قلعه رودخان کجاست؟ معرفی + راه‌های دسترسی

قلعه رودخان یکی از دژهای بسیار قدیمی با کاربری نظامی در شهرستان فومن، استان گیلان قرار دارد. قلعه‌ای که اطراف آن را جنگل‌های فومن فرا گرفته و با وجود ظاهری سرد و مستحکم، نمای بیرونی آن سرشار از زیبایی و جذابیت است. این قلعه در طول تاریخ پستی بلندهای زیادی را تجربه کرده و امروزه به عنوان یکی از مناطق گردشگری مورد استقبال جمع کثیری از بازدیدگنندگان قرار می‌گیرد.

استان سرسبز و خوش‌آب‌وهوای گیلان به دلیل وجود جاذبه‌های طبیعی، مذهبی، تاریخی و تفریحی همیشه یکی از مقاصد گردشگری ما ایرانیان بوده است. در شهرستان فومن نیز مناطق بکر و جاذبه‌های توریستی فراوانی وجود دارد که موجب کشش مسافران به این شهر می‌شود و قلعه رودخان یکی از آنها به‌شمار می‌رود. بهتر است بدانید که این دژ باستانی در ۲۰ کیلومتری جنوب غربی این شهرستان، حوالی دهکده رودخان و بر بلندای منطقه جنگلی حیدرآلات قرار دارد. برای به دست آوردن اطلاعات لازم درباره این قلعه که اکنون تنها یک جاذبه توریستی بوده و دیگر کاربری گذشته را ندارد، با مجله مستر بلیط همراه باشید.

رزرو هتل های فومن

تاریخچه قلعه رودخان

اطلاعات دقیقی از پیشینه ساخت قلعه رودخان در دسترس نیست. عده‌ای بر این باورند که این دژ در عصر ساسانیان، همزمان با هجوم اعراب به ایران ساخته شده است.

جالب اینکه تا سال 1209 شمسی، این قلعه ناشناخته بود تا اینکه یک محقق ایران ‌شناس، اهل لهستان به اسم آلكساندر بوریکو خوچكو، در نوشته‌های خود از آن نام برد. وی دژ را چنین توصیف می‌کند: «این قلعه را بر ارتفاعات یک کوه و در جوار رودخانه‌ای به همین عنوان ساخته‌اند و در دو طرف آن، دو برج مقاوم جهت دفاع وجود دارد».

کتیبه‌ای در سردر آن دیده می‌شود که مزین به تاریخ تجدید بناست. این کتیبه تاریخ  ۹۱۸ تا ۹۲۱ هجری قمری را نشان می‌دهد و در آن اشاره شده که قلعه برای اولین بار برای سلطان حسام‌الدين امير دباج بن امير علاءالدين اسحق مرمت شده است.

این فرد که در تاریخ از او به اسم مظفرالسلطان نیز یاد می‌شود، فرمانروایی بیه ‌پس را برعهده داشت و نخستین فردی بود که در منطقه از دستورات صفویان سر باز زد و این قلعه را برای مبارزات خود مورد بهسازی قرار داد. او در این مسیر موفق نشد و پس از فرار به دربند، بازداشت و نهایتا به جرم خیانت اعدام شد.

کتیبه این بنا که تنها سند تاریخی دژ است، در حال حاضر در موزهٔ گنجینهٔ رشت برای عموم به نمایش گذاشته می‌شود. در واقع این بازسازی در عصر سلجوقیان صورت گرفته است؛ زمانی که از دژ نام برده برای مقر مبارزات اسماعیلیان الموت استفاده می‌شد.

تا زمان زندیه این دژ مقر حکومتی برخی از فرمانروایان گیلان و رشت به‌شمار می‌رفت و هدایت خان که والی فومن بود در سال 1175 هنگام شورش بر ضد کریم خان، قلعه رودخان را یکبار دیگر مورد بازسازی قرار داد. از آنجا که این قلعه از اهمیت استراتژیکی، باستانی و نظامی برخوردار است، در تاریخ ۳۰ مرداد ۱۳۵۴ شمسی با شماره ۳/۱۵۴۹ در لیست آثار تاریخی و ملی ایران به ثبت رسید.

دلیل نام گذاری دژ به قلعه رودخان

گیلکی زبانان منطقه فومن، قلعه رودخان را «قله روخان» و تالشی‌ها آن را «قله روخون» صدا می‌کنند، ولی عبارت «قلعه رودخان» برگرفته از نام گیلکی آن است. دلیل چنین نام‌گذاری وجود یک رودخانه با عنوان «رخون» در حوالی دژ مورد نظر است.

پیشینیان آن را با عناون قلعه رودگان یا روگان نیز شناختند؛ به معنی دژی که در جوار رود قرار دارد. این قلعه اسامی دیگری نیز دارد و در هر برهه از تاریخ آن را با نامی شناخته‌اند که از جمله می‌توان به قلعهٔ هزار پله، حسامی، سکسار، سگسار و سگسال اشاره کرد.

نقشه و معرفی بخش های مختلف قلعه

دژ مستحکم و تاریخی رودخان به طور کلی متراژی 2.6 هکتاری دارد و برای دیدن آن باید به ارتفاعات دهکده‌ای با همین نام در فومن بروید. در اینجا 65 برج و بارو دیده می‌شود و طول دیوارها تا 1500 متر نیز می‌رسد. ارتفاع دژ از سطح دریا چیزی بین ۶۶۵ تا ۷۱۵ متر و در نزدیکی آن رودخانه‌ای به همین عنوان در جریان است.

برای ساخت این بنای مقاوم از آجر و سنگ استفاده کرده‌اند. دژ مورد نظر دارای دو قسمت «ارگ» و «قورخانه» بوده که بخش ارگ آن که در ضلع غربی در دو طبقه احداث شده است و به عبارتی شاه ‌نشین قلعه به‌شمار می‌رود.

قراول ‌خانه‌ها نیز در ضلع شرقی در دو طبقه برای انجام کارهای نظامی و اسکان سربازان ساخته شده‌اند. در قراول ‌خانه ‌ها نورگیرهایی وجود دارد که از طریق آنها می‌توان به اطراف دژ دید داشت. به دلیل اینکه این بنا بر فراز یک قله قرار دارد، از سه قسمت شرقی، میانی و غربی برخوردار است. قسمت غربی که در بخش شیب دار قله ساخته شد دربر دارنده دروازه ورودی، چشمه، حوض، آب ‌انبار، سردخانه، حمام، آبریزگاه شاه ‌نشین و چندین بخش برای اقامت است. 

قسمت شرقی که بر بلندای یک تپه 670 متری جای گرفته است، به وسیله یک دروازه از بخش‌های دیگر منفک شده و شامل دروازه‌‌ ورودی، آبریزگاه، زندان، حمام، دَر اضطراری، دو برج و چندین بخش برای اقامت می‌شود. این قسمت کاربری نظامی دارد. پایین‌ترین قسمت دژ به بخش میانی اختصاص دارد که شامل دروازه‌ اصلی برج است.

در سمت شمالی این بنا، ورودی قلعه را می‌بینید که با دو برج بزرگ احاطه شده است و همان سنگ نبشته‌ای که در بالا به آن اشاره کردیم و اکنون در موزه رشت از آن محافظت می‌شود، قبلا در قسمت فوقانی این ورودی قرار داشت.

در اطراف قلعه چهل برج دیده‌بانی وجود دارد که قسمت انتهایی آنها توپر و بخش فوقانی آن توخالی است و چندین اتاق هشت ضلعی دارند که سقف آنها را با طاق ‌های گنبدی ساخته‌اند. اگر به دیوار برج‌ها که بنگرید خواهید دید که در آنها روزنه‌های شیب‌داری تعبیه شده است که از آنها برای فرو ریختن مواد مذاب و تیر بر سر دشمنان استفاده می‌شد.

یکی از ویژه‌ترین قسمت‌های قلعه همان شاه نشین آن است که از دو بخش پایینی و بالایی تشکیل شده و از تراس آن به خوبی می‌توان به اطراف بنا تسلط داشت. در حیاط بخش شاه نشین، چشمه‌ای قرار دارد که منبع آب دژ در گذشته بوده اما بعد از وقوع زلزله سال 69 گیلان، برای مدت‌ها خشک شد تا اینکه سرانجام به کمک سازمان میراث‌ فرهنگی دوبار جان تازه‌ای گرفت.

یک ساختمان دو طبقه که از نظر ظاهری بسیار جذاب است در منتهی‌الیه شمال شرقی دژ دیده می‌شود و در سمت جنوبی آن یک کوه با یک غار وجود دارد که بر اساس شنیده‌ها از آنجا در زمان جنگ برای علامت فرستادن به قلعه استفاده می‌کردند. در مورد استقامت قلعه رودخان باید بگوییم که هرگز هیچ دشمنی به آن نفوذ نکرده است و موفق نشده که آن را تسخیر کند.

بازار قلعه رودخان

یکی از قسمت‌های جذاب و دوست داشتنی نزدیک به دژ رودخان که در همان ابتدای مسیر می‌توانید آن را ببینید، بازار قلعه رودخان است که شباهت زیادی به خانه‌‌های کره‌ای و چینی دارد.

در این بازار که با عنوان اسکمو فروش‌ها نیز شناخته می‌شود، انواع خوراکی‌ها و غذاهای خوشمزه به فروش می‌رسد. در اینجا لباس محلی اجاره داده می‌شود و شما این فرصت را دارید که با پوشیدن این جامه‌های زیبا و سنتی عکسی از سفر خود به یادگار داشته باشید.

پله های قلعه رودخان

در مطالب بالا اشاره کردیم که این دژ از پله‌های زیادی برخوردار است. به دنبال جستجوهای باستان شناسی، 935 پله در امتداد دیوارها و برج‌ها از دل خاک سر در آورده‌اند و همین موضوع باعث شد به آن لقب قلعه هزار پله داده شود. از آنجا که طی کردن چنین مسیری برای رسیدن به قلعه سخت و دشوار بود، 1600 پله جدید برای دژ احداث شد که تا حدی کار را برای گردشگران آسان کرده است.

اقامت در قلعه رودخان

اگر دوست دارید شب را در حوالی قلعه بمانید، برای اسکان در قلعه رودخان می‌توانید کمپینگ کرده یا یک اقامتگاه بوم گردی در قلعه رودخان اجاره نموده و تجربه‌ای متفاوت داشته باشید. همچنین می‌توانید از سوئیت‌‌هایی که در پایین سازه اجاره داده می‌شوند، استفاده کنید.

برای چادر زدن باید مکانی مناسب در اطراف قلعه پیدا کنید. می‌توانید در مناطقی در مسیر دره فوشه و غار خون، در کنار رودخانه‌ها برای کمپینگ اقدام نمایید. بقعه شیخ جمال نیز مکان مناسبی برای کمپینگ یا اقامت است.

اگر می‌خواهید به فومن بازگردید خوب است بدانید که در بیشتر پارک‌های فومن چادر زدن ممنوع است و معمولا مسافران در کمربندی شکوری نزدیک به سه شنبه بازار فومن، کمپینگ می‌کنند. البته در تعطیلاتی مثل نوروز که تعداد مسافران زیاد می‌شود چادر زدن در پارک اصلی شهر نیز مجاز است.

از آنجایی امکانات زیادی برای شب ماندن وجود ندارد و ممکن است هوا سرد باشد، کمپینک چندان روش مناسبی برای همه افراد نیست. در حوالی شهر فومن هتل‌ها، مسافرخانه‌ها، ویلاها و اقامتگاه‌‌های بوم‌‌گردی متعددی برای اقامت گردشگران وجود دارد. برای مشاهده و رزرو هتل های فومن می‌توانید به صورت آنلاین اقدام کنید و تجربه‌ای خوشایند کسب کنید.

نکات و لوازم ضروری برای سفر به قلعه رودخان 

در هنگام بازدید از این منطقه دیدنی نیاز است تا وسایلی را با خود به همراه ببرید تا سفر راحت‌تری داشته باشید. از جمله این وسایل می‌توان به کفش پیاده‌روی راحت، ضد آفتاب، عینک آفتابی و کلاه نقاب‌دار برای روزهای آفتابی، لباس گرم برای فصول سرد، کوله پشتی، دوربین عکاسی، دارویی که باید رزوانه مصرف کنید، بطری آب، کمی خوراکی و تننقلات، عصای کوهنوردی، لباس برای آبتنی، چادر و کلیه لوازم مخصوص کمپ اشاره کرد.

با این وجود با توجه به اینکه این قلعه در ارتفاع بالایی قرار داشته و پله‌های زیادی در این مکان وجود دارد که باید آنها را طی کنید تا به قلعه برسید، بهتر است حتی‌الامکان کوله‌اتان سبک باشد.

‌نکات مهم بازدید از قلعه 

• در بازدید از قلعه رودخان حدود یک ساعت و نیم پله نوردی خواهید داشت. پس قبل از سفر با مصرف خوراکی مناسب انرژی مورد نیازتان را تامین کنید.
• حتما کفش و لباس مناسب با آب و هوای قلعه رودخان بپوشید. کفش نامناسب شما را خسته خواهد کرد.
• در ابتدای مسیر چوب‌دستی‌های بامبو فروخته می‌شود، توصه می‌کنیم آنها را خریداری کنید. استفاده از چوب دستی در طول مسیر اجازه نمی‌دهد خیلی خسته شوید و به زانوهایتان فشار بیاید.
• کارت پول و مقداری پول نقد برای خرید بلیط یا خوراکی همراه خود داشته باشید.
• با خود بطری آب و مقداری خوراکی ببرید.
• به محیط زیست اهمیت داده و زباله‌های خود را در طبیعت رها نکنید.

شرایط بازدید از قلعه رودخان

چنانچه سفر به قلعه رودخان را در لیست برنامه‌ها دارید، بهتر است خود را برای یک سفر هیجان‌انگیز آماده کنید. همان طور که اشاره شد، این مکان از پله‌های بسیار زیادی برخوردار است، در نتیجه کفش مناسب با خود همراه ببرید که در زمان رسیدن به قلعه اذیت نشوید، زیرا مسیری طولانی در پیش رو دارید.

شایان ذکر است که با توجه به تعداد زیاد پله‌ها، مسیر برای کودکان، افراد سالخورده، اشخاصی که آمادگی بدنی کافی ندارند یا افرادی که از مشکلات تنفسی رنج می‌برند بسیار خسته کننده است. برای بازدید از این بنای زیبا در نیمه اول سال باید ساعت های ۸ صبح تا ۱۸ عصر و در نیمه دوم سال از ۸ صبح تا ۱۶ عصر اقدام کنید. فراموش نکنید که برای ورود به بنا ملزم به پرداخت ورودی هستید.

آدرس و نحوه دسترسی با وسایل مختلف

این قلعه در همسایگی شهر ماکلوان، ماسوله و شفت قرار دارد و اهالی این مناطق می‌توانند با طی کمترین مسیر خود را آن برسانند و از زیبایی‌های این دژ عظیم لذت ببرند. اما برای رفتن به قلعه رودخان از طرف فومن راه دو روستای ملسکام و سیدآباد را باید در پیش بگیرید و پس از 21 کیلومتر با مدت زمان تقریبی ۳۵ دقیقه به پارکینگ خواهید رسید. از این پس باید پله‌نوردی کنید تا به خود قلعه برسید.

فاصله رشت، ماسال و ماسوله تا این بنا هر کدام از مسیرهای خودشان یک ساعت و ۱۵ دقیقه است؛ اما در صورتی که از پایتخت راهی این قلعه شدید، سفری پنج ساعت و نیم در انتظار شماست.

با وسایل نقلیه متفاوت می‌توانید خود را به این سازه عظیم برسانید، در صورتی که با خودرو شخصی سفر می‌کنید، می‌توانید ماشین خود را در پارکینگ پایین قلعه پارک نمایید و با خیال آسوده به بازدید از بنا بپردازید.

آدرس: استان گیلان، ۲۰ کیلومتری جنوب غربی فومن، بالای روستای رودخان.

در پایان به یاد داشته باشید که برای داشتن مسافرتی ایمن و کم هزینه بلیط اتوبوس را از وب سایت‌های معتبر خریداری کنید. برای تهیه بلیط همه وسایل نقلیه، می‌توانید به صورت آنلاین از طریق سایت مستر بلیط اقدام نمایید. اگر شما تجربه بازدید از این جاذبه گردشگری را دارید لطفا نظرات و تجربیات خود را با ما و سایر همراهان مجله به اشتراک بگذارید.