حمام سرایان؛ معرفی + راه های دسترسی

در مجله مستر بلیط سعی بر آن داریم که شما را با اماکن گردشگری کمتر شناخته شده در ایران آشنا کنیم. در گذشته حمام ها تنها مکانی برای شست و شوی بدن نبودند، بلکه مکانی برای مراودات اجتماعی نیز محسوب می شدند. رسوم و فرهنگ های مختلفی از دل این اجتماعات بر خواسته است که بسیار جالب توجه هستند.

در ایران باستان شست و شوی بدن امری مورد اشاره در متون مذهبی بوده و به شکل فردی و جمعی مورد توجه قرار می گرفته است. آب به عنوان یکی از موارد پاک کننده مورد نظر بوده است. از دورۀ پیش از اسلام آثاری از حمام های خصوصی در کاخ تخت جمشید (دورۀ هخامنشی)، کاخ آپادانا در شوش و کاخ آشور یافت شده که وجود ساختار عمومی و خصوصی در آنها نشان دهندۀ توجه به مسئله سلسه مراتب فضایی و آیین های مخصوص شست و شو است.

اما تکوین حمام های سنتی به گونه ای که تا پیش از سیستم لوله کشی جدید شهری مورد استفاده مردم قرار بگیرد به دورۀ اسلامی بازمی گردد. احداث حمام از جمله کارهای عام المنفعه محسوب می شده و امرا و صاحب منصبان به احداث حمام در مرکز شهر و یا بازار اقدام می کردند. حمام سرایان نیز از جمله حمام هایی است که در نزدیک بازار و در بافت تاریخی آن قرار دارد.

معرفی حمام سرایان

این حمام در شهر سرایان و در بخش تاریخی شهر و در کنار بازار، مسجد و کاروانسرای قدیمی این شهر قرار دارد که قسمت جنوب شرقی شهر می شود. حمام سرایان قسمتی از یک مجموعه  است که از بازار، مسجد و کاروانسرا به همراه این حمام تشکیل شده است و یک بافت تاریخی زیبا را ساخته اند.

قدمت این حمام را، با توجه به کتیبه ای که در آن یافت شده است، مربوط به 500 سال قبل می دانند. این حمام از جمله معدود حمام هائی است که قسمت های مردانه و زنانه آن جدای از هم هستند و این موضوع باعث می شده که بانوان و آقایان در هر زمانی که بخواهند بتوانند از آن استفاده کنند.

قرار گیری این اثر در بافت تاریخی و همین طور بخشی از یک مجموعه باعث شد در تاریخ ۱۰ خرداد ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۸۷۳۵ به ‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت برسد.

معماری حمام

این حمام همان طور که در بخش قبل نیز اشاره شد دارای دو بخش جداگانه برای خانم ها و آقایان بود و در مساحتی برابر با 518 متر مربع ساخته شده است. حمام سرایان مانند بسیاری از همتایان خود دارای بخش های مختلفی بود که شامل رختکن، میان در، گرمابه، خزینه، تنبوشه و … می شود. در گذشته در قسمت ورودی هر حمامی، راهروئی بلند و پر پیچ و خم می ساختند که حد فاصل ورودی و دهلیز بود.

مردم پس از گذشتن از این راهرو وارد دهلیز می شدند. دهلیز فضای برزخ بود و غالبا دخل استاد حمامی هم در این مکان قرار داشت و در وسط آن نیز یک حوض آب سرد ساخته شده بود. برای ورود به گرم خانه نیز فاصله ای به نام میان در وجود داشت؛ در میان در یک یا دو سکو جهت انداختن لنگ و گذاشتن دولچه و اسباب حمام ایجاد می شد و معمولا راه دست شویی نیز از داخل آن عبور می کرد.

مردم پس از گذشتن از میان در که آن نیز راهرویی پیچ در پیچ بود، وارد گرم خانه می شدند. فضای داخل گرمخانه به چند قسمت برای کیسه کشی، لیف زنی، تمیز کردن و خزانه ها تقسیم می شد. خزانه ها در حمام های کامل سه عدد بودند؛ یکی مخصوص آب گرم، دیگر آب سرد و سومی برای آب ولرم استفاده می شد.

در اکثر مواقع کسی از دو خزینه آب گرم و سرد استفاده نمی کرد و فقط از آب ولرم استفاده می کردند. گرم کردن حمام نیز با استفاده از تون انجام می شد که در زیر حمام قرار داشت و مواد سوختنی آن بته و هیزم صحرائی بوده است. برای گرم کردن کف حمام، زیر قسمت گرم خانه گربه روهائی را می ساختند.

ساختمان تون از یک هواکش مستقیم و افقی و دود کش های افقی مارپیچ تشکیل می شد. نورگیری حمام نیز به وسیله جام خانه که عنصری شیشه ای بود و در سقف حمام تعبیه می شد انجام می گرفت. معمولا راه ورودی حمام مردان و زنان از یک کوچه نبوده و طوری نقشه را طراحی می کردند که خزانه ها از یک جا و توسط یک کوره گرم شوند.

راه های دسترسی به حمام سرایان

از آنجائی که این حمام در بافت تاریخی شهر قرار دارد، رفتن به آن کار سختی نیست و با کمک کلیه وسایل نفلیه از جمله شخصی و عمومی می توانید به این مکان بروید.

شرایط بازدید

امروزه این حمام تبدیل به استخری مدرن شده است و دارایی امکانات مختلفی مانند بوفه، نمازخانه، حمام ترکی، جکوزی است. برای اینکه به این حمام رفته و از امکانات آن استفاده کنید باید در سانس های مشخص شده مراجعه کنید و حتما نیاز به تهیه بلیط خواهید داشت.