باغ هشت بهشت تبریز کجاست؟ معرفی + تاریخچه

باغ هشت بهشت تبریز کجاست؟ یکی از شهرهائی که همواره مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی بوده است تبریز می باشد. این شهر توانسته با وجود آثار تاریخی و گردشگری بسیار، جایگاه ویژه ای برای خود در میان شهرهای تاریخی کشور باز کند و به یکی از مقاصد اصلی سفر تبدیل شود.

گذران حوادث تاريخی مهم در بستر اين شهر، زمينه ساز طراحی و ايجاد نمادها و المانهای مختلف در جای جای آن بوده و اين شهر را به يكی از شهرهايی مبدل ساخته كه هنر المانسازی و نمادسازی در آن رونق مناسبي داشته و دارد. اين امر موجب شده تبريز همگام با ساير كلان شهرها نمادها و عناصر ديداري زيباتر و متنوع تري در سطح شهر داشته باشد.

یکی از انواع سفر که امروزه بسیار مورد توجه قرار دارد و افراد بسیاری از آن تبعیت می کنند گردشگری شهری می باشد. گردشگري شهري، يكي از مهم ترين و پيچيده ترين فعاليت های فضايی و مكانی انسان در جامعه‌ی شهری است. به عقيده صاحبنظران، گردشگردی شهری يک فرصت بزرگ فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی برای مادرشهرها به وجود مي آورد كه اين فرصت نقش بسيار مؤثری در ارتقای كيفيت زندگي شهروندان در ابعاد مختلف می تواند ايفا كند.

بهره مندی از المانهای شهری باعث می شود كه عناصر اصلی شهری چون نظام فرهنگی، اجتماعی، حقوقی و سياسی در تعامل اجتماعی، فرهنگی، سياسی و اخلاقی شهروندان و باز ديدكنندگان اثرگذار بوده و نوعی جذابيت برای آنان داشته باشد. در ادامه در مجله مستر بلیط به شرح یکی از آثار تاریخی تیریز می پردازیم که پیوند دهنده گردشگری و تاریخ است.

درباره باغ هشت بهشت تبریز

نخستین نشانه های باغ سازی و فضاهای مرتبط با آن در ایران طی دوران اسلامی، در زمان حکومت «آل باوند» در شمال ایران هویدا شد. طی دوره ایلخانی، «غازان خان» در تبریز دست به طراحی و تغییر کاربری باغ های اطراف شهر زده و به ایجاد بناهای عام المنفعه در آنها پرداخت.

اکثر متخصّصان تاریخ معماری، ابداع و خاستگاه کاخ های موسوم به هشت بهشت را به دوران صفوی نسبت داده اند. از نام های دیگر این عمارت می توان به عمارت عشرت آباد، کاخ گلستان، باغ فرهاد و شیرین و باغ شمال اشاره کرد.

تاریخچه باغ هشت بهشت تبریز

باغ هشت بهشت تبریز از بناهای دوران آق قویونلوها می باشد که در سال 888 ه.ق به دستور سلطان یعقوب پسر امیرحسن بیک مشهور به اوزون حسن، بنا شد. مجموعه باغ و میدان صاحب آباد، به عنوان مکان استقرار کاخ «هشت بهشت»، در یک دوره مشخص و با طرحی از پیش اندیشیده شده، با توجه به شرایط خاص اجتماعی- سیاسی شکل گرفته است.

قابل ذکر است اوزون حسن با تداوم و توسعه فعالیت های عمرانی و ساخت و ساز پیرامون میدان صاحب آباد به نوعی باعث کارکردهای چندگانه این میدان شد. با استناد به منابع، عمارات ساخته شده پیرامون این میدان، شامل کاخ «هشت بهشت»، «مجتمع نصریه» اوزون حسن است که پسرش یعقوب بنای آن را پی گرفت، و از یک مسجد، یک مدرسه، دارالاطعام که برای فقرا غذا تهیه می کرد و نیز یک بیمارستان تشکیل می شد.

همچنین کاخ با میدان، مسجد و بیمارستان مرتبط بود. بسیاری از این آثار یا به دلیل زلزله های ویرانگر و یا به علت تهاجمات خارجی از جمله حملات عثمانی ها، نابود شده و اثری از آنها تا امروز باقی نمانده است. تاجری ونیزی در توصیف کاخ هشت بهشت اشاره می کند: «این کاخ را به زبان فارسی هشت بهشت خوانند که در زبان ما به معنی هشت بخش است، زیرا هشت قسمت شده است».

هشت در اسلام

در دیدگاه مسلمانان، هفت دوزخ و هشت بهشت وجود دارد؛ زیرا رحمت خدا از غضبش پیشی گرفته است. تقسیم باغ ها به چهار یا هشت بخش که در مسلمان ایران و هند رواج دارد، بازتابی از این باور است. زیرا قرآن باغ هایی را که رودها زیر آن جاری اند وعده داده است و این گونه باغ هشت بخشی می تواند نشان دهنده سعادت بهشتی باشد.

در هنر و معماری اسلامی، عدد هشت اشاره به هشت فرشته ای دارد که طبق این آیه اورنگ الوهیت را در قیامت حمل می کنند؛ بنابراین هشت بهشت وصف شده در قرآن، هشت گوشه دارد و بر همین مبنا، هشت درب نیز برای آن قائل شده اند.

نام هشت بهشت یا هشت درب بهشت برای این فضای معماری، نشان دهنده همین مفاهیم است. برای سفر به تبریز می توانید بلیط قطار تبریز و یا اتوبوس و هواپیما را به راحتی از مستر بلیط تهیه کنید.

معماری باغ هشت بهشت بر اساس روایات تاریخی

موثّق ترین منبعی که به توصیف دقیق مجموعه «باغ هشت بهشت تبریز» پرداخته است، سفرنامه تاجر ونیزی است. او در بخشی از سفرنامه خود در توصیف مجموعه هشت بهشت می نویسد:

«…کاخ حسن بیگ چنان باشکوه است که تاکنون در ایران همانندی نداشته است. کاخ را در مرکز باغی بزرگ و زیبا نزدیک شهر ساخته اند که فقط نهری در سمت شمال، قصر و شهر را از همدیگر جدا می کند».

با استفاده از مینیاتور مطراقچی و موقعیت قرارگیری مجموعه هشت بهشت در باغ صاحب آباد و پیرامون میدان، می توان این طور حدس زد که مجموعه باغ و کاخ هشت بهشت در پی تحولات شهرسازی جدید در دوران ترکمانان در بیرون از بافت شهری قرار گرفته اند. تاجر گمنام ونیزی همچنین اشاره می کند:

«… بلندای آن سی قدم و محیطش در حدود هفتاد یا هشتاد یارد است و به هشت بخش تقسیم شده است و هر بخش به چهار اتاق و چهار اتاق انتظار منقسم شده است».

از این رو محیط کوشک هشت بهشت هفتاد یارد (008 / 64 متر) و یا هشتاد یارد ( 73/152 متر) بوده است. تاجر ونیزی همچنین در رابطه با دیگر ابعاد ساختمان می گوید:

«کاخ را در مرکز باغی بر صفه ای ساخته اند، ارتفاع صفه یک یارد و نیم (1/37 متر) و پهنایش پنج یارد ( 57 / 4متر) است. در جلوی هر یک از درهای کاخ راهی با مرمر سنگفرش کرده اند، که به صفه منتهی می شود. در جلوی در اصلی کاخ نیز، پلکانی کوچک از بهترین مرمرها ساخته اند که از آن به صفه می روند. سه یارد ( 2/743 متر) بالاتر از صفه را با سنگ مرمر اعلا ساخته اند. این منظره از دور مانند آینه نمایان است».

در رابطه با بناهای شمال غرب ایران، بالا بودن سطح آب های زیرزمینی در سرزمین آذربایجان، احداث بنا بر روی ازاره های سنگی را ضروری می کند، به همین خاطر بالا بردن بنا مشکل رطوبت زیاد و یخ زدگی ناشی از آن، استفاده از سنگ در لایه های متصل به زمین لازم و ضروری می نماید.

در همین راستا، مطابق توضیحات تاجر ونیزی، باغ هشت بهشت تبریز بر روی صفه ای سنگی قرار داشته که ارتباط با سایر اجزای بنا و صفه از طریق ازاره سنگی بر قرار می شد. تاجر ونیزی در توصیف خود از هشت بهشت اشاره می کند:

«… و بقیه کاخ عبارت است از گنبدی مدور و زیبا». نکته ای که نباید از آن غافل شد، تشابهات گنبد سازه هشت بهشت (علاوه بر گنبد گور امیر در سمرقند)، با گنبد مینیاتور ترکمانان است: چراکه بهترین مشابه برای گنبد هشت بهشت، گنبد دو پوسته و بزرگ ساخته شده بر روی گریوار بلند مینیاتور ترکمانان، است که بیرون آن با گنبد پیازی شکل و آبی درخشان بر بالای کاخ درخشش زیبایی دارد.

گنبدی بر روی ساقه ای بلند، که هم ارتفاع و عظمت ظاهر را به رخ می نمایاند، و هم هماهنگی فضای داخلی را تأمین می کرد. این مجموعه به دلیل دارا بودن کارکردهای مختلفی از جمله تقریحی و سرگرمی، سکونتی، حکومتی، مذهبی و خصوصی، دارای کلیه شاخصه های یک «باغ شهر» بوده است.

در واقع اوزون حسن با گردآوری این نهادها پیرامون شهر تبریز، یک مجموعه جدید شهری متأثر از اقلیم، پدید آورد که به نوعی تداوم مجموعه با غ شهرها و مجموعه های چندکارکردی تیمور در سمرقند است، شاید هم آغازی دیگر برای مجموعه باغ شهرهای توسعه یافته دوران صفوی در اصفهان باشد.

بازدید از باغ هشت بهشت

متاسفانه در حال حاضر شرایط بازدید از باغ هشت بهشت تبریز وجود ندارد. دلیل این امر ترمیم و بازسازی این مجموعه است. اگر نظری در باره این مکان دارید می توانید از طریق کامنت ها با ما در میان بگذارید.