مسجد جامع ورامین

پس از ورود دین اسلام به درون قلمرو ایران سال ها به طول انجامید تا فرهنگ جدید در دل مردم به طور کامل جای باز کند. به یکباره تغییر پیدا کردن باورها و رواج یک سبک زندگی جدید امری نبود که بی معطلی اتفاق بیفتد. هرچند سال های طولانی صرف این امر شد اما به مرور و در نهایت مردم با عمق وجود و قلب های خود آیین تازه را پذیرفتند. نهضتی که از پیش آغاز شده بود سرعت بیشتری پیدا کرد و بر همه ابعاد تاثیرش را به نمایش گذاشت. دین اکثریت مردم علاوه بر اثر طبیعی اش بر فرهنگ عامه، معماری و هنر را نیز در آغوش گرفت. کم کم در سراسر شهرهای ایران بناها، عمارت ها و مساجد زیبا و خیره کننده ای توسط صنعت گران کاردان و استادان زبردست به پا عرصه گذاشتند. اگر در گوشه و کنار این مرز و بوم گشتی بزنید به وضوح بی شمار سازه تاریخی اعجاب انگیز خواهید دید. در مجله مستر بلیط این بار به شهر ورامین سفری کرده ایم و مسجد کهن سال آن را مورد بررسی قرار داده ایم. برای آشنایی با هنر تماشایی عصر ایلخانان مغول تا انتها همراه ما باشید.

تاریخچه مسجد جامع ورامین

حمله خانمان برانداز مغول ها به ایران ویرانی های بسیاری به جای گذاشت. پس گذشت دوران سیاه جنگ و درگیری به مرور آبادانی آغاز گشت و فرزندان و نوادگان چنگیز خان سعی کردند تا مجددا سرزمینی پر رونق بنا کنند. ایلخانیان که از نسل او بودند؛ نزدیک به 80 سال بر راس قدرت جای داشتند و زمانی که به دین اسلام تشرف یافتند؛ سازه های زیادی از خود به یادگار گذاشتند. مسجد جامع ورامین نیز یکی از همین موارد است. پس از غازان خان، هشتمین پادشاهی که از سلسله آن ها بر تخت نشسته، شخصی بود که بعدها پس از روی آوردن به تشیع، نامش را به سلطان محمد خدابنده تغیر داد. ساخت این بنا در زمان فرمانروایی او شروع شد اما عمر کوتاهش کفاف نداد تا تکمیل شدن آن را ببیند. از همین جهت، پسرش، ابوسعید که حالا عنوان پادشاهی را به همراه داشت، به اتمام رساندن مسجد را به عهده گرفت.

تخمین زده می شود با در نظر گرفتن کتیبه های موجود که تاریخ 726 قمری را نشان می دهند، کامل شدن فضا مربوط به همان موقع باشد. حدودا کم تر از یک سده بعد، شاهرخ میرزا تیموری که به در تاریخ ایران به عمران و آبادانی شهره است؛ در 815 قمری دستور مرمت سازه را صادر کرد. در دی ماه 1310 شمسی نیز نام مسجد جامع یا جمعه ورامین در فهرست آثار ملی کشور جای گرفت. با این وجود متاسفانه هرگز اهمیت کافی در مراقبت و نگهداری از آن اعمال نگردید به طوری که در حال حاضر آسیب های قابل توجهی به آن وارد شده است. موضوعی که فعالان و علاقه مندان حوزه آثار تاریخی و باستانی را به شدت نگران کرده است. استاد محمدکریم پیرنیا از جمله اشخاصی بود که بازسازی این محوطه را واجب می دانست و اقدامات موثری را نیز رقم زد. با وجود این تدابیر هنوز هم نیاز است تا توجه بیشتری به سمت همچین گنجینه ارزشمندی معطوف گردد. در طی گذر سال ها غبار پیری بر چهره با شکوه و جلال سابق بنا نشسته اما همچنان یکی از درخشان ترین نمونه های معماری ایلخانی به شمار می آید. گچ بری ها و کاشی کاری هایی هنرمندانه که علی رغم کهن سالی، از ظرافت تمام و زیبایی سخن سر می دهند.

مسجد ورامین در سفرنامه ها

ژان دیولافوا باستان شناس و مهندس فرانسوی، سه بار به ایران سفر کرد. عمده مدت حضور او در مناطق جنوبی کشور سپری شد. با این حال دوره ای کوتاه در خلال سفرش در تهران نیز چند شبانه روزی را گذراند. او در سفرنامه خود از این محل تحت عنوان یک ویرانه نام برده است که می توان رد و نشان شکوه گذشته را در پس آشفتگی هایش تماشا کرد. در قسمتی چنین نقل می کند:

« … پس از تعارفات معموله و کمی استراحت به تماشای مسجد جامع ورامین رفتیم. این بنا در قدیم بسیار عالی و باشکوه بوده ولی اکنون ویرانه‌ای بیش نیست. مؤمنین هم از ترس فرود آمدن طاق برای عبادت به آنجا نمی‌روند؛ و بنابراین سیاحت آن مانعی ندارد و هر کس می‌تواند آزادانه و بدون اشکال به تماشای این خرابه بپردازد».

نماد شایسته معماری ایلخانی

در ساخت این مسجد قدیمی نظم فوق العاده ای به کار رفته به طوری که نقشه کشی آن هم در نگاه اول از یک مستعطیل متناسب و دقیق خبر می دهد. ورودی اصلی در قسمت شمالی قرار گرفته و همچنین یه درب دیگر نیز در ضلع شرقی سازه واقع شده است. محوطه ای طول و عرض آن را به ترتیب 66 و 44 متر تخمین زده اند. چهار ایوان منقوش به طرح های اسلیمی و آیات مبارک قرآن به علاوه طاق های گهواره ای بلند از دیگر نمادهای این محل به شمار می روند. هم اکنون گنبدی به معنای واقعی بر سر مسجد دیده نمی شود. تنها یک اسکلت از آن به چشم می خورد. این طور نقل شده که در گذشته گنبد آجری آن ابهت فوق العادی به نمای ساختمان می بخشیده، متاسفانه امروزه چیز زیادی از آن باقی نمانده است. قسمت هایی از این مجموعه به صورت راهرو هایی با نورگیرهای بسیار به نظر می رسند. از آن جا که قائدتا برقی برای روشنایی بخشیدن وجود نداشته است، احتمالا وجود این بخش ها برای تامین نور مسجد بود. کتیبه ها اغلب به زبان عربی هستند اما کم و بیش نگاشته هایی فارسی نیز میان آن ها به چشم می خورد. سبک ساخت بناهای مذهبی در اسلام همواره به گونه ای بوده است که کمترین حد تزئینات جلب توجه کننده را داشته باشند، از همین رو بر فراز محراب تنها سادگی محض را می بینید. با این حال ساختمان تمام آجری آن کاملا فاقد کاشی کاری نیست. در واقع باید اقرار کرد علی رغم تمامی صدمات وارده، هنوز رنگ های زنده و طرح اصیل آن ها را می توان مشاهده کرد. یک حوض نیز در میان صحن توجه را جلب خود می کند؛ نقطه ای که روزگاری مردم برای وضو دور آن جمع می شدند. حالا هم اگر کنارش بایستید و چشمان تان را ببندید می توانید تصور کنید که هنوز هم زندگی آن جا جریان دارد.

شرایط بازدید از مسجد جامع ورامین

بازدید از این اثر تاریخی که اتفاقا زمان زیادی هم نمی طلبد و برای عموم رایگان است. توجه به اماکن این چنینی پیوندی با گذشتگان محسوب می شود و همواره حال و هوایی دلپذیر به همراه خواهد داشت، از آن غافل نشوید.

آدرس و راه های دسترسی 

فاصله شما تا این فضا و دیگر جاذبه های استثنایی شهر، همچون امام زاده یحیی، قلعه ایرج، یخچال حصار کوچک تنها یک بلیط قطار ورامین یا اتوبوس است. همچنین اگر مایل باشید سریع تر برسید، مسیرهای هوایی از سایر نقاط تا مقصد تهران و سپس سفر جاده ای به آن جا هم گزینه خوبی است.

آدرس: تهران، شهرستان ورامین، خیابان شهید بهشتی، مسجد جامع.