مسافران و گردشگرانی که به استان های بسیاری از کشور سفر کرده اند، همواره از استان کرمان به عنوان بزرگ ترین استان کشور یاد می کنند. کرمان علاوه بر وسعت زیاد، از تاریخچه غنی و پرباری نیز برخوردار است. مکان های تاریخی و گردشگری بسیار زیادی که در این استان واقع شده اند، موجب اهمیت بسیار بالای آن شده و علاوه بر آن، مقام نخست در ثبت آثار تاریخی در یونسکو را برای آن کسب کرده اند. به همین سبب این استان پهناور، هر ساله پذیرای شمار زیادی توریست و گردشگر است. طی سالیان دراز، رفسنجان بارها و بارها مورد تهاجم و غارت قرار گرفته است اما با این حال همچنان شکوه خود را حفظ کرده است. ابنیه و آثار تاریخی متعددی در گوشه و کنار این شهر به چشم می خورد. امروز در مجله مستر بلیط می خواهیم به معرفی موزه مردم شناسی آن بپردازیم.
درباره موزه مردم شناسی رفسنجان
رفسنجان که با پسته های خود شهرت دارد، دارای تاریخ غنی و کهنی است. این شهر دوران مختلفی را به چشم دیده و شاهد حکومت های بسیاری از جمله صفویه بوده است. از این رو بسیاری از جامعه شناسان، تمایل دارند که بیشتر درباره زندگی مردمان گذشته آن، اطلاع داشته باشند. موزه مردم شناسی رفسنجان که در حمام قدیمی آقا سید واقع شده است، امکان تفحص را برای علاقمندان به تاریخ فراهم کرده است تا بتوانند بیش از پیش، با نحوه زندگی گذشتگان آشنا بشوند. گفتنی است که این موزه، در گذشته تنها به عنوان حمام استفاده می شد. در گذشته، مردم از حمام های عمومی مانند حمام آقا سید، استفاده می کردند. در زمان قاجاریه، فردی به نام سید مهدی قریشی، این حمام را ساخت و بنای آن را پی ریزی کرد تا کمکی به مردم عادی کرده باشد. به همین خاطر، از محبوبیت زیادی نزد مردم برخوردار بود. علتی که این بنا با نام حمام آقا سید شناخته می شود نیز محبوبیت و علاقه مردم رفسنجان به این شخص بوده است. ناگفته نماند که سید مهدی، علاوه بر این ساختمان، بناهای بسیار زیاد دیگری نیز در رفسنجان به پا کرده است که امروزه بسیاری از آن ها، از ارزش تاریخی بالایی برخوردار هستند. موزه مردم شناسی، یکی از بهترین مکان های گردشگری در این شهرستان است که به زیبایی هر چه تمام تر، اطلاعات کاملی درباره نحوه زندگی و آداب و رسوم گذشتگان را به شما می دهد. مجسمه های زیبایی که در آن قرار دارند نیز نحوه پوشش قدیمی ها را به نمایش گذاشته اند.
تاریخچه موزه مردم شناسی رفسنجان
گفتیم که حمام آقا سید، در زمان قاجاریه ساخته شده است. حال در ادامه این مطلب در مستر بلیط، می خواهیم به صورت کامل و جامع تری، درباره پیشینه و تاریخچه آن صحبت کنیم. اما بهتر است پیش از پرداختن به تاریخچه، ابتدا کمی بیشتر با حمام های سنتی قدیمی آشنا شویم. ایران، حکومت های بسیاری از زرتشت تا پهلوی را به خود دیده است. در میان تمامی این حکومت ها، یکی از چیزهایی که همواره بر آن تاکید می شده است، پاکیزگی بوده است. از همین رو در جای جای کشور، گرمابه های زیبایی را مشاهده می کنیم که یکی از مهم ترین بناهای تاریخی هستند. تمامی گرمابه هایی که در کشورمان وجود دارند، معماری خاص و منحصر به فردی دارند که وابسته به آداب و اصول حمام کردن در قدیم بوده است. حمام آقا سید که اکنون موزه مردم شناسی را دل خود جای داده است هم بر همان شیوه اصیل و قدیمی گرمابه های ایرانی، ساخته شده است. مردمان گذشته که از این گرمابه ها برای استحمام استفاده می کردند، وسایل مخصوصی مانند شانه های چوبی، ظروف مسی و … نیز داشتند که تمامی آن ها را می توانید در موزه مردم شناسی رفسنجان پیدا خواهید کرد. همچنین یکی از سنت های قدیمی گرمابه ها، کیسه کشیدن بوده است و حتی افرادی نیز به نام دلاک در تمامی گرمابه ها وجود داشتند که این کار را برای افراد، انجام می دادند. وسایل مربوط به این سنت دیرینه را هم می توانید در این موزه ببینید و از سادگی و در عین حال زیبایی آیین قدیمی، متحیر شوید. این موزه در سال 1384 شمسی، تاسیس شده است. اگرچه تاریخ اصلی بنای حمام، خیلی قدیمی تر از سال 1384 است، اما با توجه به مرمت ها و بازسازی هایی که در حمام انجام داده اند، تاریخ اصلی تاسیس این موزه را همان سال 1384 ثبت کرده اند.
نقشه و معرفی بخش های مختلف
زمانی که نام حمام یا گرمابه به گوش می خورد، تمامی ما تصور می کنیم که با مکانی پر از وسایل مخصوص به استحمام رو به رو خواهیم شد ولاغیر. اما این موضوع درباره این بنا صدق نمی کند، چرا که وسایل بسیار زیاد متنوعی، از تیغ های اصلاح گرفته تا دستگاه های بافندگی، در آن پیدا می شود. اصلی ترین چیزهایی که در این ساختمان تاریخی به چشم می خورند، مجسمه های مومی هستند که لباس های محلی قدیمی مربوط به رفسنجان را بر تن دارند و هر کدام در گوشه ای از موزه، قسمتی از زندگی با صفا و با محبت رفسنجانی ها را نمایش می دهند. اصلی ترین بخش گرمابه های ایرانی، سربینه است. سربینه به فضایی گفته می شود که در آن یک حوض آب در وسط قرار گرفته و دور تا دور آن توسط سکوهایی احاطه شده است. روی سکوهای این موزه، مجسمه های مختلفی قرار دارند. از زمان قدیم، رفسنجان یکی از بزرگ ترین مراکز صادرات پسته بوده است، به همین دلیل دستگاه های جالبی برای اینکه مغز پسته ها را بگیرند داشته اند. یکی از این وسایل که دستگاه دانه گیری نام دارد، در موزه مردم شناسی روی یکی از این سکوها قرار گرفته است. کسب و کارهای قدیمی همواره جذابیت خاصی داشته اند، مخصوصا در زمان امروز که خیلی کم این نوع کسب و کارها به چشم می خورند، ارزش و محبوبیت آن ها چندین برابر شده است. مشاغلی مانند بافندگی، ریسندگی، حلاجی و … در دنیای امروز، خیلی کم وجود دارند. اما زمانی که در قسمت های مختلف موزه مردم شناسی رفسنجان بگردید، مجسمه هایی را خواهید دید که با پوشش متناسب با زمان قدیم، دستگاه های مخصوص به این نوع مشاغل را در جلوی خود دارند و گوشه ای از فرهنگ و آداب قدیمی را نمایان کرده اند. اگرچه امروز نقش این مشاغل کم شده است و بیشتر دستگاه های خودکار درون کارخانه ها، فرش ها و … را می بافند، اما باز هم واژه هایی مثل ریسندگی و بافندگی برای ما آشنا است و کمی با آن ها آشنایی داریم. اگرچه وسایل و مهماتی هم در این بنا یافت می شوند که شاید یکبار هم نشنیده باشید. یکی از این وسایل کتکو نام دارد. به احتمال زیاد اولین باری است که نام آن را می شنوید.
کتکو یکی از وسایلی است که در زمان قدیم برای شستن فرش ها از آن استفاده می کردند و یکی از آن ها را می توانید در این مکان تاریخی ببینید. یکی از چیزهای جالبی که درباره این موزه وجود دارد، نحوه چینش وسایل مختلف است. به عبارت دیگر زمانی که شما یک مجسمه پشت دستگاه ریسندگی را می بینید، سایر وسایل و مایحتاج زندگی مانند سماور و ظروف سفالی را هم در کنار آن خواهید دید. سایر ظروف و شیء هایی که در این مکان وجود دارند عبارتند از خمره های سفالی که برای نگهداری از حبوبات استفاده می شدند، سبد های حصیری، چراغ نفتی که به عنوان منبعی برای گرما مورد استفاده قرار می گرفت، میزان و ترازو، هاون چوبی و … . هر کدام از این مجسمه ها، گوشه ای از زندگی ساده و در عین حال چشم نواز قدیمی ها را مجسم کرده اند. از مجسمه پسرک خردسالی که در حال درس خواندن است و موهای سرش را برای مکتب تراشیده، تا دختری که با لباس های محلی، هاون چوبی ای را در دست دارد و مشغول کارهای خانه است. بازدید از این موزه و تأمل در هر کدام از اشیای موجود در آن، ما را بیش از پیش با رسم و رسوم های پیشینیان مان آشنا می کند. در قسمتی دیگر از موزه، یک راهروی کوچک وجود دارد که در زمان قدیم، گرمخانه را به رختکن حمام آقا سید متصل می کرده است. زمانی که وارد این راهرو شویم، مجسمه هایی را خواهیم دید که نمایانگر رسم و رسوم و شیوه برگزاری جشن عروسی در زمان قاجار است. کمی که جلوتر برویم، مردانی را می بینیم که سازهای موسیقی قدیمی مانند دهل و شیپور را به دست دارند و این حقیقت را می گوید که مردمان محلی قدیم این شهر تاریخی، شاد و با محبت کنار یکدیگر زندگی می کرده و به ساز زدن و شادمانی مشغول بوده اند. در قسمتی دیگر، باز هم رد و پای پسته به چشم می خورد. زنان محلی با لباس های رنگارنگ و دیدنی، سینی هایی پر از میوه ها و گل های مختلف را به دست دارند که در این سینی ها، پسته هم وجود دارند. اگر بخواهیم نمادی برای رفسنجان پیدا کنیم، بدون شک پسته، بهترین انتخاب است. چندین سال قبل که مردم محلی زندگی ساده ای داشتند، آب آشامیدنی شان را هم از چشمه ها با کوزه و خمره می آوردند. یکی از وسایل بسیار جالبی که در موزه مردم شناسی به آن بر می خوریم نیز، خمره ای بزرگ است که برای تصفیه آب چشمه از آن استفاده می کردند.
نحوه ساخت این خمره به گونه ای است که زمانی که آب را در آن نگهداری می کردند، آب از بدنه آن تراوش می کرده و در نتیجه همین عمل، ناخالصی ها و املاح را از آن جدا می کرده و آبی کاملا تصفیه شده و زلال و پاک را به مردم تحویل می داده است. در گذشته برای نگهداری از خوراکی هایی مانند لبنیات، شیر، ماست و کره نیز از وسایلی به نام شیرآور استفاده می کرده اند. البته این وسیله برای نگهداری از گوشت هم بوده است. البته شیرآور به تنهایی کار نمی کرده، بلکه به شیردان هم نیاز داشته است. نحوه استفاده از آن هم بدین صورت بوده است که روی شیردان را با آب خیس می کردند تا محیط و فضای زیر آن خنک باشد، تا بعد از آن لبنیاتی که درون شیرآور قرار داشته است تا زیر شیردان قرار بدهند. این وسایل هم در موزه رفسنجان، در کنار مجسمه پیرزنی قرار دارد. در این بنا، حتی تنور گلی که برای پختن نان هم وجود دارد. گفته می شود که این نوع تنورها برای پخت نان مخصوص رفسنجان، که به آن کرنون می گویند، مورد استفاده قرار می گرفتند. مجسمه ها و وسایل قدیمی بسیار زیادی در این موزه وجود دارند که معرفی تک تک آن ها، زمان زیادی می طلبد، اما سعی کردیم در این مطلب برخی از جالب ترین آن ها، که به گونه ای معرف سنت های قدیمی رفسنجان هستند را به شما معرفی کنیم. تا اینجا شاید تصور کنید که تنها چیزهایی که در این بنا وجود دارد، همین مجسمه ها و وسایل مربوط به آن است. اما واقعیت این است که هر چیزی که فکرش را بکنید در آن خواهید دید. یکی دیگر از قسمت های جذاب موزه، گالری صنعت است که قسمتی از یک آهنگری را شبیه سازی کرده است. در گالری صنعت و معدن، انواع وسایل مربوط به کشاورزی و … مانند خرمن کوب، گاوآهن، دولاب و انبر کاشت به چشم می خورد. حتی سنگ قبرهای قدیمی را هم توانید در این مکان، مشاهده کنید. به عبارت دیگر، با بازدید از این موزه، سفری در زمان را تجربه خواهید کرد. زمانی که می خواهیم از بخش گرمخانه حمام، به قسمت گالری صنعت بیاییم، باید از راهرویی عبور کنیم که دیوارهای آن شامل ویترین های شیشه ای هستند که وسایلی مانند عتیقه جات های مختلف، نسخ های خطی، آیینه و وسایل زینتی قدیمی و حتی وسایل مربوط به دلاکی، در آن قرار گرفته است.
شرایط بازدید از موزه مردم شناسی رفسنجان
برای بازدید از این موزه، مبلغ بسیار کمی را باید پرداخت کنید، که با توجه به شگفتی ها و دنیای جالبی که با آن رو به رو خواهید شد، اصلا به چشم نمی آید. این مکان دیدنی در تمامی روزهای هفته به جز روزهایی که تعطیل رسمی هستند مثل عاشورا و … آماده خدمت رسانی به شماست. در هر روزی از هفته که دوست داشتید، می توانید مابین ساعات ۹ صبح تا ۱۹ عصر، از این بنای فرهنگی ارزشمند، دیدن کنید. همچنین به دلیل نزدیکی زیاد، علاوه بر موزه، از مسجد جامع رفسنجان که در ۵۰۰ متری این بنا قرار دارد هم می توانید دیدن کنید.
آدرس و نحوه دسترسی موزه مردم شناسی
با خرید بلیط اتوبوس رفسنجان، می توانید به این شهر تاریخی سفر کنید. در سایت مستر بلیط امکان خرید بلیط مورد نظر شما، با توجه به روز و ساعت انتخابی تان، برایتان فراهم شده است. شما می توانید هر اتوبوسی که دوست داشتید را خریداری کنید و در کمال آرامش به رفسنجان سفر کنید.
آدرس موزه مردم شناسی: استان کرمان، شهرستان رفسنجان، خیابان شهید بهشتی، میدان موزه، جنب بانک تعاون اسلامی.
دیدگاهتان را بنویسید