قلعه زیویه

سقز، یکی از شهرستان های استان کردستان است که از قدمتی چندیدن هزار ساله برخوردار است و در دوره های تاریخی مختلف در این منطقه افرادی سکونت داشتند. همین موضوع باعث شده است در این ناحیه آثار تاریخی گوناگونی وجود داشته باشد، که دارای تنوع بسیاری هستند. آب و هوای این منطقه سرد و کوهستانی است و در تابستان بسیار خنک و مطبوع می شود. جمع این خصوصیات با هم سبب شده است تا این شهرستان مقصد مناسبی برای سفرهای تابستانی باشد. وجود طبیعت بکر و زیبا نیز می تواند این پکیج را تکمیل کند و برای افراد با سلیقه های مختلف بسیار لذت بخش باشد. از جاذبه های تاریخی این شهر می توان به مواردی نظیر قلعهٔ زیویه، غار کرفتو، مسجد دومناره، خانه گمانگر (عبدالخالق گمانگر)، حمام حاج صالح، مسجد ترجان، کاروانسرای تاجوانچی، کاروانسرای اتحاد، بازار سقز، قرآن تاریخی شیخ حسن مولان آباد، خانقاه زنبیل، مسجد تمبر بیگ، قلعه باستانی کلتپه و … اشاره کرد. در هر مطلب از مجله مستر بلیط به سراغ یکی از جاذبه های گردشگری ایران می رویم و در مورد آن اطلاعاتی را برای شما ارائه می دهیم، در این مطلب نیز  داستان قلعه زیویه در شهرستان سقز را برای شما شرح می دهیم.

معرفی قلعه زیویه

قلعه زیویه یکی از قلعه های تاریخی کشور ایران است که در شهرستان سقز و در نزدیکی زوستایی به همین نام قرار دارد. این قلعه در سال 1325 به کمک بارش برف و باران زمستانی سر از خاک بیرون آورد و خود را نمایان کرد. قلعه بر نوک کوهی بلند و در 55 کیلومتری شهر سقز واقع شده است. تخمین زده شده که این قلعه در دوران مادها و ماناها  یعنی سال 700 پیش از میلاد ساخته و در این دوران ها در اوج پویایی و رونق خود قرار داشته است. اعتبار و شهرت جهانی زیویه به ماجرای کشف اتفاقی گنجینه ای به سال 1325 بر می گردد که در نتیجه بارندگی های شدید منطقه قسمتی از خاک های منتهی به صخره راس آن مشرف به دیواره سنگی جوبی تپه فرویخت و تعدادی از اشیای طلایی و نقره ای آن از زیر خاک نمایان گردید که بعدها این آثار در مطالعات و تحقیقات بسیاری از باستان شناسان با نام گنجینه زیویه موجود در لاوک یا تابوت مفرغی متعلق به شاهزاده سکایی معروف گردید.

تاریخچه قلعه

غرب ایران در هزارۀ اول قب لازمیاد همواره سرشار از حوادث گوناگون سیاسی بوده است. تاریخ سدۀ 7 تا 9 ق.م. غرب ایران، محلی برای خودنمایی حکومت های مختلف از جمله آشور و اورارتو بود. در این میان یک حکومت ایرانی به نام «ماناها» بر غرب ایران به عنوان حکومتی محلی فرمان می راند که هر از چندگاهی توسط همسایگانش مورد تهاجم قرار می گرفت. مانایی ها در قبال این حکومت ها، گاهی موضع بی طرف و گاه موضع دوست داشتند. ایجاد و ساخت بناهای متنوع از الزامات  هر حکومتی بوده است. قلعه های حکومتی از این نمونه بناها هستند؛ هم پای روستاها و شهرهایی که به تدریج شکل گرفته و گسترش می یافتند، مجموعه هایی با ظاهری نسبتاً مشابه به وجود آمده و شروع به توسعه نموده اند که از آن ها با عنوان «قلعه» یاد می شود. در بخش زیویه و بر بلندای تپه ای در مجاورت روستای زیویه، بنایی قرار دارد که از طرف محققین از زمان کشف آن تا کنون به عنوان «قلعه حکومتی» در هزارۀ اول قبل ازمیلاد  معرفی شده است. با توجه به ویژگی هایی که یک قلعۀ حکومتی باید داشته باشد، می توان گفت که با توجه به ساختار موجود و باقی ماندۀ سازه های بنای زیویه و نیز کشف تعدادی آثار متنوع که در بقایای بنا به جای مانده، ویژگی های یک نیایشگاه را بیشتر به معرض نمایش می گذارد تا یک قلعه؛

ساختار قلعه زیویه

تپه زیویه یکی از تپه های منفرد محدوده است که در بخش قاعده دارای سطح نسبتا وسیعی در حدود 40 هکتار با ابعاد 800 در 500 متر است و مابین80 تا 110 متر از سطح زمین های اطراف خود ارتفاع دارد. در بدنه این تپه در ارتفاع تقریبی 50 متری غار وجود دارد که پس از عبور از دهانه آن به دالان و دهلیز وسیعی وارد می شود و اعتقاد بر این است که سازندگان و معماران بنای قلعه، وجود این غار را به این دلیل می دانند که در زمان یورش و تهاجم دشمن از آن به عنوان محل امن استفاده نموده اند، در ضمن نشاه هایی از تدفین در دورن آن مشاهده شده است.  در ساخت بنای زیویه، معماران آن از سطح ناصاف تپه برای ساخت مجموعه استفاده کرده اند که به شکل طبیعی در بخشی از آن شیب تند صخره ای تپه به معماران یاری رسانده است. بخش های دیگر زیویه توسط سازندگان آن تا حدودی هموار و صاف شده است. ساختار طبیعی تپۀ زیویه طوری است که احتمالا معمار و سازندگان بنا مجبور شده اند تا قسمتی از عناصر آن با موازین و اصول اولیۀ معماری تطابق و سازگاری نداشته باشد. این تپه از سمت شمال شیب تا حدودی تند دارد به همین خاطر رسیدن به بالای تپه از این سمت کار چندان مشکلی نیست. بخش جنوبی تپه نیز دارای شیب بسیار تندی است که مانع از دسترسی آسان به تپه می شده است. بخش غربی شیب نسبتاً ملایم تری دارد و بخش شرقی شیبش ملایم تر از دیگر بخش ها است؛ بنابراین به نظر می رسد مسیر دسترسی به بنا از گذشته تا به امروز بخش شرقی بوده، که دارای 22 پله دارد عرض پله ها از پایین به بالا تغییر می کند و از ۹۰ سانتی متر تا 1.70 سانتی متر در بالا متغیر است.

ابعاد و اندازۀ فضاها غالباً هماهنگی معمول و مرسوم را ندارند. دیوار های مقابل در فضاها کمتر از نظر ابعاد و اندازه ها یکسان هستند و زوایای آنها نیز به صورت قائمه نیست. این ناهمگونی بیشتر به خاطر همان شرایط و موقعیتی است که زمین پر شیب و صخر های تپه در اختیار سازندگان بنا قرار داده و از سویی ایجاد فضاها در سکوهای خشتی، سازندگان بنا را مجبور به عدم رعایت اصول زیبا شناسی در معماری می نموده است. بناهایی که در این مکان باقی مانده اند شامل پلکان ورودی، اتاق ها، انبارها، تالار ستون دار، سکوها و حیاط سنگ فرش می شود. از آنجایی که این بنا برج و بارو ندارد و نیاز اولیه هر قلعه وجود برج و بارو است، احتمال داده می شود که آنها به طور کامل تخریب شده اند. مصالحی که در ساخت این بنا استفاده کرده اند شامل خشت هایی در ابعاد 46 × 46 × 16 سانتی متر و به سه رنگ نخودی یا آجری، قرمز و خاکستری می شود. برای اندود و پوشش نمای خارجی و برخی از دیوارهای داخلی از نوعی اندود سفید رنگ استفاده نموده اندکه از نوعی خاک سفید موجود در منطقه با مخلوط گل نی تهیه می شده است. از سنگ در دیوارهای قلعه زیویه به هیچ عنوان استفاده نشده و تنها در پله ها و پی ریزی دیوارها و سکوها، از سنگ های لاشه محل و در ساخت پایه ستون های موجود در راه پله ها و تالار ستون دار از سنگ های تراشیده و حجاری بهره برده اند، که در این میان پایه های ستون های سنگی سفید تالار ستوندار از حجاری و ظرافت برخوردار است. مکان هایی که بدون سقف هستند را سنگفرش کرده اند.

برای سفر به شهر سقز اتوبوس بهترین وسیله نقلیه به شمار می آید و برای خرید بلیط اتوبوس سقز مستر بلیط گزینه ای سریع و امن محسوب می شود.

آثار مکشوفه در زیویه

طی حادثه ای که سبب پدید آمدن بخش از قلعه شد و آثار در آنجا پیدا شد فردی به نام ایوب ربنو مجوز حفاری در این بنا را دریافت کرد و  به مدت هشت سال در این مکان به کند و کاو و حفاری پرداخت که باعث تخریب بسیار این قلعه شد و بخش زیادی از آن در اثر این حفاری ها نابود شدند. گفته می شود هدف این فرد تاراج آثار و اشیاء پیدا شده در این محل بود. آثار و اشیای مکشوفه از زیویه هم اکنون در بسیاری از موزه ها و مجموعه های خصوصی جهان نگهداری می شود و تعداد از آنها نیز در گنجینه موزه ایران باستان وجود دارد. از اشیایی که در این مکان پیدا شده است شامل اشیای فلزی، سفالی و عاجی می شود. در این دژ گنجینه‌ای باستانی یافت شده که در بر گیرنده تشت بزرگ مفرغی مزّین به نقوش جنگجویان آشوری است که در نقوش آن عناصری از طلا، نقره و عاج به کار برده اند. مهم‌ترین اشیای به دست آمده در این منطقه سر عقاب زرین و گردن‌ بندهای طلایی است.

راه های دسترسی به قلعه زیویه

همانطور که در قسمت های قبل توضیح داده شد این سازه بر روی کوهی در 55 کیلومتری شهر سقز و در نزدیکی روستای زیویه قرار دارد. برای رفتن به این مکان می توانید هم از خودرو شخصی و هم وسایل حمل و نقل عمومی استفاده کنید.

بازدید از قلعه زیویه

برای بازدید از این مکان نیازی نیست هزینه ای پرداخت کنید. ولی این موضوع را به خاطر بسپارید که این بنا بر روی تپه ای بلند قرار دارد و باید برای دیدن آن از این تپه بالا بروید پس لباس و کفش مناسب به تن داشته باشید. بهترین زمان برای سفر به این ناحیه فصل بهار و تابستان محسوب می شود، که آب و هوا مطبوع و خنک است.