تپه حسنلو کجاست؟ معرفی + راه‌های دسترسی

تپه حسنلو کجاست؟ تپه های باستانی از آثار تاریخی بسیار معروف در ایران هستند، که هر یک قدمت متفاوتی دارند ولی اکثر آنها مربوط به دوران پیش از اسلام و یا حتی بسیار دورتر یعنی هزاره های قبل از میلاد می شوند.

تپه حسنلو یکی از تپه های قدیمی و معروف در ایران است که چه در بین گردشگران داخلی و چه گردشگران خارجی دارای شهرت فراوانی است. این تپه که کاوش های مختلفی در آن انجام گرفته است موضوع این بخش از مجله مستر بلیط است، پس اگر تا به حال اطلاعات چندانی درباره این تپه نداشته اید در ادامه این مطلب همراه ما باشید.

معرفی تپه حسنلو

تپه باستانی حسنلو در 12 کیلومتری جنوب غربی دریاچه ارومیه و 9 کیلومتری شمال شرقی شهرستان نقده بین دهکده های امین لو و حسنلو قرار دارد. این تپه به مناسبت نام دهکده مجاورش، حسنلو نام گرفته است.

دهکده حسنلو را چندین دهکده دیگر در بر گرفته اند، به طوریکه از شمال به دریاچه خشک شده و لجن زاری به نام «شورگل» یا «حسنلو گلو»، از شمال شرقی به دهکده شیخ احمد، از مشرق به دهکده بارانی، از جنوب شرقی به دهکده شنغار، از جنوب به دهکده حاج فیرور، از جنوب غربی به دهکده تابیه، از مغرب به روستای امین لو و شیطان آباد و دلمه، از شمال غربی به دهکده های حاج باغلو و عظیم خانلو می رسد.

تپه های باستانی زیادی اطراف تپه حسنلو قرار دارند و گویا هنگام آبادی حسنلو و تمدن عظیمش تمدن های دیگری نیز با این تپه در تماس بوده و همدوره تمدن حسنلو به وجود آمده اند. جود تپه های باستانی دیگر چنین می رساند که اقوام ساکن در حسنلو با اقوام ساکن در تپه های دیگر از یک تیره بوده و باهم داد و ستد و رابطه داشته اند.

تاریخچه کاوش در حسنلو

نخستین کاوش در تپه حسنلو، در سال 1313 شمسی انجام شد که تنها جنبه تجاری داشت، سراورل اشتاین، که به قصد مطالعه تاریخی و پیدا  کردن راه های قدیمی غرب ایران، در سال 1315 بدین نواحی مسافرت کرد، در چند محل از تپه، به طور آزمایشی خاکبرداری کرد و معدودی شیء به دست آورد.

در سال 1326، برای نخستین بار محمود راد از طرف اداره کل باستان شناسی ایران در این تپه به کاوش پرداخت. سپس این همکاری توسط علی حاکمی در سال 1328 دنبال شد. در سال 1332 آقای دایسون از دانشگاه پنسیلوانیا کاوش های تپه حسنلو را مجددا آغاز کرد. این حفاری ها تا سال 1353 شسمی ادامه یافت.

هیئت تحقیقات حسنلو، ضمن حفاری های چند ساله خود، موفق به تشخیص هفت دوره مختلف شد. قدیمی ترین این دوره ها متعلق به هزاره سوم و آخرین آن مربوط به بعد از عصر مادها بود. معروف ترین دوره حسنلو، دوره IV است، که آثار قرون دهم و نهم قبل از میلاد را شامل می شود.

دوره های سکونت در حسنلو

دکتر دایسون رئیس هیئت حفاری این منطقه اعتقاد داشت که ده دوره متمایز سکونت در تپه حسنلو موجود بود و از قدیم به جدید یعنی از دوره دهم شروع و به دوره یکم که آخرین دوره به شمار می آید، ختم می شود.

دایسون تاریخ تقریبی سکونت در دوره دهم را به 6 هزار سال ق.م منسوب می کند و دوره نهم و هشتم تا هفتم را بین شش هزار و سه هزار سال پیش از میلاد می داند. از سه دوره دهم، نهم و هشتم اطلاعات زیادی در دست نیست.

از دوره هفتم تا یکم اطلاعات بیشتری وجود دارد. در این دوره ها به بناهای خشتی و گلی و سنگی پیدا شده است. از حفاری که در ترانشه U22 در سال های 1349 و 1351 انجام گرفت ثابت شد که از دوره چهارم سکونت در حسنلو یعنی از هنگام وقوع آتش سوزی بزرگ حسنلو تا دوره هفتمین سکونت آثار ساختمانی، که دال بر سکونت افراد در حسنلو هستند، موجود است.

بنابراین دوره هفتم بین 2500 تا 3000 سال ق.م بوده است که از ابزار مفرغی استفاده می کردند و دوره ششم بین 2000 تا 2500 سال ق.م و دوره پنجم می تواند 1300 سال پیش از میلاد بوده باشد.

در دوره پنجم سکونت در حسنلو، ظروف سفالی خاکستری رنگ پیدا شده است ولی اقوام سازنده این ظروف سفالی خاکستری رنگ مشخص نیست که از کجا به این منطقه آمده اند. از مشخصات دوره پنجم سکونت در حسنلو وجود ساختمان های خشت و گلی است که تا کنون در هیچ نقطه ای از دنیا مانند آنها یافت نشده است.

دوره چهارم بین 1300 تا 800 ق.م است، یعنی درست همان دوره آتش سوزی بزرگ و لایه های سوخته و سیاه شده که تقریبا در مدت 500 سال سکونت، تشکیل گردیده است. در این دوره ساختمان های حسنلو از سنگ ساخته شده بود و تمدن بسیار درخشانی در این دوره در حسنلو شکل گرفته بود.

هنر اقوامی که در این دوره می زیسته اند بسیار پیشرفته بود و آثار آنها قابل مقایسه با آثار زیویه کردستان و کلورز و مارلیک گیلان است. دوره سوم سکونت در تپه حسنلو  هم زمان با دوره مادها و کمی پیش از آن بود و  این دوره نیز شامل نیمی از دوره هخامنشی را هم می شود و خود این دوره به دو دوره IIIA و IIIB تقسیم می شود که دوره IIIA قدیمی تر از دوره IIIB بوده است.

دوره دوم همزمان با نیمی از دوره هخامنشی و همه دوران پارت و نیمی از دوران ساسانی همراه بود. دوره اول شامل اواخر ساسانی و اوایل اسلام می شود و کلیه آثار این دوره از میان رفته است.

بناهای یافت شده در تپه 

تالارهای ستون دار

مهم ترین دوره در این تپه دوره چهارم است که کلیه ساختمان های یافت شده در آن، از این دوره هستند. هیئت حفاری توانست اتا های متعددی با سالن های بزرگ در مرکز تپه کشف کند و دیوار دفاعی قلعه نظامی و دژ محکم این شهر را از زیر خاک بیرون بیاورد.

از کشفیات اخر این هیئت دست یافتن به سه معبد بزرگ ستون دار است که حتما مراسمی در هریک از آنها اجرا می شده است. به نظر می رسد که این سه تالار به طور هم زمان ساخته نشده اند، بلکه تالار ستون دار شرقی اول و بعد از آن تالار ستون دار جنوبی و در آخر نیز تالار ستون دار غربی را درست کرده اند.

به عبارت دیگر می توان گفت هنگامی که تالار ستون دار بزرگ جنوبی را بنا کردند اولین تالار ستوندار شرقی متوک شده بود و از آن استفاده کافی نمی شد و آن تالار به انبار یا طویله اسبان تبدیل شده بود، و نیز سومین تالار غربی ستون دار را هنگامی بنا کرده اند که دومین تالار بزرگ جنوبی برای احتیاجات آنها را  کافی نبود.

دروازه غربی و دیوار دفاعی قلعه

دور تا دور قلعه دیواری به قطر 3 متر و ارتفاع هفت متر وجود داشته است. در سراسر این دیوار برج های مربع شکلی به فاصله های 30 متر از یکدیگر و به ابعاد 10 در 10 متر ساخته شده بود.

ارتفاع برج ها به درستی معلوم نیست که چند متر بوده اند و مطمئنا باید بیشتر از 7 متر یعنی بلندتر از دیوار قلعه بود باشند. با حساب اینکه در هر 30 متر یک برج قرار داشته است، تقریبا هفت برج در روی دیوار برج ها قرار داشته اند و در میان دیوارها طوری بوده اند که سه متر از طول برج داخل دیوار و 5 متر آن خارج از دیوار و 2 متر آن در سوی دیگر دیوار قرار می گرفته است. کاربری این برج ها برای حفاظت از قلعه بوده است.

در مرکز این قلعه یک حیاط بزرگ به طول 29 در 19 متر قرار داشت. البته طول حیاط در همه قسمت ها برابر نبوده و شکل حیاط چند ظلعی نا منظم بوده است.

در انتهای جنوبی حیاط مرکز ذبح یا قربانگاه قرار داشت و در انتهای شمالی حیاط چند ستون سنگی بلند به فاصله چند متر از همدیگر به ارتفاع سه متر یا بیشتر مانند لوح سنگی یادبود به دیوار شمالی حیاط نصب شده بود اما بر روی هیچ کدام از آنها کتیبه ای نبود.

در دو سمت شمالی و غربی حیاط سکوهای سنگی با ارتفاعی حدود60 تا 70 سانتی متر و عرض 120 تا 230 سانتی متر قرار داشت که با سنگ های تخت مفروش شده بود. دور تا دور حیاط مرکزی اتاق های کوچک و بزرگ و تالارهای ستون دار و ایوان های درازی وجود داشتند که امروز یقایای کمی از آنها به جای مانده است.

اگر تصمیم به سفر به نقده را داشته باشید می توانید بلیط اتوبوس خود را از مستر بلیط و به صورت آنلاین تهیه کنید.

اشیا یافت شده در تپه حسنلو

در این تپه ها آثار بسیار ارزشمندی کشف شده اند که مشهور ترین آن ها جام زرین و عاجهای تپه حسنلو هستند. وجود عاج های حسنلو، سهم بسیار مهم و بزرگی در شناخت تاریخ هنر و باستان شناسی خاور نزدیک دارد.

تعداد قطعات و پیکره های انسانی و حیوانی عاج های موجود، بیش از 400 تکه است. عاج های حسنلو تاریخی مشخص دارند آنها کمی به قبل از آتش سوزی حسنلو مربوط می شوند. این عاج ها توسط مردم بومی ساخته شده اند. عاج های حسنلو، دارای صحنه های اساطیری و رزمی، مانند صحنه های جنگ، بزم و شکار و ضیافت و عیش و نوش، با نقوش انسان، حیوان و پرده اند.

جام رزین در سال 1958 میلادی (1335 شمسی) توسط رابرت دیسون در این منطقه کشف شد. این جام در حدود 3 هزار سال در زیر خاک قرار داشته است. وی این جام را همراه با اشیا بسیار زیاد دیگر از جنس نقره الکتروم یافته است و ابتدا آن را دستبندی طلائی پنداشت، زیرا شکل آن مدرو بود.

اما پس از حفاری و خاک برداری بیشتر دریافت آنچه را که یافته است طلایی به ارتفاع 20.22 سانتی متر در دست اسکلت انسانی است. در کنار این اسکلت دو اسکلت دیگر نیز وجود داشت. تصاویر اسطوره ی فراوانی بر روی این جام تقش بسته است.

این تصاویر به وسیله دو حاشیه با تزئیناتی گیس بافت از بالا و پائین احاطه شده اند. حاشیه بالا از دو ردیف به هم بافته تشکیل شده است تا شکل تزئینی متفاوتی را با ردیف پائین به نمایش بگذارد.

راه های دسترسی به تپه حسنلو

همانطور که در بالا اشاره شده این اثر در نزدیکی شهر نقده و در اتان آذربایجان غربی قرار دارد بنابراین اگر قصد دیدن آن را دارید باید به سمت این شهر حرکت کنید.

بازدید از تپه حسنلو

برای بازدید  از این اثر باید هزینه ای پرداخت کنید که این هزینه برای توریست های خارجی و داخلی متفاوت است.