قلعه جلال الدین؛ معرفی + راه های دسترسی

شهرستان گرمه در استان خراسان شمالی و در قسمت جنوب غربی آن قرار دارد و از قدمتی بالا برخوردار است. این شهرستان از گذشته همواره مورد توجه و دلیل آن نیز قرار گیری بر سر راه کاروان ها بود. این شهرستان از شمال به شهرستان مانه و سملقان می رسد و از لحاظ نژادی و قومی و قبیله‌ای از اقوام کرد، ترک و تات تشکیل شده‌ است. این شهر دارای قدمتی است که باعث به وجود آمدن مکان های تاریخی بسیاری در این شهر شده اند.

از جمله این مکان ها می توان به باغ مزار، نظرگاه، پارک شقایق گرمه، تک درخت و منطقه ارچه، سفید آلو و منطقه قوزلوق، نیوال و کوه سرای، کوه ایور، قلعه خداوردی درق، قلعه دِهی درق، قلعه نارنج قلعه درق، قلعه خواجه سنگ‌آور درق، غار کفترک درق و … اشاره کرد. در این میان قلعه جلال الدین از مهم ترین و معروف ترین آثار تاریخی این شهرستان است که در این بخش از مجله مستر بلیط توضیحاتی در مورد آن برای شما می آوریم.

معرفی قلعه جلال الدین

در حد فاصل جاده جاجرم به گرمه، تپه نسبتاً مرتفع سنگی وجود دارد که قلعه‌ای نظامی موسوم به جلال الدین بر روی آن ساخته اند و تاریخ آن به قرن هفتم هجری بر می گردد.

نظریات مختلفی در مورد این که این قلعه متعلق به چه کسی و در چه زمانی ساخته شده است وجود دارد، برخی آن را مربوط به جلال الدین سلجوقی و بعضی دیگر آن را متعلق به جلال الدین موسس فرقه جلالیه می دانند ولی درست ترین نظریه تعلق آن به سلطان جلال‌الدین خوارزمشاه است.

بر اساس این نظریه احتمالا این قلعه به دستور سلطان جلال‌الدین و در هنگام حمله مغول به ایران و در جریان جنگ و گریزهای سلطان جلال‌الدین، درست زمانی که وی بعد از مرگ پدرش در جزیره آبسکون (آشوراده کنونی) از جانب مازندران به سمت شرق حرکت نمود تا خود را برای مقابله با سپاهیان مغول آماده سازد، ساخته شده باشد.

یکی دیگر از نظریه هایی که در مورد این قلعه مطرح است انتساب آن به فرقه اسماعیلیه است، گفته می شود ساختار قلعه بسیار شبیه به قلعه الموت است که به نوعی این نظریه نیز می تواند مورد پذیرش قرار بگیرد.

 در هر صورت کاربرد این قلعه نظامی بوده است و برای اهداف نظامی و به احتمال زیاد برای امنیت راه ها از این قلعه استفاده می شد. موقعيت جغرافيایی قلعه بر سر راه ارتباطی شهرها و مراكز مهم شمال شرق فلات ايران مانند نيشابور، جرجان، مرو و خوارزم اهميت راهبردي قلعه را بیش از پیش می کرد. قرار گیری این قلعه بر روی بلندی و پهنای دیوارها و ارتفاع برج و بارو از این قلعه، مکانی امن و بدون دسترسی می ساخت.

چشمه‌ی آب شيرينی هم موسوم به چشمه جلال الدين در پايين قلعه در قسمت جنوب غربی آن وجود دارد كه آب آن به طرف جنوب شرق و به سمت دشت های جاجرم حرکت می کند. وجود این چشمه را می توان دلیلی بر ایجاد این قلعه در این منطقه دانست، علاوه بر این، قرار گیری بر روی این بلندی باعث ایجاد دید بهتر بر منطقه است.

این اثر تاریخی در سوم بهمن سال 1356 با شماره ثبت 1577 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

معماری قلعه جلال الدین

این قلعه را با پلانی شش ضلعی ساخته اند و در دور تا دور دیوارهای داخلی قلعه را خمره هایی برای ذخیره آذوغه قرار داده بودند. هر يك از اين خمره ها حدود 150 ليتر حجم دارند و با در نظر گرفتن مجموع 128 خمره موجود در قسمت های مختلف، تخمین زده می شود که در اين ظروف حدود 19 هزار ليتر يا 20 تن مايعات يا غلات ذخيره می کردند.

به علاوه چاهی با قطری حدودا سه متر در گوشه غربی حياط قلعه حفر شده، كه به احتمال زیاد دسترسی قلعه نشينان به منبع آب دايمی را مهیا می کرده که با توجه به این که زمین این قلعه سنگی بود حفر این چاه بسیار کار خارق العاده ای بوده است.

در هر ضلع آن نیز برجی مدور دیده می شود که برای دیده بانی از آنها استفاده می کردند و ارتفاع آنها به حدود 15 متر می رسد. در ضلع جنوبی و سمت راست ورودی قلعه راه پله ای جهت دسترسی به برج ها تعبیه کرده اند و روزنه هايی نيز در تمام طول ديوارهای اطراف و برج ها ايجاد شده است.

قلعه جلال الدين از نظر ابعاد معماری در نوع خود كم نظير است و باروی آن در تراز پايين و تا ارتفاع پنج متری دارای نزديك به سه متر پهنا است. این برج ها شش عدد هستند که از این شش عدد، چهار برج آن دو طبقه ساخته شدند، كه طبقه پايين آنها برای استراحت نگهبان ها و طبقه بالا برای ديده بانی کاربرد داشته و دو برج ديگر سه طبقه هستند كه طبقه اول برای اسطبل و طبقه دوم برای استراحت نگهبانان و طبقه سوم برای ديده بانی بود.

طبقات دوم این دو برج سه طبقه از طریق راهرویی به هم متصل می شدند و در دیوار آن تیرکش هایی برای تامین نور قرار داشت.

موزه قلعه جلال الدین

سازمان گردشگری از این قلعه به عنوان موزه استفاده کرده و در بخشی از آن تابلوهایی قرار دارد که به معرفی جلال الدین های بنام و معروف پرداخته است. در بخشی دیگر از این موزه، که باعث منحصر به فرد شدن آن شده، پرده خوانی و نقالی، كه نوعی نمايشِ مذهبی و ملی ايرانی است، ایجاد کرده اند.

دیگر قسمت های نمايشی موزه در مسيرهای بازديد قرارگرفته كه اين ويژگی به بازديدکنندگان امكان می دهد تا ضمن حركت در مسير به سمت مرتفع ترين قسمت های قلعه، با ويژگی های معماری نظامی، مصالح بكار رفته، خمره های تاريخی كار گذاشته شده در دل ديوارهای قلعه و در نهايت شيوه های تدافعی قلعه های تاريخی از نزديك آشنا شود.

راه های دسترسی به قلعه جلال الدین

این قلعه در نزدیکی شهر گرمه قرار دارد پس اگر تمایل پیدا کردید از این بنا و موزه دیدن کنید باید به سمت گرمه بروید.

شرایط بازدید

بازدید از این مکان می تواند بسیار لذت بخش و هیجان انگیز باشد، موقع بازدید از این مکان باید مبلغی را به عنوان ورودی پرداخت کنید و سپس وارد شوید. در این اثر تاریخی امکاناتی همچون سرويس بهداشتی، پاركينگ و سفره خانه سنتی در كنار چشمه زيبای جلال الدين وجود دارد. پس می توانید زمانی حدود سه یا چهار ساعت را با خیال راحت در این مکان بگذرانید.