قلعه رستم زابل؛ تاریخچه + راه های دسترسی

قلعه رستم کجاست؟ استان سیستان و بلوچستان در جنوب شرقی ایران از کهن ترین و اصیل ترین مناطق کشور به شمار می رود. از آن جا که روزگاری قوم ما قبل تاریخی سکاها در آن جا سکونت داشتند می توان به روشنی اثبات کرد که این سرزمین چه قدمت طولانی را پشت سر گذاشته است.

اقوام سکا در 2500 سال پیش از میلاد مسیح  این ناحیه را به تصرف  خود در آورده بودند. همچنین بنا بر اظهار شاهنامه فردوسی متولد شدن قهرمان اسطوره ای مان رستم دستان نیز همین نقطه اتفاق افتاده بود.

در عصر پیش از ورود اسلام امپراطوری ساسانی تسلط کامل خود را بر این محل نشان داد و سپس با پشت سر گذاشتن چند دهه، یعقوب لیث صفاری زمامداری کامل را بر عهده گرفت. با در نظر گرفتن حوادث و وقایع بی شمار و گذشتن از مسیرهای پر پیچ و خم تاریخی می توان به وضوح دانست که چه آثار باستانی درخشان و دیدنی در آن جا قابل بازدید است.

هر چند که فهرست جاذبه های منطقه طولانی و بلند است اما در این قسمت از مجله مستر بلیط تنها به معرفی قلعه رستم پرداخته ایم؛ که در ادامه درباره اش خواهید خواند.

تاریخچه قلعه رستم

این دژ وسیع ترین و بزرگ ترین سازه به جا مانده از عصر صفویان است که فرمانروایان و حکام ایالتی منطقه در آن جا سکونت داشته اند. در واقع مالکیت اصلی مکان متعلق به خوانین و بزرگان سیستان بوده و قاعدتا بنا بر رسم دوره های گذشته تنها طبقه اعیان و اشراف حق حضور درون آن را دارا بودند.

بنابر افسانه ها و اسطوره ها ناحیه حوض دار که قلعه آن جا ساخته شده ماهیتی جادویی و اسرار آمیزی دارد. با اینکه در سال 1393 قلعه رستم در آثار ملی ایران ثبت شد و حتی مراحل گسترده مرمت و بازسازی توسط سازمان میراث فرهنگی در بین سال های 1395 و 1396 بر روی آن انجام گرفت؛ اما هنوز هم شرایط چندان مطلوب به نظر نمی رسد.

واقع شدن دور از جاده اصلی و بی اطلاعی توریست ها باعث شده تا گردشگران کمی به بازدید از آن بپردازند؛ که واقعا مایه ناراحتی و تاسف است.

 مراقب ها از این اثر باستانی بی نهایت ارزشمند در سطح ایده آل نیست و به همین دلیل شماری از مردم محلی و افراد نا آگاه اقدام به حفاری های غیر مجاز کرده اند. این حفاری و کند و کاو ها صدمات جبران ناپذیر و آسیب های بسیاری را به دژ وارد کرده که کتمان نشدنی است.

کشف سکه هایی که به پوراندخت ملکه ساسانی منسوب شده بودند؛ موجب شد تا برخی سود جویان از بی توجهی میراث فرهنگی سوءاستفاده کرده و به نابسامانی موجود دامن بزنند. اعمال مراقبت های پراکنده و نامناسب از سوی مسئولین، کارشناسان و دغدغه مندان این حوزه را نگران کرده؛ اما همچنان امید است تا شرایط به جهت مطلوب تری پیش برود.

نقشه و معرفی بخش های مختلف

قلعه 500 ساله سیستان، شکوه و عظمت فوق العاده ای دارد و شکل ظاهری آن بی نهایت زیباست. بسیار مایه اندوه است که باید همچین مکانی به حال خود رها شده باشد تا مورد سوءاستفاده قرار گیرد. به هر صورت این بنای تمام خشتی عظیم در گذشته کاربردی مسکونی_نظامی داشته و ظرفیت گنجایش زیادی را نیز دارا بوده است.

دروازه ورودی در ضلع شرقی واقع شده است و برج های نگهبانی، قسمت شاه نشین و بقیه اجزا و بخش های قلعه به روشنی نشان می دهد، که امکانات رفاهی خیلی خوبی درون آن تعیبه شده بود. مهم ترین جزء دژ همان شاه نشین آن است که به همراه حیاط وسیع، اصطبل و 14 برج دیده بانی که سر تا سر محیط را در بر گرفته به اهمیت این گنج باستانی اضافه می کند.

 اتاق های مخصوص میهمانان و همینطور اهالی قلعه نیز به علاوه پنجره های ارسی و مشبک از دیگر بخش ها دیدنی مجموعه هستند. یکی از نکاتی که در این بنا جلب توجه می کند، حصاری است که در ضلع شمالی به عنوان یک بادگیر فعال بوده است؛ باستان شناسان از نبوغ و پیشرفت معماری مردم آن زمان به جهت ابتکاری که به خرج داده بودند، واقعا شگفت زده شدند.

این بادگیر در واقع به علت شرایط آب و هوایی محیط و برای جلوگیری از وزش باد های موسمی 120 روزه کاربرد داشته است. افزون بر همه نکاتی که پیش تر بیان شد، خندقی که به منظور حفاظت از دژ حفر شده نیز از نبوغ معماران عمارت سخن می گوید. از آن جا پس از گذشت سال های طولانی درون خندق از خاک پر شده، عمق آن قابل تخمین نیست؛ اما عرض حدودا 7.5 متری عظمت آن را بازگو می کند.

شرایط بازدید

با تکرار این مسئله که سازمان میراث فرهنگی توجه و دقت لازم را در نگهداری این گنجینه ملی تا به لحظه به کار نبسته است، می توان حدس زد که بازدید از آن کاملا رایگان است.

تماشای کل فضای قلعه بیش از حداکثر 2 ساعت زمان نمی طلبد. مستر بلیط به شدت توصیه می کند که اگر به این منطقه دوست داشتنی سفر کردید، با توجه به اینکه قلعه از جاده اصلی کمی فاصله دارد سر زدن به آن را از یاد نبرید.

حالا که می توانید بدون پرداخت هیچ هزینه ای قدم بر دل تاریخ گذاشته و بیش از 500 سال به عقب بروید، نباید به فرصت طلایی پیش روی تان نه بگویید. فقط توجه کنید که برنامه مسافرت تان همزمان با وزش باد های موسمی، یعنی از 15 خرداد تا 15 مهر نباشد. در بقیه اوقات شرایط مطلوب محسوب می شود.

راه های دسترسی به قلعه رستم

برای رسیدن به این مکان، چند پیشنهاد خوب برای شما وجود دارد. با خرید بلیط اتوبوس زابل، اقتصادی و بهینه خود را به ناحیه مورد نظر برسانید. بهتر است پیش از سفر تمام جوانب، اعم از آب و هوا، مدت و محل اقامت، روش آمد و شد در سطح شهر و…در نظر گرفته و با یک برنامه ریزی مناسب و کارآمد سفر تان را آغاز کنید. موارد زیادی در این منطقه انتظار تان را می کشند که بی شک از دیدن شان بی نهایت لذت خواهید برد.