باغ گنبد سبز کجاست؟ معرفی + راه‌های دسترسی

باغ گنبد سبز از آثار تاریخی به جا مانده مربوط به قرن هشتم هجری است. گنبد های سبزش به گنبد های دروازه کاشان و خود منطقه به دروازه کاشان معروف شده اند. طبق اسناد تاریخی ثبت شده بر کتیبه های موجود در باغ، دو عدد از گنبد ها مقبره حاکمان خاندان علی صفی، که از فرمانروایان مستقل قم به شمار می رفته اند، است. حال برای اطلاعات بیشتر در مورد این بنای تاریخی با ما در مجله مستر بلیط همراه شوید.

عمارات و بناهای تاریخی همه نمایان گر هویت فرهنگی، تمدن، گذشتگان و معماری هر سرزمین هستند. آیندگان با مراجعه به همین آثار برجای مانده می توانند، ارزش و اعتبار ملی – میهنی خود را درک کرده، و به فرهنگ کهن خود ببالند. هر سازه ای که در طول تاریخ بنا گردیده به منظوری خاص و با کاربری ویژه ای مورد استفاده قرار می گرفته است. بافت کهن و تاریخی استان های کشور به لحاظ نوع معماری و شناخت احوالات سیاسی، اقتصادی و جغرافیایی و یا حتی نحوه زندگی و امرار معاش اقوام مورد توجه واقع می شود.

مقبره های باغ گنبد سبز استان قم نیز همچون سایر بناهای تاریخی به لحاظ شیوه معماری به کار رفته در ساخت آن ها بسیار برای باستان شناسان و تاریخ نگاران ارزشمند است. این مجموعه شامل سه مقبره است که در جوار یکدیگر قرار گرفته اند. محل دقیق این باغ در قسمت شرقی شهرستان قم، خیابان انقلاب، کنار گلزار شهدا و محلی که معروف به دروازه کاشان است، می باشد.

تاریخچه باغ گنبد سبز 

باغ گنبد سبز با نام های دیگری همچون؛ مقابر دروازه کاشان، برج آرامگاهی گنبد سبز و مقابر باغ گنبد سبز نیز خوانده می شوند. این بنا در ابتدا به منظور ایجاد محل دفنی برای خاندان صفی از حکام شهر قم ساخته شده است. اما مردم قم معتقدند که سه مقبره مربوط به سه تن از افراد سرشناس عرب بوده که نقشی مهم در تاسیس قم داشته اند، و به نام های سعد، سعید و مسعود مشهور می باشند.

ولی بر اساس آن چه که از کتیبه ها و تاریخ نگاشته شده به دست می آید، این فرضیه را کاملا رد می کند. آن چه که بر کتیبه ها ثبت گردیده حاکی از آن است که این مقابر به خواجه اصیل الدین، خواجه علی صفی و شخص سومی که به دلیل از بین رفتن کتیبه نامش نامعلوم است، تعلق دارند. البته افراد دیگری از این خاندان نیز در پایین مقبره ها دفن شده اند که تنها سنگی ساده از آن ها به جا مانده است.

گنبدهای ساخته شده در باغ شامل سه گنبد مربوط به قرن هشتم هجری، گنبد جنوبی که محل دفن خواجه اصیل الدین و دونفر دیگر از حاکمان وقت قم بوده اند و در سال 761 بنا شده اند، و گنبد مرکزی که محل دفن خواجه علی صفی و سه نفر از فرمانروایان خاندان صفی به سال 792 هجری قمری است.

نقشه و معرفی قسمت های مختلف

باغ گنبد سبز از آثار ساخته شده در قرن هشتم و اوایل قرن نهم که مقارن با ورود اسلام به ایران است، بوده و با خصوصیات معماری ایرانی – اسلامی به برج های آرامگاهی نیز مشهورند. باغ در قسمت انتهای خیابان چهار مردان و در جوار گلزار شهدا قم قرار گرفته است. در اصل باغ سبز شامل سه برج آرامگاهی در مرکز باغ بوده و هنر به کار رفته در طراحی گچبری ها از بی نظیر ترین نمونه های معماری در ایران محسوب می گردد.

کتیبه های موجود در باغ حاکی از تاریخ فرمانروایی مستقل حکام بر قم در قرن هشتم تا دهم است. نمای بیرونی این مقابربه شکل هندسی با دوازده ضلع منظم، که هر ضلع با طاق نماهای منقش تزیین گردیده اند، و سنگ نبشته ها حاکی از نام و نشان افراد مدفون در آن می باشد. در بخشی از گنبد  تاریخ سال 761 هجری قمری را به نمایش می گذارد، که محل دفن خواجه علی صفی از حکام خاندان صفی است.

در قسمت غربی گنبد ها تاریخ سال 792 را نشان می دهند، در بخش شمالی به دلیل تخریب کتیبه ها تاریخ و اسامی دقیقی از افراد دفن شده را بیان نمی کند. نمای داخلی آرامگاه شکل هشت ضلعی منظم و باشکوهی داشته و در جوار آن آرامگاه علی بن بابویه به چشم می خورد، که پدر شیخ صدوق از علمای بنام و مورد احترام شیعه می باشد. آرامگاه علی بن بابویه مشتمل بر یک گنبد، بقعه، ایوان، صحن و سه حجره است، و در قسمت فوقانی گنبدی شلجمی وجود دارد که قدمتش به دوران صفویه می رسد.

معماری منحصر به فرد گنبد سبز

اگر با خواندن مطالب این مقاله ترغیب شدید که به شهر قم سفر کرده و از این جاذبه گردشگری تاریخی دیدن نمایید، توصیه می کنیم با مراجعه به سایت های معتبری همچون مستر بلیط برای رزو بلیط مورد نظر خود اقدام نمایید. هیچ سفری خالی از لطف و تجربه های فراوان نبوده و همواره موجب رشئ و تعالی روح بشر گردیده است. اکنون با بررسی نوع منحصر به فرد این بنای ارزشمند با شیوه های معماری هنرمندان ایرانی آشنا شوید.

شیوه به کار رفته در ساخت باغ گنبد سبز از اهمیت خاصی برخوردار است. گچبری های بی نظیر و شکیل که نمایی خیره کننده به بنا می بخشد، نشان از دستان هنرمند و توانای معماران ایرانی داشته، که در نوع خود کم نظیر هستند. عمارت ها به صورت دو پوسته به هم متصل ساخته شده، که در پوسته خارجی منشور شانزده ترکی و در بخش داخلی به شکل عرقچین طراحی گردیده است.

در روی بدنه استوانه ای طرحی به شکل 12 وجهی دیده می شود. قسمت هایی از بنا که به دلیل گذر زمان دچار فرسایش و تخریب شده اند توسط هنرمندان متبحر به گونه ای مرمت گردیده، که نمای اصلی و گچبری های شگفت انگیز با تغییرات رو به رو نشوند، و بافت خود را حفظ نمایند. مقبره جنوبی گنبد رک نداشته و به لحاظ ارتفاع نیز از سایر بناها کوتاه تر می باشد. این مقبره نیز بر اثر فرسایش تخریب شده و فقط از قسمت کروی پوسته داخلی مورد مرمت قرار گرفته و سایر بخش ها هنوز به صورت آسیب دیده باقی مانده اند.

آنچه که ساخت بنا را شگفت انگیز کرده است، تفاوت نمای داخلی و بیرونی از دو منظر است. مقبره جنوبی از داخل هشت ضلعی و از خارج دوازده ضلعی دیده می شود. مقبره شمالی در قسمت مقابل مقبره جنوبی به نوعی طراحی شده که درب ورودی آن به سمت جنوب متمایل باشد. این بخش نیز با گچبری های زیبا و چشم نواز به خوبی مزین گردیده است. سقف مقبره جنوبی بر خلاف سایر مقابر با نمایی از آجر ساخته شده و تفاوت معماری در نوع مصالح به کار رفته نشان می دهد که مربوط به دو زمان مختلف هستند. بردیواره های بیرونی با گچبری، نام حضرت علی(ع) را حک کرده اند.

در اسناد تاریخی آورده شده که بنا 3 درب ورودی داشته که بعد ها به خاطر تعمیرات از سوی اداره میراث فرهنگی دو درب بسته شده و تنها درب اصلی که در قسمت شمال باغ قرار دارد جهت رفت و آمد و بازدید مورد استفاده قرار می گیرد. نوع طراحی صورت گرفته در ساخت گچبری ها، بسیار مورد توجه کارشناسان فن واقع گردیده و به اتفاق نظر معتقدند، در هیچ جای دنیا این نوع گچبری با مهارت و زیبایی خیره کننده وجود ندارد.

طراحی هندسی به شکل هشت ضلعی و گنبدی مخروطی با شانزده ضلع که بر فراز بنا ساخته شده، توجه هر بیننده ای را به خود جلب می کند. پایه های ساخته شده برای گنبد مخروطی کمی مرتفع تر از پایه های گنبد هشت ضلعی تعبیه گردیده اند و تا نقطه تلاقی و اتصال دو گنبد امتداد دارند؛ گویی که در خاتمه خطوط، اضلاع به شیوه ای شگفت انگیز به هم وصل می شوند. معماران گنبد شمالی برای ساخت آن از آجر بهره گرفته اند و گویا در سال 1377 و در طی پروژه بازسازی بنا برای تزیین دیوارها از کاشی های فیروزه ای استفاده کرده اند. در میان دو آرامگاه شمالی و جنوبی، مقبره مرکزی قرار دارد. که از معماری ماهرانه و تزئینات خیره کننده ای برخوردار است.

درب ورودی بنا از چوب ساخته شده که با نقش های زیبا حکاکی و نصب گردیده است. در این عمارت نیز هنر گچبری و ساخت کتیبه های ارزشمند نشان از تبحر معماران ایرانی داشته، که با مهارتی مثال زدنی نما داخلی را هشت ضلعی و نمای بیرونی را به شکل دوازده ضلعی منظمی ساخته اند. در قسمت فوقانی گنبدی 16 ضلعی به چشم می خورد که در سایر مقابر نیز به همین شکل طراحی و اجرا گردیده است. شیوه به کار رفته در ساخت گنبد ها یکسان بوده و تنها تفاوت آن ها در اندازه و ارتفاع پایه هایی که گنبد ها بر آن سوارند است.  بزرگترین و مرتفع ترین گنبد مربوط به مقبره شمالی است، که شاید نمایان گر رتبه و مقام بالاتر افراد دفن شده در آن باشد.

با سفر به شهر زیارتی و کهن قم با سایر ابنیه و عمارات تاریخی این شهر آشنا شده و از گشت و گذار در کوچه های پر خاطره این آثار قدیمی لذت ببرید. برای تجربه سفری مقرون به صرفه تر می توانید با تهیه بلیط اتوبوس قم ضمن صرفه جویی در هزینه ها خاطراتی خوش نیز رقم بزنید.

شرایط بازدید از باغ گنبد سبز 

متاسفانه این بنای ارزشمند آن طور که باید و شاید در بین همگان شناخته شده نبوده و از جمعیت کثیری جهت بازدید برخوردار نمی باشد. توصیه می کنیم چنانچه به قم سفر کردید، حتما از این اثر کهن که نشان گر قدمت فرهنگ و هنر ایرانی است با خرید بلیط دیدن نمایید. باغ گنبد سبز همه روزهای هفته  از ساعت 8 صبح الی 17 عصربرای بازدید علاقه مندان دایر بوده و پذیرای شما دوستداران فرهنگ و تاریخ ایران زمین می باشد.

آدرس: قم، بلوار شهید روحانی، جنب گلزار شهدا، باغ گنبد سبز.