برخی آثار تاریخی وجود دارند که به منطقه مکان قرار گیریشان معنا می بخشند و باعث شهرت و معروفیت آن می شوند. ارگ بم که در استان کرمان و شهر بم قرار دارد از این دسته از آثار و سبب شهرت هر چه بیشتر نه تنها شهر بم بلکه استان کرمان شده است. این اثر تاریخی یکی از ماندگارترین آثار تاریخی ایران است و شهرت جهانی دارد. محال است جهانگردی به ایران سفری داشته باشد و از این بنای حیرت انگیز دیداری انجام ندهد. افراد زیادی هستند که تنها برای دیدن این بنا به ایران سفر می کنند و مقصد اصلیشان این شهر و سرزمین است. البته بم به خاطر سابقه تاریخی که دارد آثار گردشگری دیگری نیز دارد و در زمان سفر به اینجا می توانید از آنها نیز بازدید به عمل آورید. برای سفر به بم بهترین زمان فصول خنک سال است، در این زمان آب و هوا به گونه ای است که موجب آزار مسافران را فراهم نمی آورد و می توان سفری خوش داشت. ارگ بم را همه مطمئنا می شناسند ولی اگر دوست دارید در مورد این بنای تاریخی، که با عنوان قدیمی ترین و بزرگ ترین سازه خشتی جهان شهرت دارد، بیشتر آشنا شوید به ادامه این مطلب در مجله مستر بلیط مراجعه کنید.
معرفی ارگ بم
ارگ بم، بزرگترین سازه خشتی در جهان است که در شهر بم در استان کرمان در جنوب شرقی ایران قرار دارد. مجموعه معروف به ارگ قدیم، در گوشه‌ی شمال شرقی شهر کنونی بم قرار دارد. این بنا در فهرست میراث جهانی یونسکو در سال 1383، با عنوان «بم و فضای فرهنگی آن» به ثبت رسیده است. این ارگ قدیمی، که در مسیر «جاده ابریشم» قرار داشت، قدمتی برابر با سده ۵ پیش از میلاد دارد و تا قرن اخیر نیز مورد استفاده قرار می گرفت. این ارگ تاریخی، انواع مختلفی از داستان ها و حوادث را پشت سر گذاشته تا به روزگار اخیر ما رسیده است. همانطور مطمئنا به خاطر دارید این سازه زیبا و حیرت آور در زلزله سال 1382 بم به شدت آسیب دید و برخی از قسمت های آن فرو ریخت که یکی از بدترین حوادثی بود که از سر گذراند. در سال 1345 ارگ بم در لیست آثار ملی ایران به ثبت می رسد و بخشی از آثار گردشگری این شهر به شمار می آید. ارگ کهن بم، به عنوان قلعه ای حکومتی – نظامی که در طی تاریخ شکل گیری از پیش از اسلام تا پس از آن در کنار کار کردهای شهری، به واسطۀ موقعیت راهبردی، از تمام استحکامات دفاعی شهری، شامل برج و بارو، خندق و دروازه بهره مند بوده است.
تاریخچه
تحلیل هایی که بر روی اشیای پیدا شده در ارگ انجام شده است نشان می دهد که این سازه در دوران اسلامی تا سده ی 6 ه.ق از اقتصاد شکوفایی برخوردار بوده است و اوج رونق اقتصادی آن مربوط به قرون 8 تا 6 ه.ق و نیز دوره‌ی صفویه است. این شکوه یکباره در اواخر قرن 6 ه.ق که هم زمان با حمله ترکان غز نیز هست، از دست می رود اما شهر به حیات خود هر چند کمرنگ تا دوره ی قاجار ادامه می دهد. جدای از این گونه یافته های باستان شناسی اما قدیمی ترین شواهد معماری ارگ به سده‌ی 7 تا 8 ق.م بر می گردد. این سازه ها بارها تخریب و باز مورد مرمت قرار گرفته است و تا اواسط قرن 13 ه.ق همچنان مسکونی بوده است، از آن پس به دلیل فراهم شدن امنیت نسبی در منطقه و فرسودگی بافت معماری، رو به متروک شدن می گذارد و شهر امروزی بم در خارج از ارگ گسترش پیدا می کند. تقریباً از سال 1219، ساخت شهر جدید بم جنوب شهر کهنه (ارگ) آغاز می گردد. بعد از خروج مردم، ارتش تا سال 1309 در بخش هایی از ارگ به ویژه در بخش حاکم نشین مستقر می گردد. از آن پس تا سال 1345، ارگ در وضعیتی بلا تکلیف به سر می برد. در سال 1345 ارگ بم در لیست آثار ملی ایران به ثبت می رسد و بخشی از آثار گردشگری این شهر به شمار می آید. در سال 1350، ارگ بم تحت حفاظت سازمان ملی حفاظت آثار باستانی قرار می گیرد. از سال 1351، با تخصیص اعتبار سالیانه مورد تعمیر واقع می شود. در سال 1372، ارگ بم به پایگاهی برای پژوهش های حوزه میراث فرهنگی تبدیل می گردد تا اینکه در سال 1382، بر اثر زلزله بم بخش زیادی از این اثر ویران و تخریب می شود. ساختمان های آن فرو ریختند و برج و بارو های آن چنان واژگون شدند که دیگر نتوان از اعتبار و اقتدار گذشت آنها سراغی گرفت. در پی این اتفاق ناگوار، توجه جامعه جهانی و مجامع داخلی به این اثر ارزشمند بیش از پیش جلب شد. تا اینکه در اجلاس 28 کمیته میراث جهانی که از تاریخ 7 تا 17 تیرماه 1383 در شهر سوشو چین برگزار شد، «بم و منظر فرهنگی آن» با مرکزیت ارگ به طور هم زمان هم در فهرست «میراث جهانی» و هم «میراث جهانی در خطر» به ثبت رسید.
یافته های ارگ بم
یافته های باستان شناسی پس از زلزله، پیشینه‌ی استقرار در این مکان را به هزاره‌ی چهارم ق.م می رساند. سفال های مربوط به 3200 تا 2800 ق.م در این محوطه شناسایی شده است. بخش دیگری از یافته های دوران تاریخی ارگ را سفال های ادوار هخامنشی، سلوکی، اشکانی و به ویژه ساسانی تشکیل می دهد. نمونه های متعلق به سده های اولیه اسلامی، شامل سفال های پوشش گلی، رنگی، سیاه و سفید، لعاب گلی چند رنگ، لعاب پاشیده و اسگرافیاتو و سفال های بدون لعاب قالب زده، استامیی و باربوتین به وفور شناسایی شده اند. از سده های میانه و متـأخر اسلامی نیز نمونه های متنوع بسیاری از جمله سفال های زیبای نقاشی زیر لعاب و زرین فام با نقوش حیوانی، گیاهی، انسانی و ظروف سلادن، آبی و سفید و نقاشی زیر لعاب به دست آمده است. بیشترین آثاری که از این بنا پیدا کرده اند مربوط به دوران اسلامی است.
برای سفر به شهر بم می توانید با استفاده از هواپیما اقدام کنید، خرید بلیط هواپیمای بم از مستر بلیط باعث می شود تا از مزایای آن برخوردار شوید.
معماری و ساختار ارگ
ارگ در شمال شهر، بر روی صخر های طبیعی بنا شده و با پلان مستطیل شکل پنج طبقه دارد، كه از خشت خام ساخته شده است. وسعت این ارگ نزدیک به 20،000متر مربع یعنی 20 هکتار و دور تا دور آن را دیوارهایی به بلندی 16 تا 17 متر گرفته است، این دیوارها طولی برابر با 1815 متر دارند. ارگ دارای 4 حصار بود که شامل حصار بیرونی به عنوان عظیم ترین ساختار معماری آن، حصار قلعه، حصار اصلی و حصار داخلی می شود. در سراسر این حصار ها برج های نگهبانی مختلفی به چشم می خورد که از عناصر اصلی ارگ به شمار می آیند. تعداد برج ها 48 عدد بوده که بین 36 تا 52 عدد نیز با توجه به حصارهای حاکم نشین ذکر گردیده اند و فاصه بین این برجک ها 35 الی 40 متر است که همۀ آن ها همانند دیوار حصار، از بیرون اوج گرفته اند و از داخل در مجاورت آن ها، اتاق هایی در دو طبقه جهت استراحت نگهبانان و جنگجویان در نظر گرفته شده و دارای مردگرد است. حجم و شکل برج ها و فضاهای موجود، با توجه به موقعیت استقرار در مجموعه، متفاوت است. تقریباً، اکثر بر ج های جبهۀ جنوبی به غیر از ورودی، چهارضلعی و دارای فضاهای ویژه ای برای استقرار بوده و دیگر برج ها به شکل مدور و تعداد کمی از آنها چهار وجهی هستند. در جبهۀ غربی، یکی از برج ها از پیچیدگی فضایی و ساختاری خاصی برخوردار بوده است. به نظر می رسد ساختار اولیۀ آن ها چند ضلعی بوده است و سپس در دوره های بعد به فرم مدور تغییر شکل یافته اند. اطراف حصار قلعه ها و بالای برج ها همه دارای کنگره است. کنگره ها علاوه بر اینکه به زیبایی معماری قلعه ها اضافه کرده اند، دارای مزایای تدافعی و جنگی نیز بودند، بدین صورت که سربازان و مدافعان قلعه در پناه و پشت آن ها قرار می گرفتند و از شکاف و روزنه هایی که در وسط آن ها بود و یا از فاصلۀ دو کنگره، دشمن را نگاه و تیر اندازی می کردند. لازم به ذکر است که برای افزایش تدابیر امنیتی در این ارگ از خندق نیز استفاده کرده اند و گرد تا گرد ارگ خندقی که عرض آن بین 10 متر تا 15 متر و عمق 4 متر می رسیده است، حفر کرده بودند و هنگام حملۀ دشمن آن را پر از آب می کرده اند.
ارگ بم از دو بخش حاکم نشین و رعیت نشین تشکیل شده است و با توجه به شکل ظاهری کنونی ارگ، می توان گفت طراح یا طراحان، شکل نهایی کل ساختمان و شهر را از همان ابتدا پیش بینی کرده بودند. ارگ در مرکز شهر نظامی، در نقطه ای با بهترین دید از لحاظ امنیتی قرار دارد. بخش حکومتی که در درونی ترین دیوار و مرکز قرار گرفته، شامل دژ نظامی، عمارت چهار فصل، سربازخانه، چاه آب ۴۰ متری و اصطبل با گنجایش ۲۰۰ اسب است. بخش رعیت نشین اطراف بخش حکومتی قرار دارد که شامل ورودی اصلی شهر، مسیر اصلی متصل کننده ورودی شهر به دژ و بازار در امتداد آن، نزدیک به ۴۰۰ خانه و ساختمان های عمومی مانند مدرسه و مکان ورزش می شود. خانه های ارگ به سه نوع تقسیم می شوند، خانه های کوچکتر با 2 تا 3 اتاق که احتمالا خانواده های فقیر تر در آن زندگی می کردند. خانه های بزرگتر که 3 تا 4 اتاق داشتند که مخصوص طبقه متوسط جامعه بود و برخی از آنها ایوان هم داشته است و آخرین گروه، خانه هایی مجلل با تعداد زیاد اتاق است. این خانه ها به خاطر فصل های مختلف سال در نقاط گوناگون قرار گرفته اند، با یک حیات بزرگ و یک طویله در نزدیکی آن برای حیوانات.
راه های دسترسی
همانطور که می دانید این ارگ در شهر بم قرار دارد پس اگر مشتاقید از آن دیدن کنید باید خود را به شهر بم برسانید تا بتوانید از این بنا دیدن کنید.
بازدید از ارگ بم
برای اینکه این سازه را ببیینید نیاز است که هزینه ای بابت آن پردخت کنید، این هزینه برای گردشگران خارجی کمی بیشتر از گردشگران داخلی است. بهتر است زمان بازدید کفش مناسب به پپا داشته باشید تا در هنگام پیاده روی در این ارگ دچار مشکل نشوید. ضمنا زمان بازدید از ارگ بم در فصل بهار 9 صبح تا 7 بعد از ظهر است و در دو فصل آخر سال این زمان کمتر می شود.
دیدگاهتان را بنویسید