دشت لوت (کویر لوت)

ایران چهار فصل، به دلیل شرایط اقلیمی خاص ومتفاوت خود جاذبه های متنوع و دیدنی بسیاری دارد. گستردگی تقسیمات کشوری سبب شده است تا در هر گوشه از این سرزمین به موردی شگفت انگیز بربخوریم. همان طور که مناطق شمالی به سرسبزی و طراوت بی اندازه شهره هستند؛ در بخش وسیعی، به ابعاد چند استان دشت لوت (کویر لوت) با در اختیار گرفتن 10 درصد از مساحت کل کشور توجهات را به خود جلب می کند. حریم کویر 175 هزار متر ادامه پیدا کرده و قسمتی از خراسان جنوبی، کرمان و سیستان و بلوچستان را تحت سیطره قرار داده است. بسیاری  مردم تصور می کنند که بیابان ها و نمک زار چندان از لحاظ گردشگری دارای پتانسیل نیستند؛ این فضا به روشنی همچین ادعایی را زیر پا می گذارد. در مجله مستر بلیط این بار به بررسی این پدیده طبیعی تماشایی پرداخته ایم که آشنایی با آن حتما حیرت زده تان می کند. اگر به ایران گردی، سفر، تجربه های تازه و ماجراجویی علاقه مند هستید؛ ادامه مطلب را به شما توصیه می کنیم.

وجه تسمیه دشت لوت (کویر لوت)

لوت، از واژه رت یا روت گرفته شده و معنای آن فاقد پوشش بودن، برهنگی و عریانی است. بر اساس لغت نامه دهخدا و عمید، به محلی هیچ گونه پوشش گیاهی در آن دیده نشود، لوت می گویند. همچنین تمثیلی از فقر و نداری نیز محسوب می شود.

تفاوت بیابان و کویر

به طور واضح جغرافی دان ها واژه کویر را برای اطلاق به این محدوده مناسب نمی دانند. دلیل این امر به تفاوت بین معانی برخی لغات باز می گردد. محوطه وسیعی که حتی ذره ای گیاه در آن نمی روید، جانوری آن جا زندگی نمی کند، حجم نمک بالایی دارد و خاک آن باران را هم نمی بیند؛ کویر گفته می شود. اما بیابان اغلب مساحت بیشتری دارد و علی رغم گرما و خشکی فوق العاده خود، کاملا بی آب و علف نیست. کویر می تواند تنها بخشی از یک بیابان یا دشت باشد. به همین علت بوم شناسان و محققان اصرار دارند تا به طور صحیح، ترکیب دشت لوت که درست و جامع تر است؛ به کار برده شود.

گرم ترین نقطه جهان دشت لوت (کویر لوت)

سازمان جهانی هواشناسی حدود شش تا هفت سال دشت لوت را زیر نظر گرفت و نتیجه این تحقیقات شگفت آور بود. تا به حال بالا ترین دماهای به ثبت رسیده بین 56 تا 58 درجه سانتی گراد به لیبی و دره مرگ کالیفرنیا ایالات متحده تعلق داشت. بررسی ها در سال های متوالی 2003، 2004، 2005، 2006، 2007، 2007، 2008 و 2009 اثبات کرد که با تفاوت جزئی، این مکان با دمای مشاهده شده 70.7 درجه سلسیوس، گرم ترین نقطه در سراسر زمین است. البته باید ذکر کرد که دما در قسمت های مختلف این بیابان متغیر است؛ برخی بخش ها برای انسان طاقت فرسا نیست و بعضی دیگر مانند منطقه گندم بریان، فاقد هرگونه حیات گیاهی و جانوری هستند.

ثبت جهانی یونسکو

دشت لوت ویژگی های منحصر به فردی را در اختیار داشت که سبب شد تا به ثبت جهانی یونسکو برسد. عرصه تحت نفوذ بسیار وسیع که در سه استان گستردگی دارد، گرم ترین نقطه روی زمین با بیش از 70 درجه سلسیوس و چندین خصوصیت دیگر سبب شد تا این اتفاق به وقوع بپیوندد. ارتفاع زیاد از سطح دریا به طوری که حتی پست ترین بخش آن نیز 240 متر بلندی دارد؛ به علاوه میزبانی از زمین لرزه های بسیار بزرگ تاریخی و پیشا تاریخی، شامل بودن مرتفع ترین کلوت ها و تپه های ماسه ای و نبکایی 12 متری، از دیگر دلایل حائز اهمیت توجه به بیابان لوت محسوب می شوند. از اول تابستان سال 1393 بررسی جغرافی دانان و بوم شناسان ایرانی بر روی این حریم آغاز شد. در نهایت در بهمن ماه همان سال مدارک مربوطه را به سازمان یونسکو ارسال کردند. پس از گذشت دو سال با تصمیم کمیته میراث جهانی، این دشت درفهرست نهایی جای گرفت. تا پیش از این ایران، هیچ اثر طبیعی مندرجی در آن لیست نداشت؛ در 1395 این رکورد پایان پذیرفت و بعد از آن بلافاصله چند مورد دیگر نیز ثبت شدند. یک نکته بسیار جالب دیگری که باعث شد تا یونسکو توجه مضاعفی به این جاذبه ارزشمند داشته باشد؛ به نتایج پژوهش های باستان شناسی محوطه مربوط می شود. شواهد اذعان دارند که در هزاره سوم تا چهارم قبل از میلاد، در آن جا حیات و تمدن انسانی وجود داشته است. برای درک این نکته باید توجه کنید که این عصر، تقریبا با دوره قوم باستانی مایاها برابر است.

نقشه و معرفی بخش های مختلف

بیابان لوت مساحت بسیار زیادی را در بر گرفته و ارتفاع آن در بخش های مختلف متنوع است. این تفاوت ها در پستی و بلندی آن به سه قسمت اصلی تقسیم کرده که شامل لوت شمالی، مرکزی و جنوبی است. لوت شمالی در محدوده استان خراسان جنوبی و در مجاورت چاله رود شور شهر بیرجند قرار گرفته است؛ ظاهر آن به صورت فضایی دارای شیارهای متعدد و نامتقارن به نظر می رسد. همچنین سطح این قسمت شن و ماسه ای است و در واقع یک ریگ زار محسوب می شود. لوت مرکزی از لحاظ دما نسبت به بخش های دیگر متعادل تر است و در تکه هایی از مساحت خود، پوشش گیاهی اندکی دارد. ابعاد آن 52 در 162 کیلومتر و از این نظر، اندازه زیادی از وسعت کل دشت را در بر گرفته است. لوت جنوبی نیز که به احمد زنگی هم شناخته می شود؛ آب و هوایش به نسبت محیط کمی خنک تر است و به همین علت گیاهان بیشتری در آن جا روییده اند. علاوه بر این تقسیم بندی، زمین ریخت شناسان، بر اساس معیارهای تخصصی رشته خود، یک قطعه بندی دیگر ارائه کرده اند. از نظر آن ها باید بیابان لوت را به کلوت ها، تپه های ماسه ای و دشت سر بخش بندی کنیم. در فضای میانی، تپه های شنی تاکنون حتی به ارتفاع 500 متر هم دیده شدند. تل ماسه های بسیاری نیز در آن جا به چشم می خورند و تصویری اعجاب آور پدید آورده اند. دشت سر در مقام مقایسه ابعاد کمی را شامل شده و به صورت خطی متشکل از نمک و ماسه به چشم می خورد. مهم ترین و شاید دیدنی ترین ناحیه را باید به کلوت ها متعلق دانست. از آن جا که آن ها در فاصله 43 کیلومتری شهر شهداد کرمان واقع شده اند؛ به کلوت های شهداد معروف هستند. در وسعتی تقریبی به عرض 80 و طول 145 کیلومتر، تکه های هایی از زمین به صورت شیارهای پر شیب جلب توجه می کنند. بادهایی که از اردیبهشت تا شهریور در حوالی سیستان می وزند؛ ملقب به بادهای 120 روزه، در کنار اثرات طبیعی رود شور در فرسایش و شکل دادن به کلوت ها نقش اساسی دارند.

پوشش گیاهی

در این منطقه خاص، تنها در روزهای خیلی سرد سال، باران یا برف آن هم به صورت محدود و در قطعه های به خصوصی می بارد. بنا بر همین علت، پوشش گیاهی در مجموع، اندک اما متفاوت و زیبا است. نبکاها را باید حائز اهمیت ترین گیاه بیابانی نام برد؛ موردی که حتی اگر با آن چندان آشنا نبوده اید؛ تصویرش برای تان آشنا به نظر می رسد. درختچه هایی مقاوم که از رطوبت باقی مانده است در شنزار تغذیه می کنند و در لا به لای ماسه ها و ریگزارها می رویند. ارتفاع آن ها تا چندین متر می رسد و می توانند عرض زیادی داشته و سطح بزرگی را بپوشاند. نبکاها برحسب معیارهای چون متراکم بودن به چند نوع تقسیم می شوند. در دشت لوت گونه گز آن وجود دارد. گیاه ربدو نیز در آن جا به وضوح پیدا می شود. تفاوت برجسته آن ها با نبکا تراکم بالاتر برگ ها و ساقه به نسبت ضخیم تر آن محسوب می شود. همچنین ارتفاع بیشتری هم دارد که تا 12 متر هم می رسد. از دیگر گیاهان دشت لوت باید به ارمک، اسکنبیل، قیچ، اشنان و سبط اشاره کرد.

پوشش جانوری

پر واضح است که در دمای بالا، حرارت انکار نشدنی و البته کم آبی محسوس بیابان، جانواران کمی می توانند به حیات ادامه دهند. با این حال چندین گونه مقاوم وجود دارند که در نوع خود جالب هستند. خزندگان عمدتا به سازگاری با محیط و عادت به شرایط سخت مشهور هستند. بنا بر همین اصل چند نوع مار مانند افعی شاخدار، انواعی از مارمولک های رنگارنگ خانواده آگاما و گکو ها، رتیل شتری و … در آن جا وجود دارند. افزون بر آن ها روباه شنی از زیبا ترین موجودات صحرایی نیز در همان حوالی به چشم می خورد. زاغ بور که پرنده بومی و منحصر به اقلیم ایران محسوب می شود نیز در دشت لوت سکونت دارد. این پرنده جالب و باهوش به قدرت دوندگی خود مشهور و زمین زی است. چندین گونه دیگر از پرندگان ارزشمند و کمیاب که نظیرشان به آسانی دیده نمی شود را هم می توانید در سفر به این منطقه از کشور مشاهده کنید. آن ها اغلب خود را برای محافظت، از دیده ها پنهان می کنند؛ با این حال اگر خوش شانس باشید، قابل دیدن هستند.

شواهد باستان شناسی

مطالعات پیوسته اداره کل باستان شناسی ایران به همراه موسسه جغرافیایی دانشگاه تهران در سال 1347 که تا سال ها بعد نیز ادامه یافت؛ شواهد و موارد فوق العاده مهم و استثنایی را در این منطقه به دست آورند. خطوط بین کلوت ها و زیر برخی تپه های ماسه ای اثبات کرد که دشت لوت در دوره ماقبل تاریخ، دارای تمدن بوده است. چندین مقبره، ظروف و اشیاء مختلف آن جا به کشف رسیدند. سفالینه هایی به رنگ های سرخ و سیاه که با دقت و ظرافت تزئین شده بودند؛ قدمت شان به هزاره سوم و چهارم پیش از میاد مسیح بازمی گشت. از دیگر ابتکارات مردمی که هزاران سال پیش در لوت می زیستند باید به ساخت ظرف های فلزی و مرمرین اشاره کرد.

جاذبه های دشت لوت

کویر نوردی و بیابان گردی پیشنهادی فراموش نشدنی و به غایت خاص است، که مستر بلیط توصیه می کند هرگز دست رد به سینه آن نزنید. جاذبه های موجود در آن با هر آنچه تا به حال دیده اید به طور قطع فرق می کند. کلوت ها از دور به ویرانه هایی از شهری باستانی شباهت دارند! زمانی که نزدیک تر بروید قطعه قطعه هایی گچی و شنی می بینید که به سمت آسمان شیب برداشته اند. آن ها در اثر وزش های طولانی و شدت داری که به سمت سیستان می روند و تا نیمه ای از سال ادامه دارند؛ شکل می گیرند. بارش های موقتی و اندکی هم که در لوت می بارند بر تشکیل کلوت اثرگذار هستند. فرسایش بادی و خاکی پدیده هایی ایجاد کرده که از شاخص ترین جاذبه های ایران به شمار می روند. ارتفاع آن ها امکان دارد به اندازه بیش از 10 یا 20 متر برسد. در کنار این مورد به خصوص و تماشایی تپه ها و تل ماسه های منحصر به فرد کویر نیز بی نهایت قابل توجه هستند. این توده های ماسه ای از 10 تا 500 متر ارتفاع می گیرند و به طور پیوسته اما آرام در حال جا به جایی از نقطه ای به نقطه دیگر هستند. گچ، شن، خاکستر، کوارتز و … از مواد تشکیل دهنده آن ها محسوب می شود و بافتی نرم را می سازند. انواعی از نبکاها و دیگر گیاهان صحرایی به دیدنی تر شدن فضا کمک کرده اند و محیطی به معنای واقعی کلمه، به یاد ماندنی را تشکیل داده اند. در فاصله کمی از کلوت ها، دریاچه جوانی تشکیل شده که سیلابی آن را ایجاد کرده است؛ طغیان رود شور بیرجند، را باید نخستین دلیل این پدیده دانست. در حال حاضر می توانید برای مشاهده آن به حوالی شهر شهداد مراجعه کنید. در تابستان ها کمی سطح دریاچه کاهش می یابد اما در زمستان عمیق تر می شود. با بیشتر شدن آب حتی پردگان را نیز به وفور در اطراف آن می بینید. به هر صورت تجمع آبی عظیمی در دل دشت لوت، تصویری بی نهایت شگفت انگیز و زیبا است که نباید از آن گذشت.

شب های کویر لوت

حتما تا به حال درباره شب های استثنایی کویر بسیار شنیده اید. محیطی که گویی آسمان از همیشه به زمین نزدیک تر است. در آن جا بر خلاف فضای شهری هیچ خبری از آلودگی هوا و گرد و غبار های فعالیت های انسانی به چشم نمی خورد. ذره ای نور مصنوعی حاصل از چراغ خودروها و تابلوهای اعلانات، فروشگاه ها و … نیست. به همین علت شکوه و آرامش آسمان را درست در کنار خود لمس خواهید کرد. در حوالی بیرجند، سیستان و کرمان کمپ هایی ایجاد گشته است که برای ماندن در شب می توانید از آن ها بهره ببرید. دشت لوت به آسانی می تواند به ماوا و مکان مورد علاقه نجوم دوستان تبدیل شود. زیرا در هیچ جایی به جز آن جا نمی توان آن قدر به اجرام آسمانی و ستاره ها احساس نزدیکی کرد. همچنین امکان کمپ زدن نیز وجود دارد. منتهی توجه داشته باشید که اگر همراه با دوستان یا گروه های مسافرتی باشید، تا حدودی راحت تر هستید. هرچند به تنهایی هم مشکلی تهدید تان نمی کند. تنها دقت کنید که موظف هستید به محیط زیست و شرایط اقلیمی خاصی آن احترام بگذارید. به گیاهان و جانوارن صدمه نزنید. حیوانات بیابانی فاصله خود را همواره با انسان ها حفظ می کنند؛ اما در صورت مشاهده خطر خاصی از سوی شان وجود ندارد.

از خرافات تا واقعیت ها

محیط های این چنینی همواره با رمز و رازهای بسیاری همراه بوده اند و دشت پهناور لوت نیز از این قاعده مستثنی نیست. اگر پای صحبت بزرگ ترهای مناطق مسکونی اطراف بنشینید، حتما داستان های شنیدنی و عجیبی برای نقل کردن دارند. علاوه بر اینکه سکوت وهم آور کویر همیشه با ماجراهای همچون حضور اجنه گره خورده است، برخی اعتقاد دارند قوم لوط که به عذاب الهی دچار شدند، در همین منطقه سکونت داشتند. سفر و بازدید از این فضا احتمالا اسرار آمیز ترین تجربه عمرتان لقب بگیرد؛ پس شاید بهتر باشد بدون معطلی بلیط هواپیما کرمان را تهیه کرده و راهی ماجراجویی فوق العاده ای بشوید. افزون بر داستان ها و باورهای خرافی که از کلوت های شهداد به عنوان باقی مانده های شهری افسون شده یاد می کنند؛ نمی توان وجود حیات و تمدنی کهن را در این بیابان منکر شد. تحقیقات باستان شناسی به وضوح این حقیقت را اثبات کرده اند. تا کنون نزدیک به 3 هزار شیء باستانی در آن جا یافت شده است. مردم تمدن ارته یا آراتا از جیرفت تا شهداد را تحت سیطره خود داشتند. شواهد نشان می دهند که به درون دشت لوت نیز رفت و آمد می کردند و حتی با بومی های ماقبل تاریخی آن، داد و ستد می کردند.

اقامت گاه های کویر لوت

کمپ کویری شهداد در 10 کیلومتری شهر واقع شده است و آن را به صورت بومی و سنتی از برگ نخل ساخته اند. برای دسترسی به این اقامت گاه باید به 15 کیلومتری جاده نهبندان بروید. این فضا حمام و سرویس بهداشتی مناسب دارد و تمام ملزومات ضروری را ارائه می دهد.

تفریحات موجود در منطقه

نام کویر و بیابان همواره با شترسواری به میان می آید. در سفر به دشت لوت حتما از این فرصت استفاده کنید. همچنین بدون آسیب و در کمال احترام به طبیعت سافاری و سواری با ماشین های آفرود می تواند گزینه خوبی باشد. گشت و گذار در جاذبه های این چنینی به هیچ عنوان نباید خسارتی برای اکوسیستم به جا بگذارد، پس با اهمیت و ملاحظه رفتار کنید. همچنین از رصد ستاره ها و قدم زدن بین کلوت ها و عکاسی روی تپه های منحصر به فرد ماسه ای را از قلم نیندازید.

جاذبه های مجاور دشت لوت (کویر لوت)

آب انبار شهداد، قلعه تاریخی روستای شفیع آباد، کویر ریگ سوخته و دهسلم، رود شور و … از جاذبه هایی به شمار می روند که در صورت بازدید از بیابان لوت، دیدن کردن از آن ها نیز حتما توصیه می شود.

آدرس و راه های دسترسی

بهترین راه دسترسی به کویر لوت، خرید بلیط اتوبوس کرمان و یا هواپیما است تا به سریع ترین و مطمئن ترین شکل به آن دسترسی پیدا کنید. از طریق استان خراسان جنوبی و سیستان نیز می توان به آن جا رسید. با این حال سر راست ترین آدرس، اقدام از طریق شهر شهداد است. فاصله تهران تا این ناحیه 1081 کیلومتر بوده است و اگر با خودرو شخصی به شروع سفر اقدام شود، تقریبا 12 ساعت به طول می انجامد. سفر هوایی نیز حدودا 1 ساعت زمان می طلبد. چنانچه در مناطق اطراف سکونت دارید، استفاده از اتوبوس راه مناسبی خواهد بود. مسیر شهداد تا کلوت ها حدودا 40 کیلومتر است.