دریاچه ارومیه

اگر بنا باشد تا لیستی از بهترین و تماشایی ترین جاذبه های طبیعی ایران تهیه کنیم؛ بی شک دریاچه ارومیه در بخش ابتدایی آن قرار خواهد گرفت. زیبایی منحصر به فرد و مساحت 5200 متری آن موجب شده است تا جایگاهی خاص در بین مناطق گردشگری ایران، به این محوطه اختصاص یابد. همچنین دارای رتبه های حائز اهمیتی نیز هست. وسیع ترین دریاچه داخلی ایران، بزرگ ترین دریاچه آب شور درخاورمیانه و همین طور ششمین آن ها از لحاظ وسعت در سطح جهانی، بخشی از رکوردهای آن محسوب می شوند. هرچند در حال حاضر بخشی از مساحت این مکان کاهش یافته و دستخوش تغییر شده است؛ حدودا بیش از دو دهه پیش، در سال 1377رتبه بیست و پنجم بزرگ ترین ها را در کل دنیا در اختیار داشت. علاوه بر زیبایی هایی بکری که توریست ها را از سراسر کشور به این منطقه می کشاند؛ از تاثیر گذاری آن بر جغرافیا نیز نباید صرف نظر کرد. بیشتر از 51 هزار کیلومتر مربع حوضه آبریز، خاک این محدوده را از لحاظ دارا بودن املاح و رسوبات بسیار غنی و پربار گردانده است. عمیق ترین قسمت دریاچه 16 متر است که برای غواصی مناسب به نظر می رسد. در هر صورت اهمیت این پدیده طبیعی دیدنی به منظره چشم نواز آن محدود نمی شود؛ بلکه به دلیل ترکیبات خاص موجود نیز، باید آن را افزون تر از همیشه مهم تلقی کرد. تاثیرات اقتصادی و فرهنگی هم بخش قابل توجه دیگری هستند که نباید از نظر دور بمانند. در این بخش از مجله مستر بلیط به سراغ معرفی تمام وکمال دریاچه ارومیه می رویم. برای دانستن هر آنچه درباره این جاذبه لازم است بدانید، تا انتها همراه ما باشید.

تاریخچه دریاچه ارومیه

شواهد تاریخی و مطالعه اسناد کهن اثبات کرده که عمر این فضا حداقل به 850 سال پیش ازمیلاد مسیح بازمی گردد. در واقع از سال های بسیار دور، مردمانی از قبایل مختلف در حوالی آن زندگی می کردند. همانطور که طبق دانسته های عمومی، اولین تمدن ها نزدیک به آب ها تشکیل می شدند، دریاچه که امروزه به نام ارومیه می شناسیم هم از این قاعده مستثنی نیست. در کتیبه های آشوری به جا مانده از پادشاهانی چون شلمنسر سوم، نقل شده است، که دو قوم از نژادهای متفاوت از آب این جا استفاده می کردند. در کنار پارسی ها، تمدن میتانی نیز از آن برداشت می کردند. حدس زده می شود که اصل و نسب مردمان کردستان عراق، به همین قوم مرتبط است. پیش از آن ها هم، تقریبا در تاریخ 900 پیش از میلاد، پادشاهان باستانی مننا، محدوده نام برده را تحت عنوان مرکز حکومت معرفی می کردند. برای روشن تر شدن زمان، چند دهه پیش از تشکیل حکومت مادها را در نظر بگیرید. با کنار هم قرار دادن این قرائن می توان تشخیص داد که نه تنها با یک مکان توریستی بلکه حتی محوطه ای باستانی رو به رو هستیم. به طور واضح مشخص نشده است که مردم، نام قبایل ابتدایی خود را از روی دریاچه انتخاب کردند یا اینکه چون کنار آن در حال زندگی بودند؛ بعدها تمدن های پسین، دریاچه را به افتخار این قوم ها نامگذاری کردند. امری که در جهان باستان بسیار پر تکرار بوده است. آنچه مسلم گشته، تسلط اقوام ایرانی از اواسط هزاره اول پیش از میلاد تا به امروز است. کردها جزء نخستین ساکنان منطقه به شمار می روند که گویی به مرور به نواحی دیگر کوچ کردند.

 وجه تسمیه 

قدیمی ترین سندی که در آن از اسم دریاچه ارومیه صحبت شده، کتاب اوستا است. در آن از چیچست سخن به میان آمده که به معنای براق و درخشان است. ابن حوقل جغرافی دان مشهور وصاحب نام قرن چهار هجری نیز نام، کبودان را بر ارومیه فعلی نهاد. به مرور املاح موجود در آب و شوری آن عنوان دریای شور را بر سر زبان ها انداخت. دریای شاهی هم یکی دیگر از اسم ها به شمار می رود. احتمالا به علت اهمیت فوق العاده و مختصات جغرافیایی خاص به همچین عبارتی معروف شد. رضاشاه پهلوی نیز دریاچه را بی نصیب نگذاشت و به افتخار او در حدود 1308 – 1309، نام رضائیه بین مردم رواج پیدا کرد. نزدیک به پنج دهه بعد و وقوع انقلاب اسلامی، برای آخرین مرتبه تصمیم گرفته شد تا به این نقطه، دریاچه ارومیه گفته شود.

نقشه و معرفی قسمت های مختلف

این دریاچه عظیم و با شکوه در بین آذربایجان غربی و شرقی محصور شده است. هرچند از گذشته های خیلی دور از آب آن استفاده زیادی همچون استخراج نمک می شده است، ولی به طور مشخص برای آشامیدن مناسب نبود و نیست. طول آن به 140 کیلومتر و عرض آن در پهن ترین قسمت به 55 کیلومتر می رسد. علاوه بر زرینه رود، سیمینه رود، شهرچای و هجده مورد دیگر در کنار تلخه رود، مجموعا بیست و یک رودخانه مهم به این فضا لبریز می شوند. تغییرات اقلیمی موجب شده است تا در سال های اخیر کم آبی بلای جان طبیعت بی نظیر این منطقه بشود. در بهترین مواقع که بارندگی زیاد باشد، چهل و نه رود موقتی دیگر هم به دریاچه خواهند ریخت. سه درصد از مساحت کل کشور، حوضه آبریز این دریاچه محسوب می شود که در نوع خود شگفت انگیز است. برای درک بهتر این موضوع باید دقت داشت که به همراه ارومیه و تبریز، نه شهر دیگر هم در همین مختصات جای می گیرند. سلماس، بوکان، پیرانشهر، آذرشهر و … تعدادی از آن ها هستند.

اهمیت دریاچه ارومیه

دریاچه ارومیه ازچند جهت دارای اهمیت است و خشک شدن آن می توند صدمات بی شماری به دنبال داشته باشد. در اولین نگاه شاید تصور کرد که تنها دلیل مهم بودن آن از دست رفتن بخش تاثیرگذاری از طبیعت منحصر به فرد منطقه است، که البته در درست بودن این جمله شکی نیست. منتهی اگر ریزبین تر باشیم، درمی یابیم که بخش غیر قابل انکاری از معشیت مردم به وجود آن وابسته است. فعالیت های اقتصادی خیلی از افراد مخصوصا در نواحی نزدیک تر، به کشاورزی و دام داری بستگی دارد که نقش دریاچه را در این موضوع نباید دست کم گرفت. کشتی رانی در آن هم سابقه ای طولانی مدت دارد. البته تا پیش از دوران قاجار چنان رونقی در این صنعت وجود نداشت. به دلیل اینکه هنوز کشتی سازی چندان جا نیفتاده بود و موارد موجود هم چندان پیشرفته نبودند. اغلب قایق های کوچک و بزرگی که رفت و آمد می کردند به روستاییان تعلق داشتد و ابتدایی به نظر می رسیدند. به هرحال شواهد نشان داده اند که تا قبل از حمله برق آسای چنگیزخان مغول، آمد و شد کشتی ها تا اندازه ای پر رونق بوده است. بعدها قاسم میرزا یکی از پسران فتحعلی شاه قاجار که البته حاکم وقت شهر ارومیه بود، امتیاز این امر را به دست گرفت. سپس از نیروهای روس خواست تا بهترین کشتی ها را بسازند. در اثر اقدامات او تا حد زیادی داد و ستد و تجارت پربار تر از همیشه شد. این روال ادامه پیدا کرد تا اینکه امام قلی میرزا، پسر قاسم میرزا قاجار به جای پدر بر مسند حاکمیت شهر نشست. اتفاق مهمی که در زمان او به وقوع پیوست؛ ورود کشتی های بخار آلمانی برای نخستین مرتبه وارد آب های دریاچه شدند. در موقع سال های جنگ جهانی یک ارمنی تبار ثروتمند، امتیاز مربوطه را به دست گرفت و تنها کشتی های متعلق به شرکت او حق عبور و مرور داشتند. بعدها با به تخت نشستن رضاخان این چرخه شکسته شد و از اردیهشت ماه 1304 تا به امروز، مالکیت و تمام حق و حقوق لازم به دولت ایران تعلق دارد.

ذخیره گاه زیست کره

دریاچه ارومیه یکی از مهم ترین ذخیره گاه های زیست کره ایران لقب دارد. زیرا تنوع زیستی فوق العاده ای در آن در جریان است. به همین علت مستر بلیط توصیه می کند بازدید از این فضا را به هیچ عنوان از دست ندهید. بررسی ها نشان داده اند که در مجموع بیش از 24 نوع پستاندار از جمله گوزن زرد، قوچ و میش، 27 گونه از خزندگان، 20 نوع جلبک، 5 گونه از نرم تنان، و روی هم رفته 104 نوع مختلف از قارچ ها و میکروب ها در آن نقطه زندگی می کنند. همچنین شاید جالب باشد بدانید که تا به امروز 47 فسیل ارزشمند و کهن سال از دل آن بیرون کشیده شده است. آخرین بار در سال 1394 بود که آرتمیا که یک گونه سخت پوست کمیاب محسوب می شود؛ در دریاچه، زنده رؤیت شد. همین طور باید اضافه کرد به طور کلی صد جزیره کوچک و بزرگ این محوطه، در بسیاری از مواقع از نزدیک به 226 گونه پرنده میزبانی می کند. لک لک ها، پلیکان، مرغ دریایی، فلامینگو و … چند مورد از نام آشنا ترین آن ها هستند. اگر از علاقه مندان به پرنده ها هستید در فصل های گرم تر و معتدل تر سال، می توانید نمونه های بسیار جذاب و چشم نوازی را شاهد باشید. فلامینگوها به زیبایی هرچه بیشتر آن جا کمک کرده اند و منظره های تماشایی را ساخته اند. همین ویژگی های منحصر به فرد نهایتا باعث شد تا نه تنها در سال 1352، دریاچه باشکوه ارومیه، پارک ملی لقب بگیرد، بلکه سازمان جهانی یونسکو نیز آن را یکی از مهم ترین مناطق حفاظت شده دنیا بنامد.

پوشش گیاهی

گیاهانی که در محدوده دریاچه ارومیه به چشم می خورند طبیعتا از نوعی هستند که در کنار آمدن با شوری قابل ملاحظه آب مشکلی ندارند. اغلب آن ها در دسته گندمیان و کاسنی ها قرار می گیرند. مجموعا با احتساب انواع روییده در جزایر و کناره دریاچه حدود 250 گونه گیاه در آن جا رشد کرده است. زیر آب هم انواع مقاومی رسته اند که آن ها نیز تعدادی بالغ بر 200 مورد دارند.

تهدید یک میراث ملی

دریاچه ارومیه به راستی یک میراث ملی بی نهایت حائز اهمیت به شمار می رود که در چند وقت اخیر تهدیدهای جدی متوجه آن بوده است. خشک شدن این فضا یک آسیب زیست محیطی غیر قابل انکار است که مشخصا عامل انسانی نقش جدی را در این مسئله ایفا می کند. بررسی نشان دادند که در بین سال های 1393-1394 کمابیش 90 درصد از مساحت کل دریاچه خشک شده بود. بی آبی ها و کم بارشی منطقه از یک سو و فشارهای انسانی و رفتارهای نابخردانه در برداشت آب از انشعابات از طرف دیگر، موجب شد تا همچین اتفاقاتی به مرحله ظهور برسد. همین طور در موقعی که باران کم می بارید؛ سدسازی های بی برنامه و زیاد از حد، مزید بر علت شد تا دریاچه دچار صدمات کاری شود. مشکلاتی که شاید چند دهه برای حل کردن شان زمان لازم باشد. هرچند به مرور توجهات تا حدودی جلب شدند واقداماتی صورت گرفت بازهم خطر در بیخ گوش این پدیده با ارزش حضور دارد. ترکیبات شیمیایی و املاح موجود در آب آن، در صورتی که دریاچه خشک شود می تواند مسائل جدی جبران ناپذیر بیافریند. سدیم محلول در آب به علاوه چندین ماده مختلف، اگر در هوا پخش شوند، مشکلات تنفسی ایجاد خواهند کرد. همچنین بادها و بارش نمکین و از بین رفتن منبع اصلی معشیت مردم، میلیون ها نفر را از مناطق دور و نزدیک بی خانمان می کند. بنابر همین دلایل برنامه هایی برای احیای مجدد و کامل دریاچه به مرحله تصویب رسیدند که البته هنوز جای کار بسیاری دارند. اعمال صورت گرفته را می توان خیلی موثر دانست اما هرگز کافی نیستند و این دریاچه همچنان در پی شکوه از دست رفته خود است. تا زمانی که در فعالیت های انسانی برخورد مناسب با نعمت های طبیعی درست و کامل اجرا نشوند، خطر همیشه وجود خواهد داشت.

شرایط بازدید از دریاچه ارومیه

توصیه می شود برای بازدید از دریاچه ارومیه فصل های بهار و تابستان را انتخاب کنید. زیرا در این مواقع آب و هوا گرم تر بوده و شرایط راحت تری را تجربه خواهید کرد. البته هر زمان که مناسب بدانید، مانعی وجود ندارد. می توانید تنها با صرف حداقل 30 دقیقه از منظره زیبای رو به رو لذت ببرید. منتهی بعید است انقدر زود بخواهید این مکان فوق العاده را ترک نمایید. باید افزود که دیدن کردن از این جاذبه برای همه گردشگران رایگان است. عمق دریاچه به طور متوسط 5 تا 6 متر است، به همین علت اگر به شنا تسلط ندارید به هیچ وجه در مناطق ژرف تر به پیشواز خطر نروید. برای بهره مند شدن از خواص درمانی آب هم در محدوده نزدیک به ساحل بمانید و از استراحت در جوار همچین نمای شگفت انگیزی لذت ببرید.

آدرس و راه های دسترسی با وسایل مختلف

برای رسیدن به این پدیده بی همتا، در نخستین قدم تنها به تهیه یک بلیط هواپیما ارومیه نیاز دارید. سریع ترین و راحت ترین روش ممکن برای تماشای زیبایی بی حد و حصر و بخشندگی طبیعت که با بی مهری های فروانی رو به رو شده است. دریاچه درست در 20 کیلومتری شهر قرار دارد و به راحتی می توانید آن را بیابید. با خودروی شخصی از تهران تا ارومیه تقریبا 8:30 دقیقه راه در پیش است.

آدرس: مابین استان های آذربایجان شرقی و غربی، 20 کیلومتری شهر ارومیه.