کاروانسرای شاه عباسی نیشابور کجاست؟ شاه عباس صفوی یکی از شاهان ایران بود که در طول حکومت خود در شهرهای بسیاری کاروانسراهای متعددی ساخت که هر کدام از این کاروانسراها اکنون یکی از شاهکارهای معماری و تاریخی کشورمان می باشند، یکی از آن ها در شهر نیشابور قرار دارد.
پس اگر روزی با تهیه بلیط اتوبوس نیشابور به این شهر زیبا سفر کردید، حتماً از این شاهکار تاریخی دیدن نمایید. این کاروانسرا اکنون به یک موزه تبدیل شده و در آن آثاری ارزشمند به نمایش گذاشته شده است و گردشگران بسیاری سالانه عظیم موز دیدن می کنند.
این کاروانسرا را با نام رباط شاه عباسی نیز می شناسند. این بنا در گذشته در خارج از دروازه شهر ساخته شده اما با گذشت سالیان سال نیشابور گسترش و توسعه بیشتری یافته است و اکنون این کاروانسرا در مرکز شهر قرار دارد از موقعیت مکانی بسیار خوبی برخوردار است. برای بازدید از کاروانسرای شاه عباسی باید به قسمت شرقی درست در جایی که بافت مرکزی شهر و حاشیه جنوبی خیابان امام خمینی قرار دارد بروید. این کاروانسرا در نزدیکی میدان ای به نام میدان خیام قرار گرفته است.
همانطور که گفتیم قدمت این بنا به زمان شاه عباس صفوی بر می‌گردد و از قسمت‌های مختلفی تشکیل شده است مانند دیوارها، ایوان‌ها و غرفه های متعددی که با مصالحی همچون گچ و ماسه ساخته شده اند.
در طول این سال‌ها این بنا بارها بر اثر پدیده های طبیعی همچون زلزله تخریب شده و توسط سازمان میراث فرهنگی مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته است. اگر روزی به نیشابور سفر کردید و قصد بازدید از این بنای تاریخی را داشتید پیشنهاد می کنیم که در ادامه این مطلب با مستربلیط همراه باشید تا شما را بیشتر با آن آشنا کنیم.
تاریخچه کاروانسرای شاه عباسی نیشابور
همانطور که گفتیم کاروانسرای شاه عباسی نیشابور یکی از کاروانسراهای متعددی است که توسط شاه عباس ساخته شده این روزها از آن به عنوان یک موزه درشهر نیشابور استفاده می‌کنند. موقعیت مکانی این بنا در ابتدا از خارج از حصاری به نام هزار دروازه مشهد و خندق اطراف شهر قدیم قرار داشته است. شاه عباس صفوی و بسیاری از شاهان ایران در سفر خود به نیشابور در این کاروانسرا اقامت داشته اند.
نقشه کاروانسرای شاه عباسی نیشابور
کاروانسرای شاه عباسی دارای چهار ایوان است پلان هایش مربعی شکل هستند و ابعاد آن حدود ۶۹ در ۶۸ متر است و مساحت کل بنا هم به ۴۰۰۰ و ۹۰۰ مترمربع می‌رسد و با این مساحت می‌توان گفت که نسبت به سایر کاروانسراهایی که در دیگر شهرهای ایران ساخته شده بزرگتر است. در این کاروانسرا یک حیاط بزرگ و مرکزی وجود دارد که در آن ۲۴ حجره یا غرفه در گرداگرد آن طراحی شده است.
درگذشته مسافران در حین سفر و گذرشان از این کاروانسرا در آن اقامت می‌کردند به همین منظور در پشت هر ۲۴ حجره ای که در این کاروانسرا وجود دارد یک اصطبل تعبیه شده تا مسافرین چهار پایان خود را در آنجا نگهداری کنند. جدای از آن سکوهایی نیست طراحی شده تا مسافران بتوانند بار وسایل سفرشان را بر روی آن قرار دهند. بر اساس اسناد تاریخی یک آب انبار در گذشته درست در قسمت جلوی کاروانسرا قرار داشته است.
بر روی این آب انبار دو بادگیر ساخته شده تا آب داخل بنا خنک بماند در واقع در گذشته از بادگیر ها به عنوان خنک سازی فضای داخلی و همچنین تهویه هوا استفاده می‌کردند. اما متاسفانه در طول تمام این سال‌ها بادگیرها کاملاً تخریب شده و اکنون چیزی از آن باقی نمانده است.
جالب است بدانید که در دوره حکومت قاجارها این مکان محلی برای زندگی فقیران و افراد یتیم و بی خانمان بوده است. در دوره پهلوی هم مدتی از کاروانسرای شاه عباسی به عنوان یک پادگان نظامی ژاندارمری استفاده می کردند. این بنا در سال ۱۳۶۷ تحت مدیریت سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت و پس از اینکه بعد از گذشت چند سال آن را مورد مرمت و بازسازی قرار دادند از آن در سال ۱۳۷۴ به عنوان موزه استفاده نمودند.
معماری کاروانسرای شاه عباسی
همانطور که گفتیم این بنا دارای یک حیاط مربعی شکل است که در آن چهار ایوان و ۲۴ ایوانچه قرار گرفته اند کتاب هایی هم در گرداگرد حیاط ساخته شده و دارای فضای ستون‌دار و طبیعی می باشند که به یکدیگر منتهی شده اند و تمامی کاروانسرا می توانند با یکدیگر ارتباط داشته باشند. در واقع در طراحی این کاروانسراها فضای زیادی را به اصطبل ها اختصاص داده اند چراکه در آن زمان مسافران چهار پایان زیادی داشتند و معمولاً به صورت کاروانی سفر می کردند.
در مقابل آن حجره ها در سطح پایین‌تر و نسبتاً کوچک تر ساخته شده اند. برای ورود به اصطبل ها باید از طریق پخ هایی که در گوشه حیاط تعبیه شده است گذر کنید. چنین نحوه دسترسی به اصطبل ها در کمتر کاروانسرایی وجود دارد و این در نوع خود بی نظیر است. متاسفانه در چند سال اخیر بسیاری از قسمت های حجره ها هم نیز تخریب و این سبب شده است که حجره ها هم به استخر ها راه داشته باشند.
برای ورود به این بنای تاریخی باید به قسمت مرکزی و ضلع شمالی بروید. حتی اگر هیچ اسناد و شواهدی با این وجود نداشت که این بنا متعلق به چه دوره ای است، با تماشای نوع معماری و سبک آن کاملاً می‌توان تشخیص داد که این بنا متعلق به چه دوره ای می باشد، چرا که در گوشه گوشه آن نشانه های از اینکه سبک معماری متعلق به صفوی هاست نهان می باشد.
ستون های کاروانسرا بسیار زیبا هستند و شاید اولین قسمتی باشد که پس از ورود به آنجا نظرتان را به خود جلب کنند. طاق نماها به گونه ای ساخته شده اند که تمایزی در میان ظاهر سمت ورودی و نمای خارجی ایجاد کردند و بیشترین قسمت تزیین بنا بر روی همین هاست بدل دیگر قسمت‌های کاروانسرا هیچگونه تزیین خاصی به چشم نمی‌خورد و همه چیز کاملاً ساده و در عین حال زیبا ساخته شده است.
در پیشانی و پشت سر درها آجر کاری شده و جلوه و زیبایی آن را چند برابر کرده است سردر به قسمت هشتی بزرگ متصل می شود که دارای یک سقف رسمی بندی می باشد. در گذشته های دور در هر دو طرف هشتی غرفه‌هایی به صورت اتاق وجود داشت که متاسفانه در طی این سال‌ها تخریب شده و چیزی از آنها باقی نمانده است. هشتی در امتداد ایوان و جبهه شمالی قرار دارد و بعد از آن به حیاط کاروانسرا متصل می شود و پشت آن هم به است به اصطبل هاست.
حیاط کاملا چهارگوش ساخته شده بچه‌ها نمای گرداگرد آن دقیقاً شبیه به هم است و همین سبب شده تا یک نظم خاصی در این محیط ایجاد شود. وقتی که از پشت بام به حیاط نگاه می کنید نمای کلی آن با ایوان ها شکسته می شود. ایوان هایی که در ضلع شمالی و جنوبی ساخته شده‌اند تا حدودی مرتفع تر و بلندتر از ایوان دیگری هستند که در ضلع روبرو قرار گرفتند در مقابل ایوان هایی که در ضلع شرقی و غربی قرار گرفته اند با یک آجر کاری بسیار زیبا طراحی شده اند که آن دو را بسیار متمایز کرده است.
سازمان میراث فرهنگی برای زیبایی محیط و جلوه بخشیدن به حیاط کاروانسرا یک حوض بسیار زیبا طراحی کرده و دور تا دور آن را باغچه‌های زیبا قرار گرفته است که در آن گل و درخت کاشتند. کاروانسرای شاه عباسی در گذشته بسیار گسترده‌تر بوده برای مثال در گذشته چهار برج هم در این مکان وجود داشته است تاکنون هیچ یک از آن ها باقی نمانده اند.
موزه مجموعه فرهنگی و تاریخی کاروانسرای شاه عباسی
و اما می رسیم به یکی از مهم ترین بخش‌های این کاروانسرا یعنی موزه آن. در این کاروانسرا و در ضلع شرقی آن تمامی حوزه ها را به غرفه های موزه مانند تبدیل کردند که موزه نیشابور نام دارد. در این موزه محتوایی با سه بخش باستان شناسی و مردم شناسی و بخش ویژه طراحی نمودند.
در موزه باستان شناسی اشیای به جای مانده و تاریخی که یادگار دوره صفوی ها و حتی دوره پیش از اسلام و دوره تیموری ها است وجود دارد آثاری همچون سکه های قدیمی انواع ظرف های سفالی که قدمت شان به دوره تاریخی و اسلامی می رسد همچنین ظروف شیشه ای و سنگی.
در قسمت مردم شناسی هم جلوه های ویژه از زندگی معمولی و روزمره مردم منطقه و بخش‌های ویژه را به نمایش را گذاشتند، اشیایی همچون ماکت های قدیمی بافت شهر نیشابور و مجسمه هایی که قدمت شان به دوره ماقبل تاریخ بر می‌گردد همچنین یک لوح استوانه ای بدلی، منشور آزادی که قدمت آن به کوروش هخامنشی می رسد و بر روی آن با خط میخی چیزهای نوشته شده است.
تعدادی سنگ قبر تاریخی هم در این قسمت وجود دارد. همچنین بخشی هم به نمایش مدال و احکامی قرار دادند که متعلق به پهلوان یعقوب علی شورورزی می باشد. زری های منبت کاری شده و اسناد و احکام خطی هم نیز از دیگر آثار نمایشی در قسمت باستانی هستند.
در ضلع غربی کاروانسرای شاه عباسی نیز یک سالن اجتماعات و یک کارگاه آموزشی طراحی کردند و قسمتی از آن را هم به محل دائمی برای نمایشگاه آثار هنر دستی اختصاص دادند. در بخش کارگاه و نمایشگاه آثاری همچون گیره بافی، قالی بافی، سفالگری، حصیر بافی، مرمت سفال، خطاطی قلم زنی و غربال سازی وجود دارد.
کاشی کاری، ارائه پوشاک سنتی، وجود یک عکاسخانه سنتی، انواع سوغاتی های نیشابور از دیگر بخش‌های ضلع غربی هستند.
شاید کاروانسرای شاه عباسی به نسبت سایر جاذبه های تاریخی شهرهای دیگر آن چنان شهرتی نداشته باشد و این اولین باری است که شما متوجه می‌شوید که چنین مکانی در شهر نیشابور وجود دارد با این حال این بنا یکی از یادگاری های مهم و تاریخی دوره شاه عباس صفوی و از اهمیت بسیاری برخوردار است. از اینکه با مجله مستربلیط همراه بودید از شما سپاسگزاریم. پیشنهاد می کنیم حتما از این بنای تاریخی دیدن کنید که بازدید از آن خالی از لطف نخواهد بود.
شرایط بازدید
برای بازدید از این کاروانسرا باید از ساعت ۹ صبح تا ۹ شب به این مکان بروید. پیشنهاد می کنیم برای بازدید از این مکان تایم صبح یا عصر که هوا رو به تاریکی نرفته است را انتخاب کنید.
دیدگاهتان را بنویسید