گنبد سرخ؛ معرفی + راه های دسترسی

گنبد سرخ کجاست؟ سفر می تواند با انگیزه های مختلف انجام شود، انگیزه هائی همچون دیدار با دوست یا اعضای خانواده، تمدد اعصاب، سفر کاری، بازدید از آثار تاریخی و … . گاهی این انگیزه ها باهم ترکیب می شود مثلا هنگام سفر کاری به بازدید از اماکن تاریخی شهری که به آن رفته ایم بپردازیم.

دیدار از آثار تاریخی یکی از متداول ترین فعالیت هایی است که در حین سفر انجام می پذیرد. از آنجائی که اکثر شهرهای گردشگر پذیر ایران دارای آثار تاریخی بسیاری هستند با سفر به تک تک آنها می توان از آنها دیدن کرد. شهر مراغه در آن دسته از مقاصد سفر قرار می گیرد که دارای آثار تاریخی بسیار است.

این شهر پر است از آثار تاریخی که هرکدام یادآور قسمتی از تاریخ این شهر هستند. یکی از معروف ترین اثآر تاریخی آن گنبد سرخ است که مورد توجه افراد زیادی قرار گرفته است. در این قسمت از مجله مستر بلیط به تحلیل این اثر تاریخی می پردازیم.

معرفی گنبد سرخ

این بنا در قسمت جنوبی شهر و سمت غربی جاده هشترود واقع شده و متعلق به دوران سلجوقی و قدیمی ترین مزار مراغه بوده است که در سال 542 ساخته شده است. کتیبه هائی در سردر ورودی این بنا وجود دارد که از این کتیبه ها مشخص شد که بنای گنبد سرخ در سال ۵۴۲ هجری به ‌دستور «عبدالعزیز بن محمود بن سعد یدیم» رئیس آذربایجان در دورهٔ سلجوقیان و به وسیلهٔ «بنی ‌بکر محمد بن بندان بن محسن معمار» ایجاد شده است.

این بنا مزار شخصی مجهول بوده و فقط مطابق کتیبه بالای درگاه بزرگ چنین معلوم می شود که به امر عبدالعزیز بن محمود بن سعد یکی از حکمرانان مراغه که لقب قوام یا رئیس آذربایجان را داشته، ساخته شده است.

این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۳۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. همچنین علامت سایپا از کتیبه‌های فیروزه‌ای روی سردر این بنا الهام گرفته شده است. در طراحی پشت اسکناس یکصد هزار ریالی، پشت آرامگاه سعدی نیز محرابی است که طرح آن از معرق کاری در ورودی گنبد سرخ مراغه کپی برداری شده است.

معماری گنبد سرخ

قسمت تحتانی بنا دخمه ای است پوشیده شده با طاق های ضربی آجری که از جانبی بر دیوارهای اطراف بنیان و از طرفی بر پایه مربعی (با اضلاع 60 و ارتفاع 90 سانتی متر) که در وسط دخمه ساخته شده تکیه دارند.

قسمت یالای بنا اطاق مربعی به ضلع 5/95 متر که بر سکوی بلندی قرار دارد و کف آن با تخته سنگ های مستطیل مفروض گشته است. دیوارهای این قسمت تماما با آجر قرمز ساخته شده و با گنبد پشت مقرنسی پوشیده گشته است. در نمای بیرونی، این منطقه به صورت منشوری هشت پهلو بر روی اتاق مکعب شکل گنبدخانه سوار شده است. چهار وجه از هشت پهلوی این منشور، به صورت یک در میان، در امتداد دیوارهای گنبدخانه، و چهار وجه دیگر به صورت اُریب بر روی گوشه ها پل زده و چرخیده اند ضمن اینکه بیرون زدگی گوشه سازی ها نیز در این چهار پهلوی اُریب، تا گوشه های مکعب مزبور دیده می شود.

 نمای خارجی هر پهلو قسمت بالای بنا دارای دو طاق نما با حاشیه کتیبه داری است، به غیر از نمای شمال که یک طاق نما بوده و درگاه مدخل بنا به بلندی هفت پله (1/50) از کف محوطه اطراف بنا در وسط آن قرار گرفته است سر ستون های زوایای خارجی بنا و هم چنین سر ستون های کوچکی که در هر ضلع بنا تکیه گاه طاق نماها محسوب می شود از سنگ است.

آجر چین و طاق نماها به شکل ساده بوده ولی آجرکاری ستون های زوایا به ترتیب خفته و راسته و با استحکام و مهارت تمام چیده شده و ضمنا میان زمینه سرخ فام آجرهای بدنه نقاط کاشی فیروزه رنگ به کار برده شده است.

درگاه مدخل بنا (نمای شمالی) با طاق متناسبی پوشیده شده و در اطراف بدنه بالای آن پر از نقش و نگار تخمیری مرکب از نقوش هندسی از آجر و کاشی است. کتیبه ای به خط کوفی به شرح زیر خوانده می شود:

«امر بناء هذه القبه الامیر الرئیس العالم فخرالدین عمادالاسلام قوام آذربایجان ابوالعز عبدالعزیز بن محمود بن سعد یدیم الله علا».

و در بالای کتیبه مذکور در یک سطر افقی چنین نوشته شده است:

« بنی المشهد فی الحادی عشر من شوال سه اثنین و اربعین و خمسائه».

و در حاشیه سمت شرقی آیع زیر از قرآن مجید:

«بسم الله الرحمن الرحیم لاتنفطوا من رحمه الله».

در حاشیه سمت غربی دو سطر زیر حکاکی شده اند:

«عمل العبد المذنب الراجی الی عفو الله» «نبی بکر محمد بن بندان انباء بن المحسن معمار».

نکته ای که در همان نگاه نخست در مورد گنبد سرخ به چشم می خورد، ارتفاع کوتاه منطقه انتقال است که اگرچه در نمای بیرونی اش فرم بلندتر و رعناتری را در اتصال با پوسته خارجی گنبد ارائه کرده، لیکن بازهم کوتاه بودن آن نسبت به سایر نمونه ها کاملاً مشهود است.

راه های دسترسی به گنبد سرخ

گنبد سرخ در پارکی با همین نام قرار دارد پس اگر قصد دیدن آن را دارید باید خود را به این پارک برسانید که در خیابان ارجمندی قرار دارد. اگر با اتوبوس به سمت آن حرکت کردید باید در ایستگاه پارک آقالار از اتوبوس پیاده شوید و بقیه راه را که 4 دقیقه می شود پیاده طی کنید. با خودرو شخصی اگر سفر کردید می توانید از پارکینگی که در نزدیکی آن قرار دارد برای پارک خودرو استفاده کنید.

شرایط بازدید از گنبد سرخ

به بازدید از این بنا اگر رفتید می توانید زمانی را در پارک کنار آن به استراحت بپردازید. نیاز به پرداخت هزینه برای بازدید از آن نیز وجود ندارد و در هر ساعتی می توانید به دیدن آن بروید.