشيده است و احتمال دارد در دوره اشكانيان كي مجموعه حكومتي بوده باشد.

جواد قندگر کارشناس میراث فرهنگی که چندیدن سال مسئول کاوش های بستان شناسی در این قلعه بوده است می گوید: «آثار موجود در سطح قلعه قدمت اين مكان را به هزاره دوم پيش از ميلاد و تمدن اورارتو نشان می دهد و بیشترین آثار فرهنگی مجموعه مربوط به دوران اشکانیان است».

معماری قلعه ضحاک

هر چند قلعه زهک در دوره های مختلف دارای استقرار بوده، اما مهم ترین استقرار در این قلعه مربوط به دوره پارتی است در سمت جنوبی محوطه در مستحکمی ساخته شده که ارتفاع این دژ امروزه در برخی نقاط به ده متر می رسد و دارای مزغل هایی بوده است دیوارهای دژ دو جداره بوده که اتاقک های نگهبانان در ميان این دو دیوار تعبيه شده بود.

مصالح به کار رفته در بيشتر قسمت ها از جمله استحکامات این قلعه، برج های دژ و حصار سنگی، از سنگ و ملات گچ است. چنین سازه هائی مشخصه معماری اشکانی و ساسانی است. در این گونه سازه ها گچ ها نیستند که بنا را شکل می دهند بلکه ملات است که سنگ ها در کنار هم و ثابت نگه می دارد.

در فواصل معين در طول حصار سنگی برج های مدوری ساخته شده بود که به عنوان نوعی پشتبند در طول دیوار نيز استفاده شده بودند. از طرفی ورود تعدادی آب انبار و یک حلقه چای حفر شده حاکی از تمهيدات لازم برای در دسترس داشتن آب، خصوصا در شرایط اضطراری است که همگی این سازه ها می تواند نشان از این باشد، قلعه کاربری همچون یک شهر داشته است.

در مرتفع ترین قسمت قلعه، چهارتاقي شگفت انگیزی قرار دارد که دارای آجر های بزرگ سرخ رنگ به شكل مربع و به مساحت 9.76 متر مربع با پایه هایی به ضلع 2.70 متر با سقف پوشش ضربي و با طراحی زیبا ساخته شده که از دوران اشکانی به جای مانده است و شاهان ساسانی از آن برای استراحت استافده می کردند.

در مدت هفت فصل کاوش های باستان شناسی که در این مکان انجام گرفت، مجموعه معماری های مربوط به دوران اشکانی و اسلامی در بخشی که از آجر و خشت و سنگ معمولی نتراشیده ساخته شده، سه مجموعه معماری تالاری است که یکی از آن ها شامل تالار و اتاق های جانبی است و نشان می دهد که بناهای مذکور در ارتباط با انجام مراسم مذهبي احداث شده است به ويژه بناي آجري تالار معبد آناهيتا يا معبد مهري كه تعداد زيادي گچ بري به نقش زن بالدار، احتمالاً به عنوان نماد آناهيتا و چندين قطعه گچ بري به شكل گردونه مهر كه نماي داخلي و خارجي تالار را تزيين كرده است.

بناي خشتي به دست آمده نيز داراي گچ بري و نقاشی دیواری بوده و کف تالار نیز به طول پانزده متر و عرض هشت متر با موزاييک هاي زيبايي پوشيده شده بود كه در دوره هاي بعدي سنگ هاي تزييني از جاي اصلي برداشته شده و داغ سنگ ها باقي مانده است. در فصل چهارم كاوش قلعه، پنج قطعه سفال ضخيم ارزشمند با نوشته هايي به خط آرامي به دست آمده است.

راه های دسترسی به قلعه ضحاک

این قلعه در فاصله 15 کیلومتری از شهر هشترود قرار دارد  بنابراین اگر می خواهید از این قلعه دیدن کنید نیاز دارید با وسیله نقلیه ای خود را به آن برسانید. با حرکت در خیابان امام این منطقه می توانید در مسیر رسیدن به آن قرار بگیرید و پس از رسیدن به جاده ای معروف به جاده ضحاک م قرار گرفتن در آن می توانید به راحتی به این قلعه زیبا برسید.

شرایط بازدید

از آنجائی که این قلعه در بیرون از شهر و در ارتفاع بنا شده است پس اگر قصد دیدار از این مکان را دارید نیاز به استفاده از لباس و کفش راحت دارید. در حین دیدار از این مکان آسیبی به محیط زیست منطقه نیز وارد نکنید.